سند توسعه گردشگری به انتظارات پاسخ می‌دهد؟

سند راهبردی توسعه گردشگری سی‌ام تیرماه امسال در هیات دولت تصویب شد. ولی تیموری معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یکم مرداد در گفت‌وگو با مهر با تشریح راهبردها و سیاست‌های کلان سند راهبردی توسعه گردشگری به تدوین برنامه اقدام ملی و طرح جامع توسعه گردشگری استان در راستای اجرایی شدن این سند اشاره کرد.
به گفته او، توسعه گردشگری نیاز به نقشه راهی داشت که مورد حمایت تمام ارکان و اجزای نظام باشد و فقدان چنین چشم‌اندازی سال‌ها باعث آسیب حوزه گردشگری شده است.

هفت راهبردی که در سند توسعه گردشگری کشور لحاظ شده شامل «توسعه گردشگری»، «توسعه سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری»، «توسعه زیرساخت‌های گردشگری»، «توسعه تسهیلات و خدمات گردشگری»، «توسعه منابع و جاذبه‌های گردشگری»، «توسعه منابع انسانی» و «توسعه برنامه‌های بازاریابی» است.

اقدام‌های مکرر برای نوشتن سند توسعه گردشگری
اکنون بعد از به نتیجه رسیدن تصویب این سند، اکنون پرسش مطرح شده این است که این سند تا چه اندازه می‌تواند از مشکلات فعالان حوزه گردشگری بکاهد؟
اردشیر اروجی کارشناس حوزه گردشگری با توجه به تاریخچه تصویب سند گردشگری در ایران به ایرناپلاس گفت: نطفه پیدایش گردشگری در ایران به سال ۱۳۱۴ برمی‌گردد که اداراه جلب سیاحان خارجی و تبلیغات تاسیس شد. از آن سال تاکنون حدود ۸۵ سال می‌گذرد. در این مدت هشت بار برای تهیه برنامه توسعه گردشگری اقدام شد.

اروجی یادآورشد: نخستین اقدام برای تهیه سند توسعه گردشگری، مربوط به پیش از انقلاب و بقیه، مربوط به بعد از انقلاب است. پیش از انقلاب در سال ۱۳۵۱ تا ۵۲ طرحی به نام «طرح جامع توسعه جهانگردی ایران» شروع به فعالیت کرد. این طرح مشاوری به نام توریست کونسورت از کشور سویس داشت که با او قرارداد تهیه این طرح را بستند. سازمان برنامه و بودجه در آن زمان کارفرما بود. این طرح آماده شد و در اختیار سازمان جلب سیاحان قرار گرفت. در آن طرح حدود ۱۰۰ پیشنهاد نوشته شده بود.

اروجی ادامه داد: نخستین گام بعد از انقلاب در این زمینه، با طرحی به نام «طرح جامع توسعه و مدیریت جهانگردی» کلید خورد. این طرح در سه سال از  ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۶ به طول انجامید. این بررسی که توسط استادان دانشگاهی انجام شد در نهایت توسط یکی از استادان دانشگاه علامه طباطبایی، به کتاب «الگوی برنامه‌ریزی راهبری توسعه مدیریت جهانگردی» تبدیل شد. اما مسئولان بعد از سه سال متوجه شدند که این طرح کارایی لازم را ندارد.

دومین اقدام بعد از انقلاب، در سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۱ با عنوان «برنامه ملی توسعه گردشگری ایران» مطرح شد. این برنامه با همکاری سازمان جهانی جهانگردی UNWTO و با حمایت مالی برنامه سازمان ملل متحد UNDP  شروع شد.
اروجی درباره این طرح گفت: قرار بود دورنمای ۱۵ ساله برای این برنامه و پایان آن سال ۱۳۹۵ درنظر گرفته شود. اما آن هم چند سال بعد با شکست مواجه شد زیرا با مشکل نبود نظام جامع آماری و نیروی انسانی متخصص برای این کار مواجه شدند. ضمن آنکه هماهنگی‌های لازم میان بخش دولتی و خصوصی - حدود ۷۰ نهاد سازمان و وزارتخانه و بخش خصوصی- باید انجام می‌شد که محقق نشد و هدف‌گذاری غیرواقعی بود.

سند دیگری کنار گذاشته شد
اروجی در سال ۱۳۸۳ مدیرکل دفتر اطلاعات و آمار سازمان میراث فرهنگی بود. در این سال‌ها سومین اقدام برای توسعه گردشگری در ایران بعد از انقلاب اسلامی انجام شد. در سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۴ یعنی حدود چهار سال بعد از برنامه قبلی، «سند چشم‌انداز ۲۰ ساله میراث فرهنگی و گردشگری» تهیه شد.
وی در این زمینه توضیح داد: سند در هیات دولت به تصویب رسید. سند بخشی و فرابخشی آن نیز تهیه شد. بحث توسعه میراث فرهنگی و سند توسعه استان‌های آن مطرح شد؛ راهبردهای بلندمدت آمایش سرزمین در بخش میراث فرهنگی در کلان و استان‌ها به تصویب رسید و بر این اساس، فعالیت آن شروع شد. اما این سند نیز با تغییر مدیریت و پیوند خوردن صنایع دستی به گردشگری، کنار گذاشته شد. از سال ۱۳۸۸ و تا حدود سال ۱۳۹۲ که مدیریت‌های کوتاه مدتی آمدند و رفتند و این مساله فراموش شد.

پس از این سال‌ها تغییر مدیریت‌ها و تجدیدنظرها، روند سند سرعت می‌گیرد؛ در زمان ریاست مسعود سلطانی‌فر «برنامه ملی گردشگری» مطرح و از ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ روی آن بررسی شد و مراحل استصوابی را گذراند اما با شروع ریاست زهرا احمدی‌پور از آبان ۱۳۹۵ تا مرداد ۱۳۹۶، روی سند پیشین، تجدیدنظرهایی انجام شد.

حدود دو سال بعد در سال ۱۳۹۸ در دوره علی‌اصغر مونسان دوباره طرح مورد بازنگری قرار گرفت. اروجی در این زمینه گفت: به این نتیجه رسیدند که ارتباطی با سازمان جهانی جهانگردی و با برنامه ملی توسعه گردشگری ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۱ برقرار کرده و نواقص برنامه گذشته را رفع کنند. با همکاری سازمان جهانی جهانگردی هشتمین طرح توسعه گردشگری آماده شد و آخر تیرماه امسال به تصویب رسید. یعنی از سال ۱۳۷۳ که نخستین گام را در جمهوری اسلامی برداشتیم، ۲۶ سال تلاش کردیم که طرح مصوب آماده و براساس آن فعالیت کنیم. علت این بود که میانگین مدت مدیریت در عرصه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری حدود ۱.۵ سال بود؛ مدیریت‌ها تغییر می‌کردند و مدیر جدید ایده خود را مطرح می‌کرد؛ هفت طرح بررسی شد اما تصویب نشده است تا آخرین طرح به تصویب رسید.

ضرورت داشتن درگاه آماری مستند و به‌روز در حوزه گردشگری
تلاش وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برای تصویب سند توسعه گردشگری سال‌ها ادامه داشت تا در نهایت امسال به نتیجه رسید. اروجی اشکلاتی بر این سند وارد می‌داند و خواهان رسیدگی به آنها است: به نظرم این سند اشکال‌های طرح سال ۱۳۷۹ را که برنامه ملی توسعه گردشگری ارائه کرده بود، به همراه دارد زیرا همچنان نظام جامع آماری منظمی نداریم؛ باید درگاهی در فضای مجازی داشته باشیم که هر سه ماه اطلاعاتش به روز شود. خبرنگاران، برنامه‌ریزان، پژوهشگران و سرمایه‌گذاران با رجوع به این سایت باید بتوانند اطلاعاتی درباره تعداد گردشگر خارجی وارد شده، گردشگران ایرانی خارج شده و تعداد گردشگر داخلی را به دست بیاورند. اینگونه مشخص می‌شود چه تصمیم‌هایی موجب کاهش و افزایش گردشگران خواهد شد.

به گفته این کارشناس گردشگری، نکته دومی که باید در حوزه توسعه گردشگری در نظر گرفته شود، بحث نظام حساب‌های اقماری گردشگری است.
وی افزود: این نظام بعد از نظام جامع آماری تهیه می‌شود زیرا می‌خواهد تاثیر مالی گردشگری را در حساب‌های مالی بررسی کند. بدین طریق مشخص خواهد شد چه میزان سرمایه‌گذاری باعث چه میزان درآمد خواهد شد. متاسفانه نظام حساب‌های اقماری گردشگری نداریم؛ البته محاسبتی انجام می‌شود اما نمی‌تواند ملاک قرار گیرد.

آوار کرونا بر صنعت گردشگری
حوزه گردشگری نیز مانند برخی بخش‌های دیگر، تعداد بیکاران تحصیل کرده‌ای دارد که نمی‌توانند در ارتباط با مدرک تحصیلی خود کار پیدا کنند. اروجی، نبود بودجه لازم برای جذب این افراد و مشکلات زیرساختی را دلیل بیکاری آنها عنوان کرد و گفت: مساله بعدی هماهنگی با نهادهای دولتی و بخش خصوصی است، فعلا گفته می‌شود هماهنگی انجام شده است اما باید به تصویب برسد.

مساله دیگر، بحث هدف‌گذاری است، به گفته این کارشناس گردشگری، باید براساس هدف‌های واقعی تعداد ورود و خروج گردشگر و بازارهای هدف مشخص شود.
او ادامه داد: آمار دقیق نداریم، پس هدف‌گذاری غیرواقعی خواهد بود. از طرفی با بحران کرونا مواجه شدیم که گردشگری در ایران و دیگر کشورها را تعطیل کرده است و هنوز مشخص نیست از چه زمانی شروع به کار خواهد کرد. سرمایه‌داران، سرمایه و پرسنل آموزش دیده خود را از دست داده‌اند.

اروجی با ارائه پیشنهادی برای سرپا نگه‌داشتن فعالان حوزه گردشگری، گفت: وزارت گردشگری بهتر است صندوق حمایت از صنوف گردشگری را شکل دهد. مسئولان بخش دولتی و خصوصی با اوراق قرضه، به این صندوق کمک کنند و اجازه ندهند وضعیت گردشگری اینگونه باشد. در حال حاضر نیازمند برنامه‌ریزی برای خروج از بحران هستیم و بعد از آن می‌توان به برنامه توسعه گردشگری پرداخت.

نتیجه‌بخش بودن سال‌ها فعالیت در حوزه تهیه سند توسعه گردشگری، اتفاق مثبتی است که می‌تواند با ادامه فعالیت خود و پشت‌سر گذاشتن مشکلاتی که در این راه خواهد داشت، به صنف گردشگران کمک کند تا بتوانند دوران سخت همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ و مشکلات آن را حل کنند تا اینگونه فعالان این صنف، بتوانند از سود این صنعت بهره‌مند شوند.