مردم این روزها بیش از روزهای دیگر به خبر خوب، تسلی‌بخش و امیدوارکننده نیاز دارند. شیوع و گسترش ویروس کرونا در کشور تا کنون جان عده‌ای از هم‌وطنانمان را گرفته و بسیاری از مردم را خانه‌نشین کرده است. با توجه به مواردی که گفته شد، تلویزیون به‌عنوان یک رسانه فراگیر و در دسترس، بیش از گذشته در اطلاع‌رسانی و کنترل وضعیت روحی مردم نقش ایفا می‌کند؛ این در حالی است که مردم به دلایل مختلف به تلویزیون بی‌اعتماد شده‌اند. به همین دلیل، اطلاعات خود را از فضای مجازی که مملو از اطلاعات درست و غلط است، دریافت می‌کنند. تلویزیون در مواقع بحران باید چگونه عمل کند تا هم مؤثر و هم مفید باشد؟
نظر دو استاد ارتباطات و رسانه را درباره وظایف تلویزیون در این روزهای سخت جویا شدیم.
صدا و سیما اعتبار کافی برای منبع موثق شدن ندارد
این روزها که اکثر مردم تعطیل هستند و خانه‌نشین‌اند، برخی شبکه‌ها به پخش سریال‌های طنز و البته تکراری روی آورده‌اند تا هم مخاطب را سرگرم کنند و هم باعث حفظ روحیه مردم بشوند. دکتر عبدالله گیویان، استاد دانشگاه، نویسنده و پژوهشگر، درباره تأثیر پخش برنامه‌های طنز و روحیه دهنده در تلویزیون با توجه به بحران کرونا، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: برنامه طنز همیشه لازم است، اما هر برنامه‌ای که باعث شود مخاطب احساس کند برای به فراموشی سپردن حقی است که مردم داشته‌اند، مفید واقع نمی‌شود؛ حال چه برنامه طنز باشد یا غیر طنز. در حال حاضر صدا و سیما با بحران اعتبار روبه‌روست. یعنی اعتبار کافی را برای اینکه یک منبع موثق معتبر تلقی شود و حرفش حرفی اثرگذار باشد، ندارد و کاملاً این شرایط را از دست داده است. به همین دلیل برنامه‌های طنز، جدی، مستند، واقع‌گرا یا حتی سراغ متخصص و کارشناس رفتنش، به ضد خودش تبدیل می‌شود.
لوث کردن یک واقعیت دردناک خلاف انسانی است
این استاد ارتباطات با اعلام اینکه حرف‌های صدا و سیما تنها در گروهی شنیده خواهد شد که این رسانه برایشان معتبر است، بیان کرد: در شرایط فعلی تلاشی که مجریان جوان و افراد برنامه‌ساز تازه‌کار می‌خواهند انجام دهند، بیش از اینکه در مخاطب ایجاد اعتماد کند، باعث سوءتفاهم بیشتر می‌شود. لوث کردن یک واقعیت دردناک، به‌عنوان مرگ همشهری‌ها و هم‌وطنان ما و تبدیل کردنش به یک شعار ساده‌لوحانه، یک خلاف خیلی بزرگ رسانه‌ای، ارتباطی و انسانی است. صدا و سیما باید خیلی مراقب باشد که به این‌گونه مسائل مبتلا نشود.
دور شدن کرونای بی‌اعتمادی از تلویزیون
وی در پایان افزود: برای صدا و سیما از همه چیز واجب‌تر این است که کرونای بی‌اعتمادی و بی‌اعتباری را از خودش دور کند. باید رادیو و تلویزیون حواسش به این باشد که طنزش به لودگی و دهن‌کجی کردن به مردمی که در هراس هستند، تبدیل نشود. اگر این‌گونه شود، تلویزیون مانند کسی است که به مجلس ختم عده دیگری رفته و شروع به دلقک‌بازی کرده. مردم حاضر در این مجلس چگونه با آن شخص روبه‌رو می‌شوند؟ مطمئناً با تلویزیون هم همان برخورد می‌شود.
نقش پررنگ رسانه‌ها در شرایط بحرانی
اما علی‌اکبر عبدالرشیدی، کارشناس و مجری تلویزیون با شرحی از اهمیت رسانه‌ای مانند تلویزیون در روزهای بحرانی درباره چگونگی عملکرد این رسانه به خبرنگار ایرناپلاس گفت: رسانه‌ها از هر نوع مکتوب، صوتی، تصویری؛ حقیقی یا مجازی که باشند، نقش مهمی در اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به جامعه در نحوه مقابله عقلانی با شرایط اضطراری یا بحران دارند. وسعت دامنه فعالیت امروزی رسانه‌ها و فراگیری آنها نقش رسانه را در مدیریت بحران پررنگتر از قبل می‌کند. شاید بتوان ادعا کرد که رسانه در سطح ملی و بومی برای هدفهایی از همین نوع به وجود آمده باشد.
وی در ادامه افزود: آشفتگی ذهنی، اضطراب و وحشت، خروج از دایره رفتار معقول و پذیرفتن هر اطلاع درست یا نادرست از هر منبع موثق یا غیرموثق، از اولین آثار بروز بحران و نشانه‌ای از استیصال است. به همین دلیل، وظیفه رسانه‌ای مثل تلویزیون در کاهش آشفتگی‌های ذهنی، برقراری آرامش و بازگرداندن افکار عمومی به دایره رفتار عقلایی - و نه احساسی - بسیار مهم است.
وظیفه رسانه در زمان بروز رویدادهای مهم
این نویسنده و مترجم با برشمردن وظیفه رسانه در زمان بروز رویدادهای مهم بیان کرد: وظیفه تلویزیون در زمان فاجعه‌های طبیعی مثل سیل، توفان، آتش‌سوزی، زلزله، شیوع بیماری یا اتفاقات ناگوار سراسری دیگری که در زبان رسانه به «بحران» معروفاند، معمولاً به سه بخش تقسیم می‌شود: وظایف آماده‌سازی افکارعمومی قبل از بروز بحران، وظایف اجرایی رسانه در دوره بحران و وظایف رسانه در بازگرداندن جامعه به شرایط طبیعی بعد از بحران.
از آنجا که هر بحرانی با اضطراب و هیجان همراه می‌شود و افکار عمومی به اطلاعات کافی، مؤثر و مفید برای رویارویی با آن بحران نیاز دارند، وظیفه مهم رسانه شاید این است که قبل از بروز بحران‌ها، برای رویارویی با آنها آماده باشد.
تهیه پروتکل‌های مناسب
«قبل از بروز بحران تهیه پروتکل‌های مناسب برای اطلاع‌رسانی و مدیریت هیجان و اضطراب ضروری است. شکی نیست که یکی از اصلی‌ترین مأموریت‌های رسانه، عینیت‌بخشی به ذهنیت جامعه و آماده‌سازی افکار عمومی -از طریق آموزش- برای نحوه مقابله با بحران، و برخورداری افکار عمومی از اطلاعاتی است که موجب کاهش خسارات ناشی از بحران، نجات آنها از بحران و کاهش اضطراب می‌شود. این، یکی از مهمترین وظایف رسانه است. یکی از وظیفه‌های مهم دیگر رسانه، جلوگیری از نفوذ اطلاعات مخرب، شایعات و تبلیغات خصمانه به جامعه است که موجب از هم گسیختگی و انشعاب در جامعه و غلبه احساسات بر عقلانیت می‌شود. طبعاً این نیز به آموزش جامعه در دوران آرامش قبل از توفان نیازمند است.»
اصلی‌ترین وظیفه رسانه در دوران بحران
این روزنامه‌نگار پیشکسوت چنین ادامه داد: برای آگاهی در چنین شرایطی، دوره‌های آموزشی فراوانی برای دست‌اندرکاران رسانه‌ها وجود دارد که معروفترین و شناخته شدهترین آنها همان پروتکل‌های سازمان علمی فرهنگی ملل متحد - یونسکو - است. یونسکو در پروتکل‌های خود اطلاع‌رسانی مناسب و صحیح را برای گروههای آسیب‌پذیری که به آن اطلاعات، نیاز کافی فوری و مبرم دارند، مهم می‌داند. به نظر یونسکو این اطلاع‌رسانی‌ها باید موجب بالارفتن رواداری یا سازواری، همبستگی و ارتقای سطح فهم و خردورزی افراد در زمان بحران شود.
در دوران بروز بحران شاید اصلترین وظیفه رسانه، آرامش بخشی یا آرامسازی جامعه مضطرب و نگران، جلوگیری از تشدید نگرانی و وحشت با تمرکز بر یکدلی، رأفت و رفتارهای مثبت و مؤثر است که دنیا در سال ۲۰۱۱ یکی از حیرت‌آورترین نمونه‌های این رفتار عقلانی را در سونامی ژاپن مشاهده کرد.
اعتماد، باورپذیری و بحران
عبدالرشیدی با تأکید بر اینکه رسانه، دیدبان و پل ارتباطی بین مردم و دولت‌ها هم هست، درباره اعتماد میان مردم و رسانه‌ای مثل تلویزیون و نقش مسئولان افزود: با این تعریف، رسانه باید از اعتماد توأمان افکار عمومی و مقامات مسئول در دولت‌ها، برخوردار باشد تا بتواند وظیفه ارتباطی خود را در زمان بحران به‌خوبی انجام دهد. طبعاً این اعتماد و باورپذیری هم باید قبل از بروز بحران ایجاد شده باشد تا در زمان بحران، کارایی پیدا کند. نتیجه این رفتار متعامل و مؤثر بین افکار عمومی و مقامات مسئول است که تلاش مسئولان را مفید و مؤثر و افکار عمومی را از آن تلاشها بهرهمند می‌کند.
نقش مدیران مسئول، اطلاع‌رسانی و سخنگویان سازمان‌های ذی‌ربط در کمک به خبرنگاران و رسانه‌ها هم در این میان بسیار اهمیت دارد. مهمترین نکته، شاید یکسانی اطلاعات و پرهیز از ارائه ارقام، آمار و اطلاعات ناهمگون است. سخنگویان سازمان‌های ذی‌ربط باید اطلاعاتی در جهت اقناع، کاهش نگرانی و جلوگیری از شبهه و شایعه ارائه دهند و همیشه برای پاسخگویی در دسترس خبرنگاران باشند.
گزارش از هنگامه ملکی
نظر شما