آلبوم مشترک همایون شجریان و علیرضا قربانی به نام «افسانه چشم‌هایت» با آهنگسازی مهیار علیزاده در روز ۱۹ آبان‌ماه، بعد از پنج سال منتشر شد. نخستین خبر درباره تولید این آلبوم توسط مهریار علیزاده در مردادماه سال ۹۳ منتشر شده بود. در آن روزها علیزاده زمان مشخصی برای انتشار این آلبوم اعلام نکرده بود، اما گفته بود که ضبط آن به پایان رسیده و در مراحل میکس قرار دارد.
هنوز برای نقد و نظر درباره کیفیت فنی و هنری این آلبوم خیلی زود است و باید غبارها فرو بنشیند و این اثر خوب شنیده شود و آن وقت درباره کیفیت هنری‌اش بحث کرد.
آنچه می‌خوانید مروری است بر سرگذشت و حاشیه‌های آلبوم «افسانه چشم‌هایت».
شعری که ابتهاج نسروده است
در فاصله پنج‌ساله تولید تا انتشار آلبوم افسانه چشم‌هایت، حواشی زیادی متوجه این اثر شد. فراز و فرودهایی که هر کدام چندین روز این آلبوم را در صدر اخبار قرار داد. اما آخرین خبر شگفتی بسیاری از دوستداران همایون شجریان و علیرضا قربانی را به همراه داشت. بیستم آبان‌ماه ۹۸ یلدا ابتهاج (دختر هوشنگ ابتهاج) با بازنشر متن قطعه «افسوس» از آلبوم افسانه چشم‌هایت، در صفحه شخصی‌اش نوشت: «باز هم بی‌دقتی! در جایی که کتاب شعر شاعر موجود است، چرا این همه بی‌دقتی، نمی‌دانم. این شعر از سایه نیست! دو بیت آن هم از فریدون مشیری است. ظاهراً در عصر ما اینترنت محل و امکان خوبی است برای به‌دست آوردن اطلاعات، اما یقینا خیلی از این اطلاعات درست نیست و کنترلی هم بر این امر نیست. دوستان عزیز در مورد سایه باید گفت او کم‌شعرترین شاعر دوران ماست و تنها سه کتاب از او موجود است: سیاه‌مشق (اشعار کلاسیک)، تاسیان (شعر نو) و بانگ نی (منظومه مثنوی).» خلاصه ماجرا این است که شعری که معلوم نیست از چه کسی است در کاور این آلبوم به نام سایه خورده است و علیرضا قربانی آن شعر را خوانده. شاید اگر یلدا ابتهاج درباره این اشتباه اطلاع رسانی نمی‌کرد کسی متوجه این خبط و خطا نمی‌شد.
این اتفاق تأسف‌بار برای آلبوم یک خواننده پاپ یا یک خواننده تازه‌کار نیفتاده، آلبوم افسانه چشم‌هایت محصول دو خواننده بزرگ است که متأسفانه در انتخاب اشعار آن به اندازه کافی دقت نشده است، در شرایطی که پنج‌سال زمان برای تولید و انتشار آن صرف شده است.
علیزاده در پاسخ به اعتراض‌هایی که در بی‌دقتی برای انتخاب اشعار صورت گرفته است، ویدئویی در اینستاگرام منتشر کرد و ضمن عذرخواهی گفت: «... با صحبتی که با خانواده استاد داشتم، آنها هم بر این امر صحه گذاشتند که این اشعار مدتهاست به اشتباه به اسم استاد سایه ثبت شده‌اند. بدیهی است که مسئول این بی‌دقتی شخص من هستم که انتخاب اشعار و آهنگسازی روی آنها وظیفه من بوده و امیدوارم که به‌سرعت و در نسخه‌های تجدید چاپ این مورد و همین‌طور دو اشتباه تایپی در دفترچه سی.دی اصلاح شود.» اما اینجا این سؤال مطرح می‌شود که آیا این آهنگساز پیش از انتشار آلبوم، هیچ‌گونه هماهنگی با هوشنگ ابتهاج یا خانواده او نداشته است؟
محمدعلی بهمنی، شاعر و ترانه‌سرا، درباره ین اتفاق به ایسنا گفته است: «آقای ابتهاج پولی نمی‌گیرد که شعری را به کسی بدهد. خودش گفته است هرکسی می‌خواهد شعرش را بخواند، بخواند، فقط معرفت این را داشته باشد که پیش از انتشار، او آن را گوش بدهد. این بزرگوار پولی نمی‌گیرد. اینها شعری را برداشته‌اند و حق هم داشته‌اند و اگر اشتباه کرده‌اند، باید اعتراض شود. شما که نمی‌دانید این شعر برای کیست چرا نام او را گذاشته‌اید؟ این نام‌ها باعث فروش بیشتر است و خودش می‌تواند اتهامی باشد که شما می‌خواستید به خاطر نام شاعر، فروشتان بالا برود. ایشان شکایت نمی‌کند و فقط می‌گوید این شعر برای من نیست.»
بهمنی با اشاره به اینکه استفاده از شعرهای شاعران بدون اجازه آنها توسط خواننده‌ها به کرات اتفاق می‌افتد و ممکن است به خاطر فروش بیشتر باشد، اضافه کرده است: «آهنگساز باید بداند روی شعر چه کسی آهنگ درست می‌کند و شأن شاعر را رعایت کند.»
بر اساس فصل سوم، ماده ۱۲ قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان: «مدت استفاده از حقوق مادی پدیدآورنده موضوع این قانون که به‌موجب وصایت یا وراثت منتقل می‌شود از تاریخ مرگ پدید آورنده ۳۰ سال است و اگر وارثی وجود نداشته باشد، یا بر اثر وصایت به‌کسی منتقل نشده باشد، برای همان مدت به‌منظور استفاده عمومی در اختیار وزارت فرهنگ و هنر قرار خواهد گرفت.» این در حالی است که هوشنگ ابتهاج در قید حیات و کاملاً هوشیار است و در فاصله پنج سال که این آلبوم در انتظار انتشار بود، تهیه‌کنندگانش می‌توانستند در دیداری حضوری از ابتهاج برای انتشار اشعارش اجازه بگیرند، به‌جای اینکه اینترنت و دسترسی آسان به اطلاعات را انتخاب کنند.
تصمیم نهایی باید توسط قربانی و شجریان گرفته شود
پنج سالی که دوستداران همایون شجریان و علیرضا قربانی در انتظار انتشار آلبوم مشترک این دو خواننده بودند، خالی از خبر نبود. یک سال بعد از اعلام اینکه آلبوم مشترک شجریان و قربانی در مرحله میکس قرار دارد، در آبان ۹۴ سکوت خبری با اعلام «شخصی» به‌عنوان نام این آلبوم توسط علیزاده شکسته شد. در آن روزها اعلام شد که این آلبوم در اسفند ۹۴ یا نهایت در اردیبهشت سال ۹۵ منتشر خواهد شد. اما بعد از یک دوره دوساله باز هم علیزاده با اشاره به نکاتی خبر انتشار آلبوم مشترک شجریان و قربانی را سر زبان‌ها انداخت. او این‌بار اعلام کرد: «کلیه کارهای مربوط به این آلبوم خیلی وقت است که به پایان رسیده است و تصمیم نهایی باید توسط علیرضا قربانی و همایون شجریان گرفته شود.» و مشخص نیست که تردید این دو هنرمند شاخص موسیقی کشور به چه دلیل بود.
نقد موسوی و توصیه حسین آهی
سیدعبدالجواد موسوی در دی‌ماه ۹۷ در خبرآنلاین به نقد و بررسی عملکرد همایون شجریان در کنسرت «ایران من» پرداخت. او بی‌نقص خواستن همایون شجریان را دلیل تیزی تیغه نقدش اعلام کرد. موسوی در قسمتی از صحبت‌هایش گفت: «سهل‌انگاری همایون شجریان نسبت به ادبیات فارسی می‌تواند عواقب خیلی بدی به‌دنبال داشته باشد. او در آثار خود نسبت به ادبیات فارسی سهل‌انگاری دارد. چرا باید شعری از سعدی بخواند و بعد شعرهایی به‌شدت سست در کنار این غزل اجرا کند؟ تا جایی که فقط صدای شجریان باعث شود که مخاطب یکبار بتواند آن شعر را تحمل کند. همایون صدای منحصربه‌فردی دارد و آهنگ‌هایی اجرا کرده که شاید فرد دیگری نتواند آن را اجرا کند. همایون آثاری منتشر کرده که با استقبال مخاطب عام مواجه بوده و از جایی به بعد این مخاطب بوده که همایون را دنبال خود کشانده است. البته اشکالی ندارد و یک هنرمند، باید به سلیقه مخاطبان خود احترام بگذارد.»
علاوه بر این، استاد مرحوم حسین آهی هم یکبار به بهانه انتشار قطعه «ابر می‌بارد» در مصرعی که همایون این‌گونه اجرا کرده است که: «ابر و باران و من و یار ستاده به وداع» نقد جدی به همایون شجریان وارد کرد که درست این مصرع این است؛ «ابر، باران و من و یار ستاده به وداع» و در صورت اول معنای درستی نخواهد داشت. آهی آن روزها به همایون توصیه کرده بود که برای دریافت طرز دقیق و صحیح خواندن اشعار با اساتیدی مانند شفیعی کدکنی مشورت کند.
انتخاب اشعار مشکل‌ترین بخش پروژه بود
اظهارات علیزاده در مهر ۹۸ شکل واضح‌تری به خود گرفت. او درباره پروژه مشترک علیرضا قربانی و همایون شجریان گفت: دغدغه استفاده از چند صدا با نقش‌های مختلف از سال‌ها پیش و در زمان تحصیل در ارمنستان و تحت تأثیر کنسرت‌های موسیقی کلاسیک شکل گرفت. اما در آن زمان تجربه کافی برای چنین پروژه بزرگی را نداشتم. همچنین این مجموعه باید روی اشعار فارسی ساخته می‌شد و این مشکل‌ترین بخش پروژه بود. انتخاب اشعاری که مرا تحت تأثیر قرار دهد و همزمان برای ساخت اثر با دو خواننده متفاوت توجیه‌پذیر باشد.
حاشیه‌ای به نام ایران مال
اواخر مهرماه ۹۸ طلسم انتشار این آلبوم با انتشار پست‌هایی در صفحه اینستاگرام شجریان و قربانی شکست. آنها اعلام کردند که این آلبوم با نام افسانه چشم‌هایت، با اشعاری از احمد شاملو، محمدرضا شفیعی کدکنی، محمدعلی بهمنی، سیمین بهبهانی و علیرضا کلیایی بعد از چند سال تأخیر و وعده در توزیع منتشر می‌شود. در این روزها بود که عکس‌هایی از پشت صحنه تیزر این آلبوم در ایران مال منتشر شد که اظهارنظرهای متفاوتی به همراه داشت. خارج از مباحث مالی پیچیده ایران مال، این مجموعه به‌عنوان یکی از نمادهای مصرف‌گرایی در تهران و ایران مطرح شده و حضور دو خواننده محبوب و مردمی در چنین مجموعه‌ای، برای بسیاری سؤال‌برانگیز بود. مکانی که توسط رامین حیدری‌فاروقی برای ساخت تیزر انتخاب شده بود.
در پی انتشار این نقدها به حضور در ایران مال، همایون شجریان که معمولاً در فضای رسانه‌ای فعالیت نمی‌کند و تمرکز خود را بر هنرش گذاشته است، نسبت به برخی نظرها ساکت نماند و در یادداشتی که سوم آبان ۹۸ منتشر کرد و به مذاق خیلی‌ها خوش نیامد، نوشت: «... به‌تازگی حضور حقیر همراه علیرضا قربانی در لوکیشن انتخابی مدیر هنری به‌منظور گرفتن چند عکس و مصاحبه، همراه تصاویر مرتبط با آیین رونمایی که آن هم تنها به دلیل خاص بودن طراحی کتابخانه و دالانی با معماری ایرانی از سوی ایشان پیشنهاد گردیده بود، برای قلم‌کشان ایجاد انگیزه کرده است. تا امروز که روزانه هزاران نفر از اقشار مختلف مردم به بازدید و خرید و عکس یادگاری می‌پرداخته‌اند خبری از ایشان نبود.!!! تا عکسی از همایون در کتاب خانه دیده شد آتش خشم شعله زد!! اخبار کذب جان گرفتند که آهنگ مشترک در مال اجرا کرده‌ایم؟؟؟ کاش تصاویر این اجرا را هم می‌گذاشتید!! شنیده‌ها حاکی از تخلفات گسترده است!؟ چرا دایر است پس چنین جایی!؟ چرا تعطیلش نمی‌کنند تا مردم و هنرمندشان تکلیف خود را بدانند.
قلم‌کشان محترم شما به من یاد ندهید چه بکنم چه نکنم. درسم را پس از سال‌ها شاگردی و هم‌نفسی با بزرگان ادب و هنر این مرز و بوم آموخته‌ام. من فراتر از این مردم نیستم و هر جا آنان می‌توانند حضور داشته باشند چنانچه لازم باشد من هم خواهم بود. چه آنجا کاخ سعدآباد و کنسرت «سی» باشد چه کتابخانه‌ای در یک مرکز خرید عمومی و چه سالن مجلل اسپیناس، چه فرهنگسرای بهمن که در رکاب پدر و گروه آوا افتتاح شد، چه کنسرت در خیابان و ته ناکجا آباد که آرزوی من است...»
انتقاد سازنده را با غرض‌ورزی و کینه آغشته نسازند
فقط چند روز بعد از انتشار یادداشتی از همایون شجریان، علیرضا قربانی در صفحه اینستاگرام شخصی خود با بیان چند نکته، توضیحاتی ارائه داد: «... اما در مورد حواشی پیش آمده لازم است که نکاتی را به‌صورت شفاف بیان کنم. پروژه افسانه چشم‌هایت همانطور که در تبلیغات هم مطرح شده است توسط یک حامی مالی (اسپانسر) و حقیقتا با یک نگاه فرهنگی حمایت می‌شود و غیر از آن هیچ شخص حقیقی یا حقوقی دخل و تصرفی در پروژه ندارد. استفاده از یک مکان خاص برای فیلم‌برداری صرفا به پیشنهاد مدیر هنری و کارگردان تصویری پروژه بوده و بر اساس معیارهای دیداری متناسب با شعر و ادب و زیبایی بصری انتخاب شده است. ... اما از بعضی هم که اسم و رسم و منافع گروهی آنها بر ما پوشیده نیست، اگر با بدخواهی در این مورد گفتند و نوشتند و هدفشان جز ضربه زدن به اعتبار هنرمندان و آسیب زدن به فرهنگ و هنر کهن ماست، نخواهیم گذشت و امیدواریم با رجوع به اخلاق و کرامت انسانی بیاموزند هرگز انتقاد سازنده را با غرض‌ورزی و کینه آغشته نسازند.»
این پاسخی بود به آنهایی که انتخاب مجموعه ایران مال برای تهیه تیزر این آلبوم را به دلیل تبادلات مالی میان تهیه‌کنندگان آلبوم افسانه چشم‌هایت و مدیران ایرانم مال می‌دانستند.
همایون شجریان و علیرضا قربانی بی‌شک در زمره مهم‌ترین و شاخص‌ترین خواننده‌های موسیقی اصیل ایرانی هستند و هر دو با توانایی‌های خاص، آثاری به یادماندنی و فاخر تولید کرده‌اند. اما به نظر می‌رسد حاشیه‌های این آلبوم تا مدت‌ها گریبان این دو هنرمند را رها نکند.