اردیبهشت امسال بود که دوازدهمین جشنواره موسیقی نواحی فراخوان داد؛ جشنواره‌ای که هر ساله با استقبال نوازندگان بومی که آن را میدانی برای معرفی و عرضه هنر خود می‌دانند، در کرمان برگزار می‌شود. مسلماً برگزاری چنین جشنواره‌هایی با توجه به هنر غنی موسیقی فولکلور کاری خوب و پسندیده در جهت حفظ، ماندگاری و معرفی موسیقی نواحی به علاقه‌مندان است. اما مسئله قابل بحث این است که نوازندگان موسیقی نواحی که به‌حق، جزو میراث‌داران فرهنگ باارزش این مرز و بوم هستند، کجای این جشنواره قرار گرفته‌اند. آیا صرفاً به عنوان شرکت‌کنندگان در این جشنواره‌ها حاضر می‌شوند و با پایان یافتن جشنواره‌ها فراموش می‌شوند؟
زندگی و درگذشت غریبانه پیشکسوتان موسیقی مقامی
محمدابراهیم شریف‌زاده، خواننده و آهنگساز پیشکسوت موسیقی مقامی خراسان بود. کسی که پژوهشگران موسیقی معتقد بودند در تاریخ موسیقی خراسان هیچ‌کس با این قدرت و توانایی نمی‌خوانده است. اما درگذشت غریبانه او در سال ۱۳۹۵ و وضعیت معیشتی که داشت به هیچ عنوان شایسته چنین هنرمند بزرگی نبود. دخترش بعد از درگذشت پدر از نداشتن بیمه و تعیین حقوق ماهی ۱۲۰ هزارتومان که چند ماه آخرش زندگی‌اش به ۱۵۰ هزار تومان افزایش پیدا کرده بود، خبر داد. چند روز پیش هم اسحاق بلوچ‌نسب - خواننده و نوازنده تنبورک اهل چابهار در یک مصاحبه از پرداختی اندک به او و دعوت نشدن نوازندگان بومی این استان به جشنواره‌های چابهار گفت. البته در این بین باید به این نکته اشاره کرد که وضعیت بودجه وزارت ارشاد تنها پاسخگوی کمک هزینه‌ای برای این هنرمندان است و مسئولان امر خود نیز به ناچیز بودن کمک‌ها آگاه هستند.
رسیدگی کافی نیست
فرزاد طالبی مدیرکل سابق دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و از جمله کسانی که در برگزاری جشنواره موسیقی نواحی نقش تأثیرگذاری داشت، درباره وضعیت معیشتی نوازندگان موسیقی نواحی کشور و مشکلاتی که بر سر راه این قشر هنرمند وجود دارد، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: وضعیت اقتصادی هنرمندان حوزه موسیقی نواحی البته که مناسب نیست، هرچند این موضوع همیشه مورد توجه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده است. مثلاّ با ارزشیابی که مرتباً انجام می‌شود، برای کسانی که درجات هنری از شورا اخذ می‌کنند مبالغی به صورت منظم پرداخت می‌شود و جشنواره سراسری موسیقی نواحی پس از سال‌ها تعطیلی دوباره فعالیت خود را از سر گرفته است. ولی واقعیت این است که با توجه به تعداد این عزیزان و همچنین پراکندگی جغرافیایی آنها، رسیدگی‌ها کافی نیست.
پرداختی به ازای پخش موسیقی نواحی
این کارشناس در پاسخ به این پرسش که چه راه‌حل‌هایی را برای رفع این مشکلات پیشنهاد می‌کنید، گفت: اگر ارتباطی بین تولیدات این دوستان با مصرف کننده‌هایشان برقرار شود و به ازای پخش آثار این هنرمندان در رادیو و تلویزیون، پرداختی صورت گیرد، هم تولیدات این دوستان رشد پیدا می‌کند و کیفیتش بهبود می‌یابد و هم در شرایط زندگی آنها تحولی رخ می‌دهد. همچنین برای افزایش سهم موسیقی نواحی باید به رشد اجراهای صحنه‌ای هم نظر داشت. در واقع اگر جشنواره‌های استانی موسیقی نواحی به طور منظم در تمامی استان‌ها اجرا شود، بازهم فروش بلیت اتفاق می‌افتد و به اقتصاد موسیقی نواحی و بهتر دیده شدن آثار این عزیزان کمک می‌شود.
وی در ادامه افزود: البته این در کنار این‌ها، ارزشیابی منظم و پرداخت‌های به‌روز شده می‌تواند بخش مهمی از مشکلاتشان را حل کند.
موسیقی نواحی سرچشمه موسیقی دستگاهی
طالبی با اشاره به جشنواره موسیقی نواحی افزود: همانطور که می‌دانید این جشنواره در سال‌هایی متوقف بود و در سال ۹۵ دوره جدیدش را آغاز کردیم که خوشبختانه سالانه در کرمان برگزار می‌شود. موسیقی نواحی سرچشمه موسیقی دستگاهی است و ملودی‌های آن در موسیقی‌های دستگاهی، تلفیقی و پاپ به خوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد، ولی در معرفی و حمایت از آن، رادیو و تلویزیون می‌توانند نقش اصلی را بازی کنند؛ این اتفاقی است که در بسیاری از کشورهای دنیا در حال وقوع است. رادیو و تلویزیون اگر پخش آثار موسیقی هویتی کشور را برعهده گیرند و حق پخش آن را پرداخت نمایند، قطعاً سازوکار اقتصادی موسیقی نواحی ما دیگر اینگونه نخواهد بود. طی سال‌هایی که جشنواره در تهران یا مکان‌های دیگر، با عنوان هفته موسیقی نواحی، برگزار می‌شد، اقبال عمومی را شاهد بودیم. در واقع وقتی امکان دیده شدن را به هنرمندان موسیقی نواحی داده‌ایم مردم به بهترین شکل به وظیفه خود عمل کرده‌اند.
یک ساز و کار اقتصادی مناسب
طالبی درباره اهمیت جشنواره‌های استانی عنوان کرد: اعمال صحیح سیاست‌های حمایتی باعث خواهد شد که جشنواره سراسری موسیقی نواحی، پر و پیمان برگزار شود و هر ساله توسعه پیدا کند. خوب است در طی سال هم، سی جشنواره استانی برگزار شود که برگزیدگانش در جشنواره سراسری اجرا داشته باشند. درجشنواره‌های استانی با دعوتی که از هنرمندان استان‌های دیگر به عنوان مهمان انجام خواهد شد هم وحدت اقوام ایرانی نمایش داده می‌شود و هم شرایط اقتصادی هنرمندان به صورت جدی تحت تأثیر قرار خواهد گرفت و ساز و کاری شکل می‌گیرد که چون متکی به مردم است دائمی خواهد بود.
گزارش از هنگامه ملکی