همچنین این که مافیای ارزی در ایران چه کسانی هستند؟ آیا حلقه‌های خارج‌نشین توان اثرگذاری بر قیمت ارز در بازار تهران را دارند؟ پس نقش بانک مرکزی در این میان چیست؟ گفته می‌شود بانک مرکزی بزرگ‌ترین تأمین‌کننده ارز بازار است و بیش از 90 درصد ارز مورد نیاز بازار اعم از اسکناس و حواله را تأمین می‌کند. با این همه آیا توان مقابله با فعالیت شبکه‌ای و سازمان‌یافته گروه‌های خاص را دارد یا خیر؟ این‌ها سؤالاتی است که خبرنگار ایرناپلاس پاسخ آن‌ها را از کارشناسان و تحلیل‌گران ارزی جویا شده است.
**جدال بانک مرکزی و گروه‌های ذی‌نفع
پیش از آن بد نیست مروری کنیم بر بخشی از یادداشتی که محمدحسین ادیب، اقتصاددان، اواسط اسفندماه سال گذشته در کانال تلگرامی خود منتشر کرد و در بخشی از آن ذکر شده بود: به نظر می‌رسد تجار افغانستان، سلیمانیه، دبی و ترکیه در سطحی وسیع از نوسان دلار در ایران سودگیری می‌کنند. حجم دلار و طلایی که ظرفیت دارد اقدام به سود گیری از دلار کنند حدود ٢٠٠ میلیارد دلار است. بانک مرکزی ماهانه علاوه بر 5٨٣ میلیون دلاری که برای غذا و دارو به بازار عرضه می‌کند ٢5٠ میلیون دلار در بازار آزاد، دلار به فروش می‌رساند. جثه بانک مرکزی در برابر عظمت بازار ارز موازی، هیچ است.
**مافیای ارزی یک واقعیت است
مجید شاکری، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید: مافیا کسی است که می‌خواهد به‌صورت سازمان‌یافته اقدامی خلاف نظر بازارساز انجام دهد، برای اینکه به یک نفع اقتصادی یا غیراقتصادی برسد. البته این تعریف شامل تصمیمات جداگانه افراد برای حفظ دارایی‌های خودشان نمی‌شود. با عنایت به تعریفی که اشاره شد می‌توان گفت مافیای ارزی داریم.
شاکری در ادامه اظهار می‌کند: گاهی اوقات شاهد شبکه عمده‌ای هستیم که بخش مهمی از دارایی‌هایشان را در دوره زمانی خیلی پیش از شروع تنش ارزی به ارز تبدیل می‌کنند. این افراد امروز در حال دفاع و مقاومت از سبدی هستند که خیلی وقت پیش با پیش‌بینی وجود یک مشکل برای خود ایجاد کردند.
وی با اشاره به اینکه بعضی از نمونه‌های کوچک این موضوع اقدامی بود که بین بازار آتی سکه و سکه بانک کارگشایی انجام می‌شد، می‌گوید: هنگامی که هر دو بازار یاد شده برقرار بود، به‌صورت سازمان‌یافته قیمت در کارگشایی بالا می‌رفت تا قیمت بازار آتی نیز افزایش یابد و سود عمده در بازار آتی کسب شود. در زمینه ارز هم در فاصله بین بازار فردایی و نقد این‌گونه عمل می‌شود.
شاکری البته معتقد است که تحولات بازار به سمتی رفت که این جنس از رفتارها تا حدی محدود شده است. وی می‌افزاید: اقداماتی که در راستای مبارزه با پولشویی در انتهای سال گذشته انجام شد، همچنین اقداماتی که در رابطه با دستگاه‌های کارتخوان صورت گرفت، این جنس معاملات لحظه‌ای را دچار مشکل کرد. واقعیت این است که اکنون صرافی‌ها و بازارساز در یک جبهه‌اند. کسانی که اکنون به شکل مافیایی عمل می‌کنند، دفاتری هستند که در خارج از ایران از جمله دوبی هستند.
**وجود مافیا به‌معنای بحران نیست
این کارشناس مسائل اقتصادی تصریح می‌کند: وجود مافیا به‌معنای وجود بحران نیست. مافیا از شرایطی که ایجاد می‌شود استفاده می‌کند. نباید اشتباهات وسیع خود را در دوره‌های مختلف فراموش کنیم و به دنبال مافیا باشیم. زمانی که ارز 4200 تومانی داده شده بود، آقای نوبخت می‌گفت مافیایی وجود دارد که با مینی‌بوس افرادی را به صف می‌آورند تا ارز خریداری کنند. این به علت آربیتراژی زیادی بود که ایجاد شده بود. اصولاً مافیا روی بستری فعالیت می‌کند که ما برایش ساخته‌ایم.
**ماهی‌گیری برخی کشورهای منطقه از آب گل‌آلود بازار
وی از دسته مهم‌تری نام برده و در این رابطه می‌گوید: مهم‌تر از این‌ها افرادی هستند که با انگیزه سیاسی چنین کاری انجام می‌دهند. در زمستان سال 1396 که نوسانات ارزی اتفاق افتاد، نمی‌توان اقدام صرافی‌های مشخصی را در دوبی به‌عنوان نیروی قوام‌دهنده تنش ارزی رد کرد که از جانب امارات متحده عربی و عربستان سعودی فعالیت می‌کردند. البته این حلقه تضعیف شده و علتش نیز جابه‌جایی است که در نقشه ارزی ایران رخ داده است.
شاکری نمونه جالب‌تر را عملکرد خزانه‌داری آمریکا به‌عنوان مافیا برای افزایش نرخ ارز در ایران دانسته و در این رابطه می‌افزاید: اوایل سال گذشته به‌علت غیبت اداری بانک مرکزی و البته کم شدن ذخایر اسکناس این نهاد، و همچنین حمله امنیتی که به یکی از خطوط انتقال ارز بانک مرکزی انجام شد، شاهد بودیم که از ششم فروردین نرخ ارز به‌شدت افزایشی شد و وقایعی رخ داد که منجر به تصمیم تخصیص ارز 4200 تومانی شد.
وی در این باره می‌افزاید: امسال نیز آمریکایی‌ها با همان نگرش و نه در چارچوب تحریم، بلکه در چارچوب بازی به‌عنوان بخشی از مافیای ارزی کشور ما فعال شدند. خزانه‌داری آمریکا وارد میدان شد و یک تحریم خیلی جدی روی شبکه صرافی انصار انجام دادند. از سوی دیگر در امارات متحده عربی نیز از طریق مقام ناظر فشار آوردند. افزون بر این برایان هوک، نماینده ویژه امور ایران در وزارت امور خارجه آمریکا مصاحبه‌ای کرد مبنی بر اینکه دیگر معافیت‌های نفتی تمدید نمی‌شود.
**نقش مؤثر بانک مرکزی در کنترل نرخ
شاکری اذعان می‌کند: اگر این فشارها در تابستان سال قبل وارد می‌شد، ممکن بود نرخ ارز افزایش قابل توجهی پیدا کند. امسال این اتفاق نیفتاد زیرا بانک مرکزی غیبت اداری نداشت، صرافی‌های بانکی نیز حاضر بودند و رئیس کل بانک مرکزی هم روز دوم فروردین به صرافی‌ها سر زد. همچنین علی‌رغم اینکه بر خلاف سال گذشته در تحریم مستقیم اسکناس قرار داریم، اما ذخایر اسکناس ما خیلی قوی‌تر از سال قبل است.
وی با اشاره به اینکه نقش دوبی در نقشه ارزی کشور کمرنگ شده، می‌افزاید: البته دوبی هنوز در نرخ‌سازی مؤثر است، اما حجم انتقالات ارزی در آنجا کم شده و بخش اصلی آن نیز به‌علت انتقال مبادلات ارزی ایران به عراق است که دست ما را بسیار باز می‌کند. این نشان می‌دهد اگر ما درست رفتار کنیم، هیچ مافیایی نمی‌تواند بالاتر از بازارساز عمل کند. مافیا وجود دارد، اما صرفاً تشدیدگر وضعیت موجود است، نه باعث آن.
** Avatoday بازوی خزانه‌داری آمریکاست
شاکری در پاسخ به اینکه حلقه‌هایی که در هرات، سلیمانیه و دوبی فعالیت می‌کنند، چقدر می‌توانند روی قیمت اثرگذار باشند، می‌گوید: در دوره‌های مختلف، تفاوت دارد. عید امسال بازار حواله به‌علت تعطیلات، خواب بود و بخش اصلی معاملات لفظی بود. سال گذشته نیز چیزی که آمریکایی‌ها را به طمع انداخت، خواب بودن بازار و لفظی بودن معاملات بود. آن‌ها به‌شدت از توان رسانه‌ای در این موضوع استفاده می‌کنند. کانال‌های مشخص مانند Avatoday به‌عنوان بازوی خزانه‌داری آمریکا عمل می‌کنند. تحلیل‌های این کانال خیلی سطح پایین و غیرفنی است. اخیراً هم مدیر این کانال دیداری با یکی از مقامات آمریکایی داشته است.
وی اذعان می‌کند: نقطه ضعف دیگر ما اتاق‌های معاملاتی تلگرام است. این اتاق‌ها فضایی برای معاملات لفظی است و سیگنال خیلی بدی به بازار می‌فرستد. در رابطه با دوبی نیز علی‌رغم کاهش شدید حجم مبادلات ایران از این کانال، هنوز نرخ‌سازی در دوبی انجام می‌شود. همه منتظرند نرخ درهم دوبی مشخص شود، بر مبنای آن فرداییِ سبزه‌میدان و سپس نقدی تهران تعیین شود.
شاکری ابراز امیدواری می‌کند: بازار متشکل ارزی که در فروردین‌ماه راه می‌افتد و صرفاً هم برای تسویه نقدی است، این نقشه را عوض کند. با توجه به اینکه به دلایل جغرافیایی نیز بازار تهران زودتر از دوبی شروع به کار می‌کند، این شانس کاملاً وجود دارد که با ممارست، بتوانیم برای اولین بار بعد از انقلاب اسلامی، برابری پول ملی خود را در تهران تعیین کنیم.
**مافیای ارزی نداریم
جواد ذاکری دانا، از کارشناسان حوزه پولی و ارزی در گفت‌وگو با ایرناپلاس اظهار می‌کند: مافیا به این معنا است که یک شبکه کاملاً سازماندهی شده وجود داشته باشد که بتواند با یک تصمیم دسته‌جمعی بازار را تکان دهد. شخصاً اعتقاد ندارم که چنین شبکه سازماندهی شده‌ای وجود دارد که تمام مؤلفه‌ها و عناصر این شبکه در اختیار عده خاصی باشد. در عین حال مانند تمام حوزه‌ها و صنف‌های دیگر، کانال‌های معتمدی در بازار وجود دارد که بازیگران عمده با آن‌ها کار می‌کنند و این مسئله اجتناب‌ناپذیر است.
ذاکری دانا در این رابطه می‌افزاید: برای مثال یک شرکت پتروشیمی که می‌خواهد درهم خود را در دوبی بفروشد، ترجیح می‌دهد با صرافی‌های معتمد خودش کار کند. تراستی‌های شرکت‌های صادراتی عمده مانند پتروشیمی‌ها و فولادی‌ها و کسانی که پولشان را به‌صورت امانت در اختیار آن‌ها قرار می‌دادند، صرافی‌هایی هستند که معمولاً ارزهای حاصل از صادرات را نیز در سامانه از آن‌ها می‌خرند. اکنون شرکت‌های یاد شده می‌خواهند سبدشان را متنوع‌تر کنند. زیرا هنگامی که یک شرکت با چند صرافی محدود کار کند، این مسئله تبدیل به یک نقطه ضعف می‌شود. نمونه آن مسئله‌ای است که اخیراً برای بانک انصار رخ داده و خیلی از صرافی‌هایی که با آن کار می‌کردند به‌راحتی قابل شناسایی هستند.
این کارشناس ارزی با بیان اینکه خیلی از بازیگرهای عمده بازار دارند کنار می‌کشند، علت را این می‌داند که آمریکا دارد به‌دقت کانال‌های ارزی ما را شناسایی می‌کند و این مسئله تبدیل به یک زنگ خطر برای بازیگران عمده شده که به‌اصطلاح از آن‌ها به‌عنوان مافیا یاد می‌شود.
وی در این رابطه اضافه می‌کند: اکنون تعداد محدودی دارند کار حواله درهم را انجام می‌دهند که این مسئله برای تابستان هشدارآمیز است و ممکن است برخی از این کانال‌ها را در تابستان مسدود کنند. صادرکنندگان عمده باید راهبردی را در نظر گیرند که سبد ارزی خود را افزایش دهند و البته این اتفاق در حال رخ دادن است.
**مافیای ارزی یک سوءتفاهم است؟
ذاکری دانا تأکید می‌کند: مهم‌ترین شاخص بازار ارز اعم از حواله و نقدی، حواله درهم است، زیرا نرخ آن روی بازار نقدی تهران نیز اثرگذار است. تنها پنج درصد بازار ما نقدی است و 95 درصد بازار ما حواله است. با توجه به اینکه کسانی که بیشترین منابع ارزی را در اختیار دارند، معمولاً ارز خود را در سامانه نیما به یک سری صرافی خاص می‌فروشند که به آن‌ها صرافی‌های بنکدار گفته می‌شود. ممکن است از نگاه برخی که در بازار ارز فعال نیستند، این صرافی‌ها به‌عنوان مافیا شناخته شوند. این در حالی است که یک شرکت پتروشیمی ممکن است بنا به هر دلیلی از جمله مطمئن و منظم بودن یک صرافی، بخواهد با آن صرافی خاص کار کند. با توجه به اینکه دارند کانال‌های ارزی ایران را مسدود می‌کنند، صادرکنندگان عمده به این سمت می‌روند که تعداد تراستی‌های خود را افزایش دهند و دیگر مفهومی به نام مافیا مطرح نیست.
وی یادآوری می‌کند: در برهه‌ای گفته شد چند صرافی تصمیم گرفته‌اند به واردکننده‌ها حواله درهم نفروشند و یک روزنامه هم اسم آن‌ها را منتشر کرد، اما واقعیت این است که نرخ در کنترل این صرافی‌ها نیست و بزرگ‌ترین عرضه کننده ارز در بازار بانک مرکزی است و مافیایی وجود ندارد. بانک مرکزی در عین اینکه کار رگولاتوری را انجام می‌دهد، به دنبال حفظ ذخایر خودش نیز هست.
ذاکری دانا در رابطه با نقش تعیین کننده بانک مرکزی اضافه می‌کند: آزاد کردن ارزهایی که بانک مرکزی تخصیص می‌دهد سخت است. اینکه بانک مرکزی تصمیم بگیرد این ارزها را تخصیص ندهد، باعث نوسان قیمتی در بازار می‌شود. تمام صرافی‌های بزرگ نیز یا کارگزار بانک مرکزی هستند یا کارگزار صادرکنندگان عمده. این صرافی‌ها در جایگاهی نیستند که بخواهند بازار ارز را دچار التهاب کنند. آن‌ها موظفند ظرف سه روز، ارز دریافت شده از بانک مرکزی را بفروشند.
**بخش خصوصی توان ایجاد التهاب در بازار را ندارد
وی درباره امکان وجود مافیای ارزی می‌گوید: مافیایی که از آن نام می‌بریم برای کنترل بازار یا باید ارز خود را به بازار ندهد یا باید هنگامی که گران شد به فروش برساند و این صرافی‌ها چنین امکانی را ندارند. البته اینکه بیشترین سهم ارز صادراتی را یک صرافی دریافت کند، شاید نوعی رانت باشد، اما نمی‌توان آن را کاری مافیایی محسوب کرد. مافیا قدرت در سایه‌ای است که هر گاه بخواهد می‌تواند بازار را دچار التهاب کند و به این معنی، فردی را در بخش خصوصی نداریم که بتواند این کار را انجام دهد.
**حجم عجیب ریال ایران در سلیمانیه
ذاکری دانا درباره مطلب مطرح شده در کانال محمدحسین ادیب و سودگیری تجار افغانستان، سلیمانیه، دبی و ترکیه از نوسان دلار در ایران می‌گوید: منظور وی بازار نقدی است، اما بحث ما عوامل بنیادی ارز است. در سلیمانیه شاید به اندازه پنج میلیارد دلار، تراول چک 50 هزار تومانی و 100 هزار تومانی در خانه‌های شهروندان باشد، زیرا می‌خواهند توسط آن دلار خریداری کنند. حتی ممکن است دلار نقدی قیمتی پایین‌تر از دلاری داشته باشد که ریال آن به‌صورت بانکی به حساب فرد حاضر در سلیمانیه واریز می‌شود.
این کارشناس ارزی تصریح می‌کند: شکی نیست که دپوی شدیدی از اسکناس نقدی ارز در هرات و سلیمانیه وجود دارد، اما این رقم، بخش قابل توجهی از بازار ارز نیست. ذخایر نقدی بانک مرکزی شاید به ذخایر نقدی دپو شده در خانه فعالان ارزی هرات و سلیمانیه نرسد، اما بانک مرکزی اهرم قدرتمندی دارد که همان منابع حاصل از فروش نفت است. هر چند دسترسی به این منابع دشوار است، اما قابلیت آزادسازی آن‌ها وجود دارد. بانک مرکزی برای ارزهایی که در بانک‌های کشورهای دیگر وجود دارد، حواله‌هایی با نرخ پایین‌تر می‌دهد. بین 10 تا 20 درصد هزینه آزادسازی این منابع است، اما همچنان ارزان‌تر از ارزی است که در بازار آزاد به‌فروش می‌رسد. این اقدام باعث می‌شود خیلی‌ها علاقه‌مند باشند حواله‌های بانک مرکزی را دریافت کنند.
**آنچه در هرات و سلیمانیه می‌گذرد...
وی درباره معاملات ارزی که در بستر اتاق‌های تلگرامی صورت می‌گیرد، می‌گوید: در این اتاق‌ها دو نفر با یکدیگر قرار می‌گذارند و هر چقدر یکی از آن‌ها قیمت بالا می‌دهد، دیگری می‌خرد. این کار باعث می‌شود قیمت ارز افزایش یابد. در رابطه با تلاش برای کاهشی کردن قیمت نیز معکوس این فرآیند صدق می‌کند. این اتفاق رخ می‌دهد، اما باید توجه کرد که میزان آن چقدر است. زمانی که دلار تا 19 هزار و 200 تومان رفت، مشکل ناشی از این بود که بانک مرکزی بازار را رها کرده بود. اگر بازارساز حضور داشته باشد، دامنه عملیاتی واسطه‌گران ارزی خیلی محدود می‌شود.
ذاکری دانا اظهار می‌کند: بانک مرکزی در رابطه با بازار هرات و سلیمانیه اقدامات خوبی انجام داده و تنها پاشنه آشیل کنونی مربوط به دوبی است و باید نرخ حواله دوبی را با تأمین درهم به سمت کانال مورد نظر کاهش دهند و از نظر بنیادی، بازار را کنترل کنند.
این کارشناس ارزی با اشاره به اینکه حلقه دوبی تضعیف شده، می‌گوید: باید هم این اتفاق می‌افتاد، زیرا ما نفوذ امنیتی پایینی در دوبی داریم. خیلی از کانال‌های ارزی ما به‌علت همکاری امارات متحده عربی با آمریکا مسدود می‌شود. محوریت دوبی در حال انتقال به سمت عراق است. خوشبختانه دینار عراق چسبندگی خوبی با دلار دارد. ما نفوذ امنیتی خوبی در عراق داریم و می‌توانیم کانال‌ها را کنترل کنیم و آن‌ها را محرمانه نگاه داریم.
وی هشدار می‌دهد: اگر بازارساز یا بانک مرکزی تنها تماشاگر باشد، دیگران در بازار هرات و سلیمانیه نرخ تعیین می‌کنند. قاعدتاً اکنون عوامل بانک مرکزی در این بازارها حضور دارند و فعالند، زیرا قیمت دلار با نرخ حواله درهم همخوانی ندارد. در عین حال تا زمانی که بازارساز نتواند حواله درهم را که حجم عرضه بالایی نیز می‌طلبد تأمین کند، همچنان بازار نقدی در بلندمدت به‌سمت قیمت واقعی حرکت می‌کند.
**باند هرات را سبزه‌میدانی‌های سابق تشکیل داده‌اند
فرشاد چهاردولی، تحلیلگر بازار ارز نیز در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید: در مورد نرخ ارز نمی‌توان گفت که صرفاً وجود مافیای ارزی تعیین کننده است، هر چند در تعیین نرخ تأثیر دارد. نقدینگی بالا، سیاست‌های اشتباه داخلی و تحریم‌های خارجی در این زمینه اثرگذار بوده است. البته ناگفته نماند نوساناتی که گاهی شاهد آن هستیم غیرمعمول بوده و احتمالاً مافیایی نیز وجود دارد. می‌توان گفت برخی از نوسانات قیمتی در بازار ارز ناشی از فعالیت مافیای ذی‌نفع است.
چهاردولی می‌گوید: افرادی هستند که در سبزه‌میدان تهران فعالیت می‌کردند، اما اکنون باند هرات را تشکیل داده‌اند که نرخ بازار تهران نیز از آن متأثر است. این افراد هنگامی که به اصطلاح بازاری‌ها روی خرید هستند، خبر سوخته یا جعلی منتشر می‌کنند و با نوسانات ایجاد شده ناشی از آن، در قیمت بالا ارز خود را می‌فروشند.
وی در این رابطه اضافه می‌کند: این افراد بیشتر از طریق فضای مجازی روی قیمت تأثیر می‌گذارند. در عین حال که معاملات آن‌ها تعیین کننده نرخ نیست، اما از لحاظ روانی روی بازار کار می‌کنند و باعث می‌شوند قیمت به‌صورت احساسی نوسان کند.
چهاردولی با بیان اینکه باید مشخص شود اتاق‌های معاملاتی توسط چه کسانی کنترل می‌شود و پشت پرده آن کیست، می‌گوید: رسانه‌های خارجی مانند کانال Avatoday و مثقال (متعلق به گلشنی) افرادی هستند که فعالیت‌های جهت‌داری در بازار انجام می‌دهند.
**نقش پررنگ باند هرات در تعیین قیمت
وی معتقد است بازار سلیمانیه تأثیری روی بازار تهران ندارد و در این رابطه می‌گوید: اثر بازار سلیمانیه و همچنین دوبی(درهم) کاهش یافته و اکنون هرات تأثیر بیشتری دارد. علتش هم این است یک سری از افراد که پیش‌تر در بازار سبزه‌میدان فعالیت می‌کردند، بعد از امنیتی شدن بازار ایران، در بازار هرات فعال شده‌اند و دارند به بازار ایران نیز جهت می‌دهند. گفته می‌شود چند صراف بوده‌اند که به هرات رفته و باندی را تشکیل داده‌اند.
این تحلیلگر بازار ارز تأکید می‌کند: راهکار کنترل نوسانات فعلاً کنترل فضای مجازی است و اینکه مشخص شود منشأ اخبار سوخته چه کسانی هستند. مافیای ذی‌نفع افرادی هستند که از نوسانات قیمتی سود می‌برند، اکثراً کانال‌های پرمخاطبی دارند و با انتشار اخبار سوخته نوسان‌گیری می‌کنند. برای نمونه هنگامی که در تهران قیمت در حال اصلاح است یا هنگامی که معامله‌ای انجام نمی‌شود، در هرات همه خریدارند.
گزارش از حامد حیدری
**اداره کل اخبار چندرسانه‌ای**ایرناپلاس**
تاریخ انتشار: ۱۹ فروردین ۱۳۹۸ - ۰۹:۲۲
تهران- ایرناپلاس- پای مافیای ارزی در میان است؟ این پرسشی است که هنگام التهابات نرخ ارز مطرح می‌شود. تحلیل‌گران بازار ارز در گفت‌وگو با ایرناپلاس به این پرسش پاسخ می‌گویند که آیا واقعاً یک جریان مافیایی پشت پرده افزایش قیمت‌ها در این بازار فعال است یا خیر؟