ایرنابازار- روزهای هفته همگی دارای ارزش و مهم هستند اما در طول سال یک روز هست که بسیار ارزشمند است و سالهای زیادی در آن روز مراسم برگزار می شود.
چهارشنبه ای که با دیگر چهارشنبه های سال متفاوت است و آداب و رسومی در آن روز برگزار می شود "چهارشنبه سوری" نامگذاری شده است.
در ایران باستان جشن های فراوانی مانند «عید نوروز» و «شب یلدا» وجود دارد که یکی از این جشن‌ها، چهارشنبه سوری نام دارد. مراسم چهارشنبه سوری در غروب شب قبل از آخرین چهارشنبه سال برگزار می شود.
معنی چهارشنبه سوری
عبارت «چهارشنبه سوری» از دو کلمه تشکیل شده است که یکی به معنی روزی از روزهای هفته و دومی شکلی دیگری از کلمه سرخ است.
کلمه سوری معنای نشاط و شادی نیز دارد. به همین دلیل شعر «سرخی تو از من زردی من از تو» را هنگام پریدن از روی آتش و در این شب می خوانند. در حقیقت با این شعر، انرژی مثبت آتش را دریافت کرده و غم‌ها و غصه هایمان را سوزانده و از بین می بریم.
تاریخچه چهارشنبه سوری
تاریخچه چهارشنبه سوری به سالهای بسیار دوربازمی گردد. سنت اصلی در آداب و رسوم چهارشنبه سوری برپایی آتش و خواندن شعر «زردی من از تو، سرخی تو از من» هنگام پریدن از روی آن بوده است.
این شعر دعایی بوده است که ایرانیان از قدیم برای آتش می‌خواندند و از آن می خواستند تا بیماری ها و کسالت ها و نگرانی های سالی که گذشته را از آن‌ها بگیرد تا سال جدید را با شادکامی و سرزندگی شروع کنند. ناگفته نماند که چهارشنبه سوری، اولین پایکوبی برای پیشواز بهار شمرده می شود.
اگر چه زندگی آپارتمان نشینی و رشد و توسعه شهرنشینی نحوه برگزاری این مراسم را کمی متغیر کرده است اما همچنان ایرانیان بر این رسم توجه و تاکید دارند.
داستان و فلسفه چهارشنبه سوری چیست؟
فلسفه اصلی چهارشنبه سوری متفاوت از چیزی است که در سالهای اخیر مشاهده می کنید. در واقع چهارشنبه سوری در فصل سرد سال و اعلام آمادگی برای رسیدن گرما است. از روی آتش پریدن نیز به معنای از بین بردن سرمای وجودمان و گرم کردن بدن و آمادگی برای رسیدن فصل بهار است.
در گذشته سرمای استخوان‌سوز زمستان نمادی از شر، قحطی و عدم باروری بود. روشن کردن آتش نمادی از دوری و از بین رفتن شر بود. تمام مراسم هایی که در شب چهارشنبه سوری برگزار می شوند خبر از رفتن سرما و رسیدن فصل تولد زمین می دهند.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری در ایران باستان
چند روز قبل از چهارشنبه آخر سال، مردم به کوه و بیابان می‌رفتند و هیزم جمع می کردند. قبل از غروب این هیزم ها را در حیاط خانه، میدان شهر یا کوچه و برزن ها در دسته های فرد با فاصله از هم می چیدند.
اندکی پس از غروب، آتش بر پا می کردند و از روی آن می پریدند. کسی اجازه فوت کردن آتش را نداشت. اهل خانه همگی از روی آتش می پریدند. برای خاموش کردن آتش، آن را به حال خود رها می کردند تا خاموش شود یا روی آن آب می ریختند.
آداب و رسوم جشن چهارشنبه سوری
چهارشنبه سوری از دسته مناسبت هایی به شمار می رود که در شهرهای مختلف با آداب مختلفی برگزار می شود. رایج ترین مراسم این شب پریدن از روی سه شعله آتش است. برخی از افراد نیز متن تبریک چهارشنبه سوری یا شعر چهارشنبه سوری برای یکدیگر ارسال می کنند. علاوه بر آن غذاهای مختلفی در این شب آماده و سرو می شود.
آتش بازی چهارشنبه سوری
آتش نماد پاکی، جنب وجوش، زندگی و گرمای شفا بخش است که می تواند با شکستن تاریکی به جنگ اهریمن برود و آن را شکست بدهد. مردم با روشن کردن آتش در آخرین شب چهارشنبه سال این پیام را به همه می دادند که سرمای زمستان تمام شده، تاریکی شب‌ها دیگر پایدار نیست و نور آتش اهریمن را شکست داده است. پس از این به بعد روشنی روز طولانی تر خواهد بود و گرما به زندگی ها بازمی گردد.
- خوراکی های چهارشنبه سوری
پس از پریدن از روی آتش، افراد خانواده دور یکدیگر جمع می شوند و در کنار گرفتن فال حافظ خوراکی های مختلفی سرو می کنند. این خوراکی ها موارد زیر هستند:
- مرصع پلو
- خورش شش انداز
- خورش ترشه تره
- آش
- تنقلات
- غذاهای چهارشنبه سوری
فال گرفتن
فال گرفتن یکی از رسومی است که به شکل های مختلف در تمام مراسمات ایرانی انجام می شود. فال حافظ آشناترین نوع فال گرفتن بین ایرانیان است. در این شب یک نفر، که معمولا دختری جوان و مجرد است، کتاب حافظ را در دست گرفته و بعد از نیت کردن هر فرد کتاب را باز می کند. دو شعر حافظ که در دو صفحه کتاب دیده می شود یکی به معنای نیت شخص و دیگری به معنای شاهد یا پاسخ نیت او است.
داستان چهارشنبه سوری در شهرهای مختلف کمی با هم فرق می کند. هر شهر با توجه به رسوم کهن خود و همچنین آئین های باستانی مربوط به منطقه خود، این جشن باستانی را به شکل خاصی برگزار می کند.
در این نوشته با روش برگزاری این مراسم در چند شهر آشنا می شوید.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری در تبریز
چهارشنبه سوری، یا آخیر چرشنبه، در تبریز هم مثل همه شهرهای ایران با برپا کردن آتش و پریدن از روی آن همراه با خواندن شعر «زردی من از تو، سرخی تو از من» شروع می شود. اما جوانان تبریزی یک رسم خاص برای این شب دارند. آن‌ها در حالی که ترانه‌ی «آتیل ماتیل چهارشنبه آینا تکین بختیم آچیل چهارشنبه» را می خوانند، ۷ بار از روی جوی آب می پرند.
مردم از بالای خانه ها روی رهگذران کمی آب یا گلاب می پاشند و اعتقاد دارند انجام این کار زندگی پر سعادتی را برای آن‌ها به ارمغان می آورد.
یک روز قبل از چهارشنبه سوری، اعضای خانواده در تبریز به بازار می روند تا میوه و «چارشنبه یمیشی» بخرند. چارشنبه یمیشی آجیل مخلوطی است که در آن مغز گردو، بادام، فندق، کشمش و نخودچی می ریزند.
پدر و مادر تازه عروس ها هم در تبریز برای داماد «چهارشنبه لیق» می فرستند. چهارشنبه لیق هدیه ای مخصوص داماد است که برای تهیه آن باید پارچه، پیراهن مردانه و آجیل چهارشنبه سوری خریده شود.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری در اصفهان
مردم اصفهان این شب را «چهارشنبه سرخی» می نامند و در آن همان رسوم معمول مثل پریدن از روی آتش، قاشق زنی، فالگوش ایستادن و کوزه شکستن را انجام می‌دهند.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری کردستان
کردستان سرزمینی پر از آداب و رسوم کهن است که همراه خود رازهای مختلفی را به همراه دارد. امکان ندارد مراسم باستانی ایرانی را بشناسید که در کردستان به بهترین شکل برگزار نشود. چهارشنبه سوری هم یکی از همین آئین باستانی ایرانی است که برگزاری آن در کردستان شکوه و زیبایی خاصی دارد.
یکی از کارهایی که کردها بعد از برپایی آتش انجام می دهند سوزاندن اسپند است. کردها، مثل دیگر مردم ایران، معتقدند سوزاندن اسپند باعث دور شدن چشم بد می شود و با خود سلامتی و تندرستی به همراه دارد؛ به همین دلیل در جشن چهارشنبه سوری اسپند می سوزانند. یکی دیگر از آئین هایی که در کردستان انجام می شود بیرون ریختن کمی پیاز، چند جفت جوراب و چند ظرف شکسته از خانه است.
این مردم در چهارشنبه سوری مثل سیزده به در به طبیعت می‌روند، مدتی به آب زلال و روان نگاه می کنند و سپس جشن را آنجا برگزار می کنند. در حین پایکوبی و شادی مادران چند دسته از موهای کودکان خود را بریده و به دست آب روان یا نسیم می سپارند. در آخر هم کوزه هایشان را از آب پر می کنند و به خانه بازمی گردند.
تخم مرغ شکنی یکی دیگر از مراسم جشن چهارشنبه سوری در کردستان است. افرادی که در بازی شرکت می کنند باید یک تخم مرغ رنگ شده را در مشت خود قرار دهند، به شکلی که فقط سر آن بیرون باشد. سپس شخص دیگری باید با تخم مرغ خود روی آن بکوبد. تخم مرغ هر کسی که شکست بازی را باخته و باید یک تخم مرغ به شخص برنده بدهد.
آیین های فرعی چهارشنبه سوری
آداب و رسوم چهارشنبه سوری شامل آیین هایی غیر از روشن کردن آتش هم بوده است که شاید برای نسل جوان چندان هم آشنا نباشند. آیین های مختلف دیگری هم در بخش های گوناگون ایران در زمان این جشن انجام می شود.
برای مثال، در تبریز مردم به چهارشنبه بازار می روند که خیلی زیبا با چراغ و شمع نورافشانی شده است. هر خانواده یک آینه، دانه های اسفند و یک کوزه برای سال نو خریداری می کند.
در بعضی دیگر از نقاط کشور، روز بعد از چهارشنبه سوری خانه تکانی شروع می شود. در شیراز، مردم آش رشته می پزند و برای خانه های همدیگر می برند. مهم ترین و مرسوم ترین آیین های مرتبط با چهارشنبه سوری به قرار زیر استک
کوزه شکنی
در بیشتر شهرهای ایران کوزه ها را پس از پریدن از روی آتش می شکنند؛ منشأ این آیین احتمالا به این عقیده برمی گردد که پریدن از روی آتش باعث انتقال بدیُمنی اهالی خانه به داخل کوزه می شود و شکستن‌شان بدیمنی را از بین می برد.
در بین مناطق مختلف در چگونگی شکستن کوزه تفاوت های اندکی وجود دارد. در تهران یک یا چند سکه درون کوزه جدید می گذارند و بعد از فراز بام به درون کوچه پرت می کنند.
تا اوایل دوره پهلوی، بسیاری از کسانی که در تهران ساکن بودند عادت داشتند که به نقاره‌خانه بروند و در اوقات مشخص همراه با نواختن نقاره کوزه هایشان را به زمین بزنند.
در خراسان، قبل از شکستن کوزه، مقداری زغال، نمک، و سکه در آن قرار می دادند و بعد هر عضو خانواده با گرداندن کوزه به دور سر خویش، هرگونه بدیمنی و حادثه بد را به کوزه منتقل می کرد. در آخر کوزه از بالای پشت بام به کوچه می انداختند.
در شرق و جنوب شرق ایران، معمولا به جای کوزه های نو، کوزه های بدون استفاده را انتخاب می کردند. شاید این رسم ریشه در نکته ای بهداشتی داشته باشد.
ایرانیان باستان به این عقیده داشتند که نباید ظروف سفالین را بیش از یک سال در خانه نگاه داشت و چون سال به پایان خود نزدیک می شد و شب سوری می رسید، ظروف سفالین خانه را می شکستند.
ظروف سفالین بی لعاب هستند، زود کثیف و آلوده می شوند و چون نمی شود آن‌ها را شست یا پاک کرد، تنها چاره شکستن آن‌هاست. از سوی دیگر با این کار تقاضا برای خرید کوزه های تازه بالا می‌رفت و باعث رونق کار استادکاران کوزه گر هم می شد و از کسادی بازار و بیکاری آن‌ها جلوگیری می کرد.
آجیل مشکل گشا
آجیل مشکل گشا تنقلات چهارشنبه سوری
در گذشته پس از پایان آتش افروزی، اهل خانه دور هم جمع می شدند و آخرین ذخیره دانه های نباتی را روی آتش با نمک بو می دادند و می خوردند. این دانه ها ممکن بود تخمه هندوانه، گندم، فندق، تخمه کدو، پسته، تخمه خربزه، بادام، نخود و شاهدانه باشند.
اعتقادشان بر این بود که هر کس از این معجون بخورد در قیاس با دیگران خلق وخوی مهربان تری می یابد و کینه و حسد از وی دور می‌شود.
قاشق‌زنی
در این رسم، جوان ها اعم از دختر و پسر، تکه پارچه ای روی خودشان می کشند تا شناخته نشوند و به خانه اقوام و همسایگان خود می روند. صاحبخانه از صدای قاشق هایی که به کاسه ها می خورد متوجه می شود و به کاسه های آن‌ها آجیل چهارشنبه سوری، شیرینی، شکلات، نقل و پول می ریزد.
شال اندازی
شال‌اندازی هم یکی دیگر از آداب و رسوم چهارشنبه سوری است که در بیشتر روستاها و شهرها رواج داشته است و تاکنون هم در شهرها و روستاهای همدان، زنجان و برخی نقاط دیگر اجرا می شود.
در این رسم جوانان با گره زدن چندین دستمال حریر و ابریشمی طنابی رنگین و بلند می سازند، از راه پلکان خانه ها یا از روی دیوار به پشت بام می روند، آن را از روزنه دودکش وارد منزل می کنند و خودشان سر دیگرش را در بالای بام به دست می گیرند. بعد با چند سرفه بلند صاحبخانه را متوجه خودشان می سازند.
صاحبخانه ها که منتظر چنین چیزی هستند، به محض مشاهده طناب رنگین، چیزی را که قبلا آماده کرده بودند در گوشه شال می ریزند و گره می زنند. بعد از این، با یک تکان ملایم طرف مقابل را آگاه می کنند که هدیه سوری‌شان حاضر است. آنگاه شال‌انداز شال را بالا می کشد.
چیزی که صاحباخانه در شال ریخته است هم هدیه چهارشنبه سوری است و هم فال. اگر هدیه نان باشد نشانه نعمت و اگر شیرینی باشد نشانه شیرین کامی و شادمانی است. انار نشانه کثرت اولاد در آینده، گردو نشان طول عمر، بادام و فندق نشانه استقامت و بردباری در برابر دشواری ها، کشمش نشانه پرآبی و پربارانی سال نو و سکه نقره نشانه سپیدبختی است.
در بعضی مناطق، نوعی خواستگاری غیر مستقیم هم وجود داشته است. به این صورت که در این مراسم پسری که قصد داشت با دختری ازدواج کند با این روش پاسخ را از دختر می‌گرفت.
فال‌گوشی و گره گشایی
فال گوش ایستادن یکی از آداب و رسوم چهارشنبه سوری است که در آن دختران جوان نیت می کنند، پشت دیواری می ایستند و به سخن رهگذران گوش فرا می دهند و سپس با تفسیر این سخنان پاسخ نیت خود را می گیرند.
یکی از رسوم جالب در شب چهارشنبه سوری این بود که در گذشته مادر خانواده یا یک بزرگتر جارو به دست می گرفت و با حالت زدن دختر را از خانه بیرون می کرد چرا که معتقد بودند این کارباعث گشایش بخت دختران می شود.
چهارشنبه سوری یادآور رسوم کهن و امید به اتفاقات خوش و خوب توام با شادی است.
نظر شما