کمتر کسی است که با دیدن آنونس سینمایی فیلم «مطرب»، آن را اثری صرفاً گیشه‌ای و تجاری نداند، اما اگر هفتمین فیلم مصطفی کیایی را ببینید، متوجه می‌شوید حرف‌هایی از جنس انتقاد، اعتراض و کنایه در لابه‌لای مطرب بیان شده است.
جبار آذین، منتقد سینما درباره تازه‌ترین اثر مصطفی کیایی و موضوعی که در این اثر مطرح شده، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: مصطفی کیایی از فیلمسازان اجتماعی جوان کشور محسوب می‌شود. آثار سینمایی این فیلمساز معمولاً دارای مضامین و ساختار هنری متفاوت با آثار رایج سینماست. گرچه توجه به سلیقه مخاطب و گیشه از ملزومات فیلم‌های این کارگردان است، اما اغلب آثار او از جمله فیلم تازه اکران شده مطرب از موضوعات ملتهب و حساسیت‌برانگیز اجتماعی تلقی می‌شود. کیایی این بار با استفاده از نگاه بخشی از جامعه به اوضاع هنرمندان عرصه موسیقی کشور، داستانی گزینش کرده و در اثر سینمایی خود در قالب فیلمنامه به آن، جان داده که می‌تواند از زوایای مختلف قابل بحث و مسئله‌ساز باشد.
نگاهی جانبدارانه
وی در ادامه افزود: نگاه بخشی از جامعه ما از گذشته به تعدادی از فعالان عرصه موسیقی مردمی، نگاه محترمانه‌ای نبوده است و با استفاده از واژه مطرب، جماعتی از اهالی موسیقی را طرد کرده‌اند. اما در این فیلم مسئله مطرب و مطربی محور قرار داده شده است. کارگردان مسائلی را بازگو می‌کند که پیش از آنکه نتیجه تحلیل و همه‌جانبه‌نگری او به مقوله موسیقی و هنرمندان باشد، نگاهی جانبدارانه و تکسویه است. فیلم، داستان یک خواننده کوچه‌بازاری است که وقوع انقلاب مانع فعالیت او شده است. فیلم با تمرکز بر همین مقوله مسائلی را بازگو می‌کند که در جامعه ما چندان مورد توجه فرهنگ و افراد فرهنگی نیستند.
زاویه حمایت‌گرانه به جای منتقدانه
«ما در جای‌جای مطرب با دو مسئله اصلی روبه‌رو هستیم. اول؛ خوانندگانی که به شکل و شیوه کوچه‌بازاری اجرا می‌کنند. دوم؛ تک‌خوانی خانم‌ها، که به هر حال این دو مقوله در نگاه فرهنگی کشور و با توجه به ملزومات، سنت‌ها و باورهای جامعه نمی‌توانند شکل اجتماعی و قانونی مشخص داشته باشند. از همین رو، در فیلم کیایی با برجسته‌کردن خواننده زن ترک به مقوله تک‌خوانی زن‌ها، تحقیر همخوانی و گروه‌خوانی خانم‌ها در قالب‌های جاری جامعه ما مثل مراسم مولودی و ... پرداخته است. اما نگاه جانبدارانه فیلمساز به شخصیت اصلی این فیلم یعنی ابراهیم با بازی پرویز پرستویی، سبب می‌شود تا نگاه فیلمساز به جای زاویه منتقدانه، زاویه حمایت‌گرانه داشته باشد. طوری که فیلمساز و مخاطب با دیدن فیلم مطرب، همسو با خواننده‌ای که به ترکیه مهاجرت کرده، در جبهه تشویق‌کننده مهاجرت این نوع افراد و خوانندگان قرار می‌گیرد.»
روایت مطرب از کسانی که دچار چالش هستند
این مدرس سینما درباره نگاه فیلمساز به چهره‌های موسیقی که در جامعه، مطرب خوانده می‌شوند، خاطرنشان کرد: فیلمساز می‌توانست پشت و رو یا هر دو سوی چهره موسیقی کشور را نمایش دهد. گروهی که می‌خواهند در این حوزه فعالیت کنند، اما فعالیتشان چندان تمیز و شسته و فرهنگی نیست و از موسیقی و اشعاری استفاده می‌کنند که زیبنده مناسبات اجتماعی نیست. گروه دیگر، همان چهره‌های شاخص عرصه موسیقی به‌ویژه خواننده‌ها و موزیسین‌های فراوان پس از انقلاب هستند که به ظهور رسیده و فعال و مورد احترام جامعه هستند، باید این دو گروه را به تصویر می‌کشاند.
اما فیلمساز این بخش دوم را نادیده گرفته و صرفاً با تمرکز روی بخش اول ضمن همراهی با آن بخش، تشویق‌گر مهاجرت اهالی موسیقی به خارج کشور شده که این نگاه، نگاه مقبول اجتماعی نیست. این فیلم هم مثل اغلب آثار کیایی از طنز و شوخی تهی نیست. فیلمساز با استفاده از برخی شوخی‌ها و حرکت‌های به اصطلاح مفرح سعی کرده علاوه بر سرگرم‌سازی مخاطب، تا حدی شادی‌آفرین از نوع سطحی‌اش باشد. در مجموع مطرب چهره واقعی موسیقی و موسیقیدانان و کسانی را که در این عرصه فعال هستند، نمایش نمی‌دهد. تنها بخشی از آنها را روایت می‌کند که با قوانین فرهنگی کشور دچار چالش و مشکل هستند.
کیایی می‌توانست از مطرب یک اثر اجتماعی انتقادی سازنده بسازد
آذین در پاسخ به این پرسش که مطرب تا چه اندازه توانسته به اثری انتقادی در سینمای کشور تبدیل شود، گفت: افرادی مانند شخصیت ابراهیم در مطرب اگر دیدگاه، نظرات و فرهنگ مردم را در آثار خودشان لحاظ کنند و وجهه اجتماعی خود را هم حفظ کنند، بدیهی است مورد توجه و احترام قرار گیرند. در غیر این صورت خوانندگانی که به اصطلاح زیرزمینی فعالیت می‌کنند و اغلب از موسیقی بد و گاه مبتذل بهره می‌برند یا صرفاً سیاسی می‌خوانند بدیهی است از منظر قانون جمهوری اسلامی مورد توجه قرار نمی‌گیرند. لذا کیایی می‌توانست از مطرب یک اثر اجتماعی انتقادی سازنده بسازد. یعنی علاوه بر ابراز نگاه نقادانه خود، فیلمی ماندگار در میان فیلم‌های خوب کشور به پرونده سینمایی خود و کارنامه سینمایی ایران اضافه کند.
شخصیت‌پردازی مناسب شکل نگرفته
وی با اعلام اینکه در کاراکتر ابراهیم با بازی پرویز پرستویی، شخصیت‌پردازی مناسب شکل نگرفته است، افزود: ابراهیم کسی است که شرایط جامعه مانع ادامه فعالیت او در عرصه موسیقی به شکل رایج دوران پیش از انقلاب شده است. او نتوانسته مانند برخی از خوانندگان دیگر با استفاده از اشعار مناسب و موسیقی خوب، خود را بالا بکشد و به صف خوانندگان حرفه‌ای و اجتماعی بپیوندد. ابراهیم در سطح خواننده محافل و مجالس سبک درجا زده است. یعنی افزون بر اینکه برخی از قوانین مانع شکوفایی بخشی از استعدادها می‌شوند، اما خود هنرمندان هم در به تعالی نرسیدن هنر خود نقش زیادی دارد. ابراهیم هم مثل خیلی از ابراهیم‌های دیگر جامعه ما که در حوزه موسیقی فعال هستند می‌توانست به جای مهاجرت در ایران بماند و برای این مردم به‌درستی بخواند.
ایجاد همدلی تماشاگران با شخصیت اصلی
آذین دلیل استقبال مردم از این اثر سینمایی را چنین تحلیل می‌کند: به هر حال فیلم مطرب علی‌رغم نوع نگاه فیلمساز با بخشی از تماشاگران کشور ارتباط برقرار کرده و مردم هم از آن استقبال می‌کنند. این استقبال صرفاً به دلیل استفاده از برخی صحنه‌های رقص و آواز نیست. نگاه مردم به این فیلم، به‌وجود آمدن همدلی تماشاگران با شخصیت اصلی است، به‌گونه‌ای که حق را به ابراهیم می‌دهند.
مطرب با تمامی کاستی‌ها و اشکال‌هایی که در آن وجود دارد، از امتیازهایی به لحاظ ساختار سینمایی خوب بهره برده است. این امتیاز توفیق مطرب را در گیشه رقم می‌زند و شاید تلنگری باشد برای نوعی از نگاه سنتی منسوخ به موسیقی کشور که هنوز هنرمندان این عرصه را مطرب خطاب می‌کنند. اگر این به اصطلاح مطرب‌ها به‌درستی مورد حمایت قرار گیرند، بدیهی است که دیگر مطربی به نوع سخیف نخواهند کرد و با موسیقی و آوا و نغمه و اشعار خوب می‌توانند به فرهنگ جامعه ما خدمت کنند.
گفت‌وگو از هنگامه ملکی