جنگ کرونا و صادرات در مرزهای ایران

در روزهای ابتدایی شیوع کرونا در منطقه، کشورهای همسایه برای جلوگیری از انتقال ویروس از ایران، به‌طور موقت مرزهای خود را به‌ روی تجار، محموله‌های صادراتی و مسافران ایرانی بستند. با این حال، در همان روزهای ابتدایی و با استقرار گروه‌هایی که از طرف وزارت بهداشت در پایانه‌های مرزی مستقر شدند، این ممنوعیت تردد در زمینه مبادلات کالا برداشته و تجارت خارجی از سر گرفته شد. پروتکل‌های بهداشتی حوزه تجارت خارجی نقش مهمی در ادامه روند صادرات کشور داشتند. سید روح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک کشور در گفت‌وگو با ایرناپلاس از دستورالعمل‌هایی گفت که مانع توقف صادرات کشور در روزهای شیوع و گسترش ویروس کرونا شدند. وی همچنین از بازگشایی مرز ترکمنستان در روزهای آینده و افزایش ۲۲ درصدی واردات از مسیر دریایی نسبت به دو ماه ابتدایی سال گذشته خبر داد.

مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

سه گروه پروتکل بهداشتی در حوزه تجارت خارجی

در حال حاضر چه پروتکل‌های بهداشتی برای جلوگیری از توقف صادرات کالا از کشور در حال اجراست و طرف‌های تجاری ایران چه دستورالعمل‌هایی را برای واردات کالا از مقصد کشورمان مورد توجه قرار می‌دهند؟

در رابطه با پروتکل‌های بهداشتی در حوزه تجارت خارجی، فرمول‌های مختلفی وجود دارد. یک دسته از این پروتکل‌ها در حوزه بین‌المللی و هماهنگ با گمرک‌های دنیا یعنی ۱۸۰ کشور عضو سازمان جهانی گمرک یا WCO دنبال می‌شوند. این سازمان پیش از این در چند موضوع مشابه وارد شده بود. همه‌گیری سارس، ابولا و آنفولانزای حاد پرندگان چند بیماری بودند که در ابتدای قرن ۲۱ در دنیا شیوع پیدا کردند و سازمان جهانی گمرک با اجرای پروتکل‌های بهداشتی و استانداردهای تعیین‌شده، به‌دنبال عدم توقف روال تجاری دنیا، حفظ سلامت مصرف‌کنندگان و افرادی که در فرآیند تجارت قرار دارند، بود.

دسته‌بندی دیگری که در زمینه پروتکل‌های بهداشتی حوزه تجارت خارجی قابل طرح است، پروتکل‌های دوجانبه بین کشورهاست. ما با هر کشور، بر اساس مختصات جغرافیایی، شرایط فرهنگی و امکانات بهداشتی به‌طور مجزا به دنبال پیاده‌سازی دستورالعمل‌های بهداشتی هستیم.

این دستورالعمل‌ها به این سؤالات پاسخ می‌دهند که چه کالاهایی ضدعفونی شوند؟ چه کالاهایی از تونل‌های ضدعفونی عبور کنند؟ دوز مواد ضدعفونی‌کننده چه میزان باشد؟ رانندگان چه مشخصاتی داشته باشند؟ حرارت‌سنجی چگونه باشد؟ و حمل کالا از چه مسیرهایی انجام شود؟ پاسخ سوالاتی مانند اینها جزو مواردی است که بین دو کشور مورد تفاهم قرار می‌گیرد و دو طرف با این توافق استانداردهایی را تنظیم می‌کنند.

علاوه بر این دو دسته‌بندی، باید به پروتکل‌های وزارت بهداشت که همه دستگاه‌ها ملزم به رعایت آن هستند اشاره کرد. وزارت بهداشت به‌طور ویژه تیم‌های کارشناسی را در مرزها مستقر کرده است که در هر دو زمینه کنترل افراد و بررسی استانداردهای مدنظر ستاد ملی کرونا در تبادل کالا بین دو کشور، اقداماتی را انجام می‌دهند. استقرار این تیم‌ها موجب شده در مرزها شاهد مشکلات کالاها و رانندگان نباشیم.

در شرایط کنونی با بسیاری از کشورها تبادل مسافر انجام نمی‌شود چرا که انتقال کرونا از طریق انسان ادامه‌ دارد و کنترل آن تا حدودی دشوارتر است، اما در رابطه با کالاها به دلیل وجود این استانداردها می‌توان جلوی شیوع و انتقال ویروس را گرفت و هم‌اکنون تقریباً تمام مرزهای ما با کشورهای مختلف با توجه به اجرای روش‌های سه‌گانه باز هستند.

بازگشایی مرز زمینی ترکمنستان ظرف روزهای آینده

در حال حاضر توافقات دوجانبه‌ خاصی در رابطه با عمل به پروتکل‌های بهداشتی حوزه صادرات به کشورهای همسایه اجرا می‌شود؟

تجارت خارجی از طریق هر کدام از مرزهای کشور، مسائل خاص خود را دارد. رعایت پروتکل‌های بهداشتی در هر استان با نظارت دانشگاه علوم پزشکی همان استان و متناسب با امکانات آن در حال پیگیری است. تنها در مرز ترکمنستان توقف موقتی وجود دارد که تا چند روز آینده برطرف و بازگشایی خواهد شد.

در توافق با ترکمنستان، دستورالعمل‌های خاصی مد نظر قرار گرفته است. ضدعفونی کردن، مسیر تردد جداگانه و استراحتگاه‌های جداگانه برای رانندگان کامیون‌ها از جمله این موارد هستند. همچنین تیم‌های وزارت بهداشت هم در مسیر ریلی و هم در مسیر جاده‌ای ترکمنستان استقرار دارند. یکی از مسائل تجارت با ترکمنستان، پل ورودی در سرخس بود که در ارزیابی‌های طرف مقابل، به‌عنوان مسیر بهداشتی تلقی نمی‌شد، اما اکنون در حال بازسازی است.

در بحث مبادله کالا با ترکیه به‌دلیل حساسیت‌های بالایی که وجود دارد، در حال حاضر هر دو رویه صادرات و واردات از طریق مسیر ریلی دنبال می‌شود که موضوع انتقال انسانی ویروس کرونا را کاهش می‌دهد. ضدعفونی کردن کلیه واگن‌ها و پلمپ‌های الکترونیکی به ما کمک کرد که صادرات به ترکیه را ادامه دهیم. البته ما به ترکیه اعلام آمادگی کردیم که می‌توانیم از طریق وزارت بهداشت برای تمامی افرادی که به‌صورت زمینی از مرز عبور می‌کنند، کارت سلامت صادر کنیم.

تجارت از مسیر مناطق خودمختار پاکستان و عراق

صادرات در مرزهای جنوبی مانند پاکستان و عراق نیز بر اساس دستورالعمل‌های بهداشتی دو جانبه انجام می‌شود؟

در حال حاضر با اینکه صادرات از طریق مرزهای زمینی در حال انجام است، اما یکی از مسائل این است که طرف‌های مقابل از ترس شیوع کرونا، فشارهایی را احساس می‌کنند و نگرانی‌هایی دارند. ایران در مقایسه با طرف‌ها تجاری که با آنها مرز زمینی دارد، از نظر ساختاری متفاوت است. ما کشور یکپارچه‌ای هستیم، اما کشورهای همسایه به لحاظ قومیت‌های چندگانه و ساختار سیاسی متفاوتی که نسبت به ما دارند، نگرانی‌هایی در رابطه با روال تجارت مرزی خود احساس می‌کنند.

به‌عنوان مثال، در جنوب شرق کشور با بلوچستان پاکستان هم‌مرز هستیم که به‌صورت خودمختار نسبت به دولت مرکزی اداره می‌شود. این منطقه با وجود اینکه حدود یک سوم مساحت پاکستان را تشکیل می‌دهد، به‌دلیل بیابانی بودن از تراکم جمعیت پایینی برخوردار است. با این حال، با اجرای این پروتکل‌های بهداشتی به‌صورت یک روز در میان روزانه بین ۱۳۰ تا ۱۵۰ کامیون صادرات کالا از طریق این مرز به پاکستان انجام می‌شود.

در رابطه با عراق مسائل متفاوتی وجود دارد؛ ساختار سیاسی چندگانه، طوایف، عشیره‌ها و مذاهب متفاوت در ایجاد این مسائل نقش دارند. با وجود توافق بر سر پروتکل‌های بهداشتی با بخش عربی عراق، پس از تغییر دولت این کشور، مبادلات تجاری با بخش عربی به تعویق افتاد. با این حال، تبادل کالا در اقلیم کردستان عراق همچنان با رعایت موارد بهداشتی مشترک در حال انجام است.

افزایش ۲۲ درصدی واردات از مسیرهای دریایی

وضعیت فعلی تجارت خارجی با کشورهای غیر هم‌مرز در شرایط شیوع کرونا چگونه دنبال می‌شود؟

در حوزه کشورهای دوردست که از طریق دریا با آنها در ارتباط تجاری هستیم، مسئله خاصی وجود ندارد، چرا که در زمینه شناورها قوانین متفاوتی وجود دارد. این قوانین پیش از شروع کرونا نیز در حمل و نقل و مبادلات تجاری که از طریق دریا انجام می‌شوند، مورد توجه بود. بر این اساس، شناورهای تجاری که در زمینه حمل کالا فعالیت می‌کنند، باید مسائل بهداشتی را از مبدأ تا مقصد رعایت کند. یعنی سلامت کالا باید در هر دو نقطه مبدأ و مقصد مورد تأیید قرار بگیرد. پایبندی نسبت به این موضوع قبل از شروع ویروس کرونا نیز وجود داشت. در واقع این قوانین بهترین عاملی بوده که اجازه نداد تجارت دریایی با بروز کرونا متوقف شود.

در حال حاضر ما با وجود کاهش صادرات، افزایش ۲۲ درصدی واردات نسبت به مدت مشابه سال گذشته یعنی دو ماه ابتدایی سال ۱۳۹۸ را تجربه کرده ایم. یعنی کرونا تأثیر منفی بر جریان ورودی کالاها که عمدتاً کالاهای اساسی هستند، نداشته است. همچنین تیم‌های مستقر وزارت بهداشت در بنادر تقویت شدند و بر ضدعفونی کانتینرها و مسیرهای نگهداری کالا نظارت دارند.

در رابطه با لنج‌های چوبی به دلیل اینکه استاندارد بین‌المللی مشخصی برای ضدعفونی چوب در برابر ویروس کرونا وجود ندارد و نگرانی‌هایی بابت مدت‌زمان ماندگاری ویروس در چوب و قسمت‌هایی که قابلیت سمپاشی ندارند وجود داشت، پروتکل‌هایی به‌صورت مشترک با کشور امارات مورد تفاهم واقع شد. در زمینه تجارت با لنج، تجار بهترین افرادی هستند که می‌توانند این پروتکل‌ها را رعایت کنند. بنابراین رابطه تجاری با امارات نیز پس از توافق بر سر دستورالعمل‌های بهداشتی از سر گرفته شده است.