بسیج طرح کنترل فشار خون نام طرحی ملی است که یک ماهی است از سوی وزارت بهداشت در حال اجرایی شدن است و بنرها و اعلان‌های آن در سطح شهر به چشم می‌خورد. به گفته علیرضا رئیسی، معاون وزیر بهداشت، بر اساس برآوردها، ۴۰ درصد از مردم کشور از بیماری فشار خون خود اطلاعی نداشته و حتی نیمی از افرادی که از فشار خون خود مطلع هستند نیز، فشار خون خود را کنترل نکرده و به دنبال درمان نیستند. به همین دلیل، بسیج ملی کنترل فشار خون آغاز شد.
اما موضوع این گزارش، طرح کنترل فشار خون نیست، بلکه اتفاق عجیبی است که در ایامی که این طرح در جریان است در رسانه ملی افتاده است. ماجرا مربوط به صحبت‌های عجیب یک روحانی درباره درمان فشار خون با خوردن نمک در برنامه زنده تلویزیونی است که می‌گوید: «خدا خیرشان بدهد طرحی را برای سنجش فشار خون گذاشته‌اند، اتفاقاً من رفتم. به هر حال این‌همه دارد از بیت‌المال هزینه می‌شود که این کار برای سلامت مردم انجام شود که خودشان حداقل بدانند حالشان خوب است یا نه. رفتم فشار خونم را گرفتم. در مسیر بودیم هوا هم گرم بود، یکی دو درجه فشار خونم بالا بود. گفتم خوب الان نمک می‌خورم خوب می‌شود چون نمکدان همیشه همراهم هست. فردی که فشار خون من را گرفته بود از من پرسید این چیست؟ گفتم نمک. گفت نمک خطرناک است. گفتم این نمک طبیعی است و آن نمک معمولی مشکل‌دار نیست. نمک را خوردم دوباره فشارم را گرفتم، پایین آمده بود. نمکی که اهل بیت فرمودند!»
در اینکه آیا احادیث مربوط به ائمه اطهار که در مورد نمک و درمان وجود دارد معتبر است یا خیر، شبهات زیادی وجود دارد و حتی بزرگانی چون شیخ صدوق، اکثر آنها را جعلی می‌دانند. از سوی دیگر، دعوای طب سنتی و اسلامی بر سر موجودیت یکدیگر نیز سابقه درازی دارد. به‌طوری‌که بسیاری معتقدند مکتبی به نام طب اسلامی وجود ندارد و هر چه در اسلام است، دستوراتی است کلی برای حفظ الصحه و رعایت بهداشت و تندرستی و آنچه هم از فیلتر اسلام عبور کند، دینی و اسلامی است. بنابراین طب، مادامی که مورد تأیید اسلام است طب اسلامی است؛ این دیدگاه هم در میان پزشکانی که متخصص طب سنتی هستند طرفدار دارد و هم در میان برخی از روحانیون حوزه و دانشگاه‌ها. این افراد بر این اعتقادند که اصولاً نباید از اعتقادات دینی مردم سوءاستفاده کرده و به باورهای آنها لطمه زد.
نمک خوب و بد وجود ندارد!
اما طب نوین چه می‌گوید؟ علی پزشکی، متخصص سیاستگذاری غذا و تغذیه به ایرناپلاس می‌گوید: هیچ تقسیم‌بندی برای نمک خوب و بد نداریم. نمک در هر شکل و اسمی که وجود دارد عمدتاً کلریدسدیم است. به‌عبارتی، تفاوت بسیار بسیار اندکی بین انواع نمک‌ها وجود دارد که قابل‌چشم‌پوشی است. وقتی گفته می‌شود افزایش دریافت نمک باعث فشارخون می‌شود همه نوع نمک‌ها در نظر است.
وی ادامه می‌دهد: در چند سال اخیر عناوینی تحت عنوان نمک دریا، نمک دریاچه، نمک طبیعی و… در بین برخی افراد و شخصیت‌ها به‌طور آگاهانه یا ناآگاهانه مطرح شده است. آگاهانه از طرف اشخاصی که خود ذی‌نفع هستند؛ یعنی کارخانه و تأسیسات استخراج نمک دریا ایجاد کرده و به دنبال سود هستند و ناآگاهانه از سوی افرادی که با نیت خیرخواهانه اما بدون اطلاعات دقیق و صحیح دست به تبلیغات این نمک‌ها می‌زنند.
وجود فلزات سنگین در نمک‌های دریا
به گفته پزشکی، مصرف نمک دریا و امثال آن از چند نظر ایراد و اشکال دارد. این نمک در واقع از تبخیر آب دریا و اقیانوس‌ها به دست می‌آید. اولاً به‌دلیل اینکه بسیاری از فاضلاب‌ها کارخانه‌ها و بیمارستان‌ها و مراکز صنعتی به اقیانوس‌ها و دریاها ریخته می‌شود، این نمک شامل عناصر سنگینی مثل جیوه، سرب و کادمیوم است که سرطان‌زایی آنها کامل اثبات شده است. همچنین این عناصر می‌تواند باعث مسمومیت‌های کلیوی و کبدی در مصرف‌کنندگان شود.
بر اساس گزارشات، وجود این عناصر در نمک موجب کاهش جذب ریزمغذی‌هایی مانند آهن و روی می‌شود که عوارضی مانند آنمی فقر آهن و اختلال در رشد را به دنبال دارد و به دلیل وجود مقدار بسیار کم ید و حتی نبود ید در این نمک‌هاست.
متخصص سیاستگذاری غذا و تغذیه ادامه داد: ید یکی از ریزمغذی‌هایی است که در رشد و تکامل سیستم‌های عصبی به‌ویژه در نوزادان نقش دارد. در سال ۶۸، حدود ۷۰ درصد بیماری گواتر در جامعه داشتیم که ناشی از کمبود ید و خطر بسیار بزرگی برای جمعیت و توسعه انسانی کشور بود. از همین رو در وزارت بهداشت سریعاً کمیته کشوری پیشگیری از کمبود ید تشکل شد و پس از پایش استان‌ها، سریعاً یددار کردن نمک خوراکی در دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفت.
وی با بیان اینکه این سیاست سبب شد شیوع ۷۰ درصدی گواتر در سال‌های ۶۷ و ۶۹ به ۶ و نیم درصد در سال‌های اخیر برسد خاطرنشان کرد: تجربه اضافه کردن ید به نمک خوراکی یکی از موفق‌ترین برنامه‌های حوزه سیاستگذاری غذا و تغذیه در وزارت بهداشت بود که به خاطر آن ایران بارها از سوی سازمان بهداشت جهانی مورد تقدیر قرار گرفت، چون تقریباً بیماری گواتر در کشور ریشه‌کن شد.
بازگشت بحران کمبود ید
پزشکی متذکر شد: اما اتفاقی که در مقطع فعلی افتاده این است که برخی نمک دریا را تبلیغ می‌کنند که مقدار ید آن بسیار ناچیز است و همین امر سبب شده دستاورد موفق وزارت بهداشت در ریشه‌کنی گواتر تقریباً از دست برود. کمبود ید مخصوصاً در زنان باردار، سبب اختلالات مادرزادی، تولد نوزادان مرده و کاهش بهره هوشی در نوزادان است.
نابود کردن یک موفقیت ملی
پزشکی می‌گوید: مسئله سوم و مهم دیگر اینکه درست در همان زمانی که وزارت بهداشت یک پویش ملی و موفق را در کشور اجرا می‌کند و حدود ۳۰ میلیون نفر در این پویش فشار خونشان مورد بررسی قرار گرفته و توصیه لازم به آنها داده می‌شود، همه دستگاه‌های دولتی و غیردولتی باید به کمک وزارت بهداشت در این پویش شرکت کنند. می‌بینیم تریبون رسانه ملی در دست افرادی قرار می‌گیرد که آگاهانه یا ناآگاهانه، به تبلیغ نمک طبیعی می‌پردازند که عوارض آن را برشمردیم.
نکته مهم اینجاست که مخاطب این برنامه‌ها نیز عمدتاً افرادی هستند که ممکن است اطلاعات تغذیه‌ای چندانی نداشته باشند. با توجه به پرمخاطب بودن رسانه ملی هر آنچه در این رسانه نقل می‌شود، می‌تواند تأثیر بسزایی در تغییر نگرش مردم داشته باشد. به‌ویژه آنکه برخی از مخاطبان این برنامه افراد سالمندی هستند که ممکن است آگاهی چندانی نداشته باشند.
پزشکی توضیح می‌دهد: در دوران سالمندی، جوانه‌های چشایی حساسیتشان نسبت به نمک کم می‌شود به خاطر همین سالمندانی را می‌بینیم که نمک بیشتری مصرف می‌کنند چون احساس می‌کنند غذایشان کم‌نمک است در حالی که مصرف نمک در سالمندان باید روزانه کمتر از ۳ تا ۴ گرم در روز باشد. تبلیغ نمک طبیعی آن هم به بهانه کاهش فشارخون بیشتر مردم را در برابر نمک آسیب‌پذیر می‌کند.