تئاتر و یا سینمای دفاع مقدس، همیشه مورد حمایت مسئولان و مدیران ارگان‌های مختلف قرار گرفته است. اما وضعیت سالن‌های تئاتر نشان می‌دهد حمایت‌ها نابه جا و یا تنها شعاری بوده است و عزم جدی به غیر از مواردی محدود برای تولید نمایش و فیلم‌هایی با چنین موضوعاتی دیده نمی‌شود. اینکه دفاع مقدس و هشت سال جنگ پر از سوژه و پتانسیل برای پردازش به آن و اجرای نمایش‌های بسیار است بر فعالان این حوزه پوشیده نیست. اما چرا و چه مشکلاتی سر راه فعالان این هنر وجود دارد که از رونق افتاده است؟ این سوال را با امیر دژاکام در میان گذاشتیم.
تئاتر دفاع مقدس فقط به خاکریزها منتهی نمی‌شود
امیر دژاکام کارگردان تئاتر، درباره شرایط این روزهای تئاتر دفاع مقدس به خبرنگار ایرناپلاس گفت: جریان دفاع مقدس و جنگ، هشت سال طول کشید که زوایای بسیار گسترده‌ای دارد. این اتفاق فقط مختص به خاکریزها، درگیری‌ها و شلیک‌کردن‌ها نبوده است. مجروحان بعد از جنگ، فرزندان شهدا، همسران شهدا و زندگی همه این افراد و تاثیرشان در اجتماع و روابط و تشکیلاتی که وجود داشت، اتفاقاتی که افتاد، حضور اقلیت‌های مذهبی، حضور شیعیان و اهل تسنن، مسیحیان و گروه‌های مختلفی که حتی بعضا از خارج از کشور می‌آمدند و در جنگ شرکت می‌کردند، زوایای گسترده شیرین و تلخی دارد. دیگر نمی‌شود مثل زمان جنگ که زمان خاصی بود فقط تبلیغ و حمایت کنیم و مشکلات را نگوییم و تنها جنبه‌های مثبت جنگ را نگاه برجسته کنیم تا روحیه همه برای ادامه جنگ بالا باشد.
فرمایشی‌بودن همچنان ادامه دارد
«ما بعد از جنگ احتیاج داریم که به صورت روانشناسانه و جامعه‌شناسانه ابعاد مختلف دفاع مقدس را نگاه کنیم. باید یاد کسانی که خالصانه و صمیمانه و به دور از شعارهای رایج از سنت و فرهنگ ما دفاع کردند و روبه‌روی دشمن قلدری که تا بن دندان مسلح بود، ایستادند، را زنده نگه داریم. باید راجع به آنها حرف بزنیم اما زاویه نگاه را تغییر دهیم. طبیعتا تلخی‌ها و شیرینی‌ها در همه آثار باید وجود داشته باشد. اما مدیریت فرمایشی تئاتر متاسفانه از طرف مدیران میانی و حتی مدیران رده پایین هنوز ادامه دارد و نگاه شعاری در بعضی از کارها وجود دارد. به همین دلیل است که کمتر اثری می‌تواند روی صحنه بیاید و به صورت آزاد و عمومی در طول سال و نه تنها در ایام مناسبتی، با مردم ارتباط برقرار کند و با آنها حرف بزند.»
برخی از آثار دفاع مقدس رد می‌شوند
بازیگر فیلم «هیس، دختران فریاد نمی‌زنند» درباره اهمیت پرداختن به تئاتر دفاع مقدس و زنده نگه داشتن یاد شهیدان و رزمندگان عنوان کرد: شما نگاه کنید ژاپنی‌ها، لهستانی‌ها، آلمانی‌ها، فرانسوی‌ها چقدر به سربازانشان احترام می‌گذارند. ربطی به مرام و مسلک ندارد و تفاوتی نمی‌کند که مرام و مسلک او چه باشد، همه دنیا به سربازانی که از آب و خاکشان دفاع کردند و جانشان را در این راه دادند، احترام می‌گذارند. اما بد دفاع کردن و بد پرداختن به این موضوع موجب می‌شود که نه تنها ما به عزیزانمان احترام نگذاریم بلکه با آنها رفتار درستی نداشته باشیم. چون بازیگر، نویسنده و کارگردان ضعیف است و تیم طراح قدرتمند نیست؛ سبب به وجود آمدن مشکلاتی در این زمینه می‌شود. البته در همین مدت زمانی نویسندگان بسیاری بودند که کارهای زیبایی خلق کردند. مثلا کارهای علیرضا نادری مثال‌زدنی است. دیگرانی هم بودند که در این زمینه قلم زدند. امثال ما که از قدیم در این موضوعات کار کرده‌ایم، زیاد جدی نمی‌گیرند و حتی بعضا آثارمان را رد می‌کنند. در دو سال گذشته راجع به این موضوع پیشنهاد متن دادم، متنی که سال‌ها برایش زحمت کشیدم و تحقیق و نگارش کردم بودم و رد کرده‌اند.
تئاترهای میلیاردی بی‌تخصصی که روی صحنه می‌روند
وی در ادامه افزود: من نویسنده‌ای هستم که فتح خرمشهر را کار کردم، خواستم ماجرای سقوط خرمشهر را هم کار کنم، اما دوستان گفتند این سوژه خیلی تلخ است، من هم گفتم معلوم است که سقوط خرمشهر تلخ است و جشن و سرور نیست. یک شهر وقتی تکه تکه و غصب می‌شود خب معلوم است که تلخ است و باید راجع به آن حرف زده شود که مبادا آن اتفاق تکرار شود، اما نگذاشتند.
همه کمک می‌کنند، اما کمک‌ها کم است
کارگردان نمایش «پرده‌های نیلگون» در پاسخ به این پرسش که بزرگترین مانعی که سر راه کارگردانان تئاتر دفاع مقدسی وجود دارد چیست و چه ارگان‌هایی باید به این قضیه کمک کنند، افزود: شعاری نگاه کردن به قضیه مانع بزرگی است. یعنی بعضی‌ها ساعتشان به روز نیست. اگر بخواهید یک تئاتر درباره دفاع مقدس روی صحنه ببرید با 10، 15 یا 30 میلیون تومان می‌توان کار کرد؟ چه کسی می‌آید بازی کند یا نمایشنامه بنویسد و یا آن را کارگردانی کند؟ اصلا امکان‌پذیر نیست. همه باید کمک کنند. مگر کسانی که راجع به آنها صحبت می‌کنیم همه این آب و خاک را در بر نمی‌گیرند. ارگان‌های فرهنگی باید کمک کنند. سپاه، ارتش، سازمان تبلیغات کمک می‌کنند، اما همه این کمک‌ها کم است. مثلا 15 یا بیست میلیون تومان می‌دهند. بعضی اوقات هم مانند آثاری که در تپه‌های عباس آباد و مکان‌های دیگر اجرا می‌شود، میلیاردی هزینه می‌شود، اما آنها تخصصی نیستند. همه باید کمک کنند از جمله وزارت ارشاد و سازمان تبلیغات و شهرداری.
بی‌مایه فطیر است
این کارگردان نمایش‌های دفاع مقدسی درباره تماشاگران محدود این ژانر افزود: باید نگاه کنید مخاطب چه موقع به سراغ یک موضوع می‌رود. بعضی اوقات آثار تراژدی هم خیلی تماشاگر دارد و این طور نیست که فقط کمدی تماشاگر داشته باشد. وقتی موضوعی را باور می‌کنند، وقتی که بازیگر و کارگردان خوب است و مخاطب احساس راستگویی می‌کند و همه جوانب قضیه به آن نگاه شده، آن زمان مخاطب به تماشای آن هم می‌رود. منکر تلاش صادقانه و تنهایی بچه‌های تئاتر، آن هم تئاتر در شهرستان‌ها نیستم، اما آنها هم دست تنها هستند و به قول قدیمی‌ها بی‌مایه فطیر است.
جشنواره تئاتر دفاع مقدس و تاثیرگذاری‌اش
دژاکام در انتها درباره جشنواره تئاتر دفاع مقدس و تاثیرگذاری آن گفت: جشنواره تئاتر دفاع مقدس زمانی بسیار تاثیرگذار بود. گروه‌ها یک‌ماه، دوماه اجرا می‌رفتند و مردم هم آثار را می‌دیدند. اما وقتی نیروهای غیرمتخصص ورود کردند کمتر شاهد آثار قوی بودیم. اما دوستان دوباره تلاش‌هایی می‌کنند و جشنواره را به روز می‌کنند که امیدوارم موفق باشند.
گزارش از هنگامه ملکی