بخشی از خاطرات ما ایرانی‌ها در ماه رمضان با برنامه‌ها و سریال‌های خاطره‌انگیز و پرطرفدار گره خورده است. مجموعه‌های ماندگاری چون «گمگشته»، «میوه ممنوعه» یا حتی «متهم گریخت» و این اواخر «پایتخت» مردم را پایبند تلویزیون کردند. البته در سال‌های اخیر پخش این برنامه‌های محبوب و تأثیرگذار کمتر شده و به‌جایش برنامه‌ای مانند «ماه عسل» یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های رمضانی شده است. با دکتر عبدالله گیویان استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه دین و رسانه درباره ویژگی برنامه‌ها و عملکرد تلویزیون در ایام ماه رمضان گفت‌وگو کرده‌ایم.
کسی نگفته است که ماه رمضان ماه سوگ است
عبدالله گیویان، درباره برنامه‌های صداوسیما و غلبه حزن و اندوه در برنامه‌های این رسانه در ماه رمضان به خبرنگار ایرناپلاس گفت: شخصاً نسبت به این دوگانگی که شادی معنای غیردینی دارد، یا شادی را باید یک‌جور تبلیغ کرد که با توجه به ایامی که ما مناسبت‌های دینی داریم قابل‌تحمل باشد، نظر مثبتی ندارم. فکر می‌کنم رفتن به این سمت که حتماً یک برنامه طنز و یک کار خنده‌داری برای این ایام تولید شود کار شایسته‌ای نیست؛ یعنی همان‌طوری که ما در اوقات دیگر زندگی‌مان نیازمند سرگرمی هستیم، در ماه رمضان و در مناسبت‌های مذهبی هم نیازمند سرگرمی هستیم. تفکیک کردن این قلمروها به شکل افراطی که در برنامه‌سازی تلویزیونی انجام می‌شود از نظر من کار درستی نیست. کسی نگفته است که ماه رمضان ماه سوگ است. اما نباید این‌طور هم تلقی شود که ما باید برنامه‌های بامزه‌ای برای این ایام تولید کنیم.
«ماه عسل» تجارت عواطف مردم است
گیویان در پاسخ به این پرسش که آیا برنامه‌هایی مانند «ماه عسل» با آن ویژگی‌هایش مناسب این ایام هستند، گفت: خیر! این برنامه در واقع تجارت عواطف مردم است و اینکه چرا باید در ماه رمضان پخش شود معلوم نیست. اینکه خیرخواهی به شیوه‌ای که در این برنامه ترویج می‌شود، شیوه مطلوب خیرخواهی باشد هم تردید جدی دارم. به عبارت دیگر، انگار با حضور یک سلبریتی، از عواطف مردم سوءاستفاده می‌شود. البته من نمی‌خواهم تحلیل انگیزه کنم، اما نتیجه نهایی‌اش این می‌شود. در یک ماه، مردم را درگیر عواطفی می‌کنند که ظاهراً عواطف انسانی است. بعد هم با روش‌های تهاجمی رسانه‌ای، با گرفتن کلوزآپ و درآوردن اشک و نشان دادن اندوه و مثلاً سختی‌هایی که یک انسان متحمل شده، می‌خواهند تماشاگر و مخاطب را جذب کنند.
رسانه‌هایی که تاریخ و سنت خود را دارند
این استاد دانشگاه درباره اثرگذاری پخش عمومی یک منبر یا یک هیأت محدود از تلویزیون که در رسانه ملی مرسوم است، گفت: تبدیل کردن تلویزیون به بازنمایی ملت می‌تواند شیوه‌ای باشد برای استفاده از یک رسانه در رسانه دیگر. اما شیوههایی که فعلاً برای این بازنمایی استفاده می‌شود، مطلوب نیستند و از شیوه‌های دیگری هم می‌توان استفاده کرد. به هر حال منبر، هیئت یا روضه رسانه‌هایی هستند که تاریخ و سنت خود را دارند. اگر این‌طور فکر می‌کنیم که می‌شود عیناً آن‌ها را در یک رسانه دیگر استفاده کرد، از نظر من محل تردید است.
وی درباره عملکرد تلویزیون در کشورهای اسلامی در ماه رمضان گفت: در کشورهای اسلامی دیگر، شیوه‌های فرهنگی خود را برای بازنمایی مناسبت‌های مذهبی دارند. شاید به دلیل شیوه‌های خاصی که به شکل تاریخی در جامعه ما وجود داشته و محدودیت‌هایی که تلویزیون دارد، در کشور ما به این شکل اتفاق می‌افتد.
استفاده از سلبریتی‌ها و ایجاد تردید در اصالت ارزش‌ها
عبدالله گیویان در پاسخ به این پرسش که استفاده از سلبریتی‌هایی، چون بنیامین بهادری یا محمدرضا گلزار برای اجرای برنامه‌های ماه رمضان تا چه اندازه می‌توانند روی مردم تأثیرگذار باشد، خاطر نشان کرد: تأثیرگذاری این‌ها نوعی ایجاد تردید در اصالت ارزش‌هایی است که تلویزیون ما رسماً مدعی آن‌ها است. در واقع این کار برای مصادره کردن محبوبیت آن سلبریتی‌ها و جلب مخاطب انجام می‌شود. این تصویر که با استفاده از محبوبیت سلبریتی‌ها می‌توانیم ارزش‌های خاصی را منتقل کنیم، در واقع یک نوع تلفیق دو خرده‌فرهنگ متفاوتی است که به گمان من در انتهایش هیچ ثواب و نتیجه مثبتی وجود ندارد.
وی در پایان افزود: ظاهراً تلویزیون در شرایط فعلی به دنبال این است که با استفاده از برخی محبوبیت‌ها، افت مخاطب خود را جبران کند. این رسانه هیچ مسئولیتی در قبال خرده‌فرهنگی که سلبریتی‌ها نمایندگی می‌کنند احساس نمی‌کند، که به اعتقاد من نکته روشنی در تاریخ تلویزیون نیست.
گزارش از هنگامه ملکی
تاریخ انتشار: ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۸ - ۱۶:۴۸
تهران-ایرناپلاس- برنامه‌های ماه رمضان تلویزیون معمولاً با سوگ و اندوه همراه هستند. عبدالله گیویان در این باره می‌گوید: «همان‌طوری که ما در اوقات دیگر زندگی‌مان نیازمند سرگرمی هستیم، در ماه رمضان و در مناسبت‌های مذهبی هم نیازمند سرگرمی هستیم.»