اخیراً با حضور وزیر آموزش و پرورش در مجلس، باز هم آمار و ارقام گردش مالی مؤسسات آموزش خصوصی، سر زبان‌ها افتاد و فاطمه ذوالقدر، نماینده مردم تهران با بیان اینکه گردش مالی مؤسسات آموزشی خصوصی، بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان است از محمد بطحائی خواست تا جلوی زانو زدن آموزش و پرورش در برابر این مؤسسات را بگیرد. بررسی داده‌های خام هزینه و درآمد خانوار مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۶ نیز نشان می‌دهد دانش‌آموزان مناطق شهری به‌طور متوسط حدود ۶۲۰ هزار تومان برای کلاس‌های تقویتی و کنکور، هزینه کرده‌اند.
مؤسسات آموزش خصوصی معتبر با مجوز آموزش و پرورش شروع به کار می‌کنند و یکی از شرایط گرفتن این مجوز، داشتن سابقه آموزشی است. بهترین راه برای تشخیص اعتبار یک مؤسسه، تماس با آموزش و پرورش منطقه محل سکونتتان است و فضای مجازی برای بررسی این مورد، کافی نیست و نباید به وب‌سایت‌هایی که خود را وابسته به آموزش و پرورش معرفی می‌کنند، اعتماد کنید.
خدمات متنوع و هزینه‌های مختلف
برای بررسی دخل و خرج آموزشگاه‌ها، سراغ بعضی از آموزشگاه‌های شناخته شده تهران رفتیم. تنوع و گستردگی خدمات این مؤسسات، نکته قابل‌توجهی بود که از همان ابتدا به چشم می‌خورد. کلاس‌های تقویتی، کلاس‌های کنکور، کلاس‌های جمع‌بندی که در بازه‌های زمانی نزدیک به آزمون‌های مهم مثل آزمون‌های مدارس خاص و کنکور برگزار می‌شود و کلاس‌های ارتقای معدل برای دانش‌آموزانی که تغییر مقطع دارند، از جمله کلاس‌هایی است که این مؤسسات ارائه می‌دهند.
علاوه بر کلاس، خدمات مشاوره و برنامه‌ریزی، آزمون‌های آزمایشی، کتاب‌ها و جزوات آموزشی و نیز فیلم‌های آموزشی از دیگر مواردی است که این مؤسسات در برنامه کاری خود قرار داده‌اند. گستردگی این خدمات به‌اندازه‌ای است که از دانش‌آموزان کلاس اول دبستان تا دانش‌آموزان کلاس دوازدهم و همه کسانی که هوای ورود به دانشگاه به سرشان زده، مخاطب آنها هستند.
شهریه کلاس‌ها با توجه به منطقه‌ای که آموزشگاه در آن دایر است، متفاوت است. طول دوره، پایه تحصیلی و نوع درس هم در تعیین شهریه کلاس‌ها تأثیرگذار است. معمولاً شهریه دروس عمومی، کمتر از دروس اختصاصی است و کلاس‌های تقویتی، هزینه کمتری نسبت به کلاس‌های کنکوری دارند.
هزینه شاگرد اول شدن چقدر است؟
شهریه کلاس‌های تقویتی دوره ابتدایی که درس‌های ریاضی و علوم از پرطرفدارترین آنها هستند از ۴۵۰ هزار تومان شروع می‌شود. کمترین شهریه کلاس‌های دوره اول متوسطه یا همان راهنمایی قدیم، ۶۵۰ هزار تومان است. کلاس‌های دوره دوم متوسطه هم از ۸۰۰ هزار تومان شروع می‌شود.
کلاس‌های تقویتی معمولاً به‌صورت ترمی برگزار می‌شوند و رویه معمول آموزشگاه‌ها این است که در یک جلسه حداقل دو ساعته در هفته و برای حداکثر چهار ماه، کتاب موردنظر را تدریس کنند. بعضی از دانش‌آموزان در تابستان برای سبقت گرفتن از همکلاسی‌هایشان در این کلاس‌ها شرکت می‌کنند. بعضی دیگر با شروع کلاس‌های مدرسه متوجه ضعفشان می‌شوند و از ترم پاییز به آموزشگاه‌های خصوصی می‌پیوندند و برخی دیگر بعد از امتحانات ترم اول یا برای جبران ضعف‌های خود یا گرفتن نمره‌های بهتر، از ترم زمستان در کلاس‌ها شرکت می‌کنند.
کلاس‌های کنکور، هزینه بیشتری دارند. این کلاس‌ها معمولاً از تابستان شروع می‌شوند و ادعایشان این است که در حدود هشت ماه، دانش‌آموزان را برای شکستن شاخ غول کنکور آماده می‌کنند. شهریه هر دوره از کلاس‌های کنکور از یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان آغاز می‌شود و معمولاً یک بار در هفته در جلسات دو ساعت و نیمی برگزار می‌شوند.
در بعضی از آموزشگاه‌ها، هزینه جزوات و کتاب‌های آموزشی به‌صورت جداگانه از دانش‌آموزان گرفته می‌شود و در بیشتر موارد، دانش‌آموز ملزم به استفاده از این جزوات و کتاب‌ها هستند.
شبیه‌سازی گران‌قیمت کنکور
هزینه آزمون‌های آزمایشی، به‌طور میانگین حدود ۵۰ هزار تومان برای هر آزمون است. اما رویه معمول مؤسسات این است که تمام مراحل آزمون‌ها را به‌صورت یک‌جا ثبت‌نام می‌کنند و معمولاً ثبت‌نام مرحله‌ای انجام نمی‌شود. حداقل تعداد آزمون‌هایی که در مؤسسات گرفته می‌شود، ۱۰ مرحله است.
این آزمون‌ها فقط برای کنکوری‌ها نیست؛ بلکه مؤسسات از همان سال اول دبستان، دانش‌آموزان را وارد این فضا می‌کنند و آزمون‌های مرحله‌ای برای سنجش پیشرفت تحصیلی از سال‌های ابتدایی تحصیل، با دانش‌آموزان همراه می‌شوند.
بعضی از مؤسسات در کنار آزمون‌ها، خدمات مشاوره و برنامه‌ریزی نیز ارائه می‌دهند. ممکن است افراد مختلفی به‌عنوان مشاور به شما معرفی شوند؛ از دانشجویان سال پایینی رشته‌های برتر دانشگاه‌های دولتی گرفته تا چهره‌هایی که در برنامه‌های تلویزیونی با صحبت‌های انگیزشی سعی می‌کنند کنکور را برای دانش‌آموزان آسان جلوه دهند. هزینه خدمات مشاوره‌ای ارتباط مستقیمی با سرشناس بودن مشاور دارد و از ۳۵۰ هزار تومان در ماه برای دانشجویان سال اولی تا ۳۵۰ هزار تومان و بیشتر در هر جلسه برای افرادی که به‌اصطلاح برند مشاوره کنکور هستند و رتبه‌های تک‌رقمی داشته‌اند، متغیر است.
آخرین فرصت‌ها برای قبولی یا کسب درآمد؟
نوع دیگر کلاس‌ها، کلاس‌های جمع‌بندی است. کلاس‌های جمع‌بندی دوره‌های فشرده چند روزه‌ای هستند که نزدیک کنکور برگزار می‌شوند و در واقع از نظر بعضی کنکوری‌ها آخرین قدم‌ها برای موفقیت در آزمون و از نظر بعضی از به‌اصطلاح استادان کنکور، آخرین فرصت برای کسب درآمد هستند! هزینه این دوره‌ها نیز از ۵۶۰ هزار تومان شروع می‌شود.
منبع دیگر کسب درآمد مؤسسات که اگر منصفانه به آن نگاه کنیم، می‌تواند یکی از موارد مفید برای دانش‌آموزان باشد، مربوط به دوران بعد از کنکور و انتخاب رشته است. برخی مؤسسات با دریافت کارنامه کنکوری‌ها و البته پس از واریز وجه ثبت‌نام، فهرستی از رشته‌محل‌ها را تحویل می‌دهند و می‌گویند اطلاعات سال قبل نشان می‌دهد داوطلبان با این رتبه در سال گذشته در کدام دانشگاه‌ها قبول شده‌اند. برخی دیگر از مؤسسات، رشته‌های دانشگاهی را به دانش‌آموزان و خانواده‌ها معرفی می‌کنند و آنها را برای انتخابی که با علایق و شرایطشان هماهنگ است هدایت می‌کنند. هزینه انتخاب رشته در پایگاه‌هایی که آموزش و پرورش اعتبارشان را تأیید می‌کند از حدود ۱۱۵ هزار تومان آغاز می‌شود و در دفاتر خصوصی برخی مشاوران تا حدود ۱۰ برابر این رقم هم می‌رسد.
تیغ دو لبه آموزشگاه‌های خصوصی
برخی اعتقاد دارند آموزشگاه‌های خصوصی از جنبه آموزشی خود خارج شده‌اند و وجهه‌ای کاملاً تجاری یافته‌اند. آموزشگاه‌هایی که حالا این‌قدر بزرگ شده‌اند که برای حفظ منافع خود دست به هر کاری می‌زنند تا کنکور حذف نشود و کسب‌وکارشان از رونق نیفتد.
برخی دیگر اعتقاد دارند مسئله اصلی مربوط به ضعف‌های آموزش و پرورش است و دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان به دلیل کافی نبودن آنچه در مدارس ارائه می‌شود یا مهارت پایین تدریس برخی از معلم‌ها، راهی آموزشگاه‌های خصوصی می‌شوند. از طرف دیگر، بخش عمده مخاطبان این آموزشگاه‌ها بر خلاف انتظار، دانش‌آموزان قوی و درسخوان هستند نه دانش‌آموزان ضعیف.
نمی‌توان نقش برخی از مؤسسات در ایجاد نیازهای کاذب آموزشی را نادیده گرفت، اما اغلب آنها توسط فرهنگیان و با سرمایه‌گذاری شخصی، فعالیت خود را آغاز کردند و پس از سال‌های طولانی نه از بیلبوردهای بزرگراه‌ها سر درآوردند و نه از آنتن صدا و سیما. آموزشگاه‌هایی که به دلیل تقاضای موجود، علاوه بر ارائه خدمات به دانش‌آموزان، درآمدی هم برای خود دارند و البته، عده‌ای را به‌عنوان کارمند، کارشناس و مدرس مشغول به کار کرده‌اند.
این دو دیدگاه، مسئولان را در دو راهی یک انتخاب مهم قرار می‌دهد؛ برخورد مشابه با تمام آموزشگاه‌های خصوصی و تعطیلی آنها که بیکاری عده‌ای از شاغلان این بخش را به دنبال دارد یا تصمیم برای اصلاح تدریجی فرآیند آموزش در مدارس و محدود کردن فعالیت آموزشگاه‌هایی که نگاهی کاملاً تجاری به بخش آموزش دارند.
گزارش از مریم‌السادات علم‌الهدی