بارندگی‌های ۲۰ تا ۲۲ دی‌ماه در سیستان و بلوچستان سبب طغیان رودخانه‌ها و سیلاب شد، خیلی از شهرها زیر آب رفت و خانه‌های بسیاری ویران شد. خسارات زیادی به واحدهای مسکونی و اراضی کشاورزی شهرستان‌های جنوبی استان به‌ویژه چابهار، کنارک و نیکشهر وارد شد. همچنین زیرساخت‌ها از جمله شبکه آب و برق، راه، مخابرات و غیره آسیب‌های جدی دیدند.
بناهای تاریخی که بخشی از میراث فرهنگی این منطقه محسوب می‌شوند هم از سیل مصون نماندند. در این مساله دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. در شرایطی که بسیاری از فعالان محلی خبر از تخریب بناهای تاریخی این منطقه می‌دهند، ابوبکر نرماشیری، که در سال ۹۵ مسئولیت معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی این استان را داشت و اکنون فعال این حوزه است، با اشاره به محدود بودن نیروی حفاظتی در مناطق به خبرنگار ایرناپلاس توضیح داد: آسیب‌های سیل قابل پیشگیری است اما تا به حال در گزارشی ندیده‌ام برای کم کردن میزان آسیب، اقدامی شده باشد. یک شخص را مسئول حفاظت از منطقه بزرگی می‌کنند، اما او نمی‌تواند ۱۰۰ تا ۱۵۰ منطقه را بررسی کند، در نتیجه ممکن است به میراث فرهنگی موجود در مناطق دستبرد زده شود. اما این اتفاق‌ها به دلایل مسائل حراستی، بررسی نمی‌شود، به جای آن، پشت پرده مسائل را حل و فصل می‌کنند. در این حوزه شاهد دستبرد به سفالینه‌هایی بودیم که برای دسترسی به آنها منطقه توسط اشخاصی حفر و مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
در توضیح میزان آسیب وارد شده به بناهای تاریخی سیستان و بلوچستان در سیل اخیر، علیرضا جلال‌زایی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان به خبرنگارایرناپلاس می‌گوید: در قسمت سیستان هیچ گونه خسارتی نداشتیم، شاید کمتر از پنج درصد خسارت به بناهای تاریخی وارد شد. بعد از حضور میدانی آقای ارباب‌نیا، معاون میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان و همکارانشان در میراث فرهنگی، نتایج به‌دست آمده این بود که میزان خسارت واردشده سیل در شمال استان یعنی منطقه بلوچستان بین پنج تا ۴۰ درصد است؛ در این منطقه دو بنای تاریخی داریم که تقریبا تخریب ۴۷ تا ۵۰ درصدی داشته است، در باقی بناها خسارت میانگینی بین پنج تا ۴۲ درصد بود.
به گفته جلال‌زایی برآورد خسارت مالی سیل بر بناهای تاریخی براساس نگاه کارشناسی دقیق چیزی حدود ۶ و نیم میلیارد تومان است، او توضیح داد: توانستیم با رایزنی و همکاری محمدباقر نوبخت مدیر سازمان برنامه و بودجه کشور، این درخواست را در جریان بگذاریم. او خسارات سیل را چهار و نیم میلیارد تومان برآورد کرد، قرارشد این میزان خسارات را در قالب خسارات وارده بر ابنیه تاریخی در برابر سیل به ما پرداخت کنند تا بتوانیم مرمت و اقدامات مربوط به آماده‌سازی بناها را انجام دهیم تا ابنیه به کلی از بین نروند. برای بازسازی خسارات وارده در سیل اردیبهشت سال ۹۸ هم قراراست دو میلیار تومان به ما پرداخت شود.
در مناطقی سیل‌زده بناهای تاریخی نداریم
جلال‌زایی درباره تخریب برخی از بناها اینگونه توضیح داد: برای مثال بعد از سیل به قلعه بنت نیکشهر رفتم، تخریب کمی داشت. در چابهار که اوج سیل را در منطقه زرآباد داشتیم، در دشتیاری هم نمی‌توان بنایی پیدا کرد. در محوطه‌های حفاظت شده هم چیزی نیست که قرار باشد بر اثر سیل تخریب شود، اینها زمین‌هایی موروثی است که حفاظت شده است و ممکن است برای دو هزار سال پیش باشند.
به گفته مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان «محوطه» به جایی گفته می‌شود که پیش از این مثلا قلعه‌ای در آن منطقه بوده است اما الان نیست. حفاظت به دلیل بار تاریخی منطقه است. او توضیح داد: این مناطق را به عنوان محوطه‌ای ثبت کردیم تا از ورود افراد فرصت‌طلب جلوگیری کنیم. بازمانده ناچیزی از بنای تاریخی برجای مانده است. باید توجه داشت، محوطه‌ها لایه‌های فرهنگی هستند که سالیان متمادی وجود داشتند، باید از آنها حفاظت کنیم.
اینها در حالی است که به گفته نرماشیری، در کشور کمتر اعتباری برای حفاظت از میراث فرهنگی در نظر گرفته شده و بیشتر بحث مرمت مطرح است که با کاهگل انجام می‌شود. او ادامه داد: محوطه کشیک با قدمتی بالای ۴۷۰۰ سال، در سیل اخیر از مناطق بحرانی بود که حتی گزارشی از شرایط منطقه منتشر نشده است. حتی اقدامی برای بررسی میزان آسیب به مناطق انجام نشده است.
نسبت به اقدامات سازمان میراث فرهنگی ملاحظاتی داریم
جلال‌زایی با اشاره به اینکه در نیکشهر، ایرانشهر و قصرقند بناهای تاریخی وجود دارد، بیان کرد: در این مناطق شدت سیل به اندازه دشتیاری و زرآباد نبود، دبی آب زیاد بود اما بنایی نداشتیم که از بین برود. مثلا در ایرانشهر و قصرقند، چند روز پشت سر هم باران بارید و برخی دیوارها که سازه خشت و گل داشتد، نم کشیدند و برخی از آنها فروریخته است. در سیستان به علت اقدامات بسیار دقیقی که توسط معاونت میراث و همکارانشان انجام شده است، بر اثر بارانی که در اردیبهشت‌ماه بارید، ما کمترین حجم خسارات را داشتیم. حتی در شهر سوخته خسارات صفر بوده است. تا جایی که با هزینه پنج تا ده میلیون اگر روکشی کاه گلی بر دیوراهای شهر سوخته بزنیم -که باران آنها را شسته و برده است- بناها احیا می‌شود.
او درباره اقداماتی که میراث فرهنگی برای کاهش خسارات ناشی از سیل و حوادثی از این قبیل، برای سازه‌های تاریخی در نظر گرفته است، گفت: نسبت به اقدامات سازمان میراث فرهنگی برای جلوگیری از تخریب و کاهش خسارات، ملاحظاتی داریم. منبع ما سازمان هواشناسی است تا درباره این اتفاق‌ها به ما اطلاع دهد و براساس آن اطلاعات اقداماتی انجام دهیم. حضور فیزیکی همکاران ما در یگان حفاظت اداره کل، همکارانمان در ادارات کل و در حوزه معاونت میراث فرهنگی، باعث شده جلوی خیلی از تخریب‌های ابتدایی گرفته شود.
جلال‌زایی با اشاره به اینکه سازه اکثر بناهای تاریخی سیستان و بلوچستان از خشت و گل است، ادامه داد: شک نکنید که در شرایط رطوبتی خاص اگر باران ببارد این بناها آسیب می‌بینند، اما همکاران شرایطی ایجاد کردند که از تخریب آنها جلوگیری شود. حضور به موقع و تغییر مسیر آب و حتی کشیدن روکش پلاستیکی روی بناهای تاریخی آنها را نجات داد. سیلابِ باران‌هایی که در نیکشهر و قصرقند ادامه داشت، به سمت دشتیاری سرازیر شده و نهایتا در آنجا باعث ویرانی‌ها و خرابی‌هایی شده است که حتما تصاویر آنها را دیده‌اید.
به لحاظ نیروی یگان حفاظت کمبود داریم
در حالی جلال‌زایی از حضور به موقع نیروهای سازمان میراث فرهنگی سخن می‌گوید که برخی از فعالان این استان از کمبود نیروی حفاظتی سازمان میراث فرهنگی خبر داده بودند. نرماشیری در این باره توضیح داد: به لحاظ نیروی یگان حفاظت کمبود داریم، اما وقتی می‌فهمیم قرار است در ۴۸ ساعت آینده قرار است باران حجیمی در منطقه‌ای بیاید و موجب سیلاب در منطقه خواهد شد، همه همکارانمان را به آن سمت و سو گسیل می‌کنیم تا متمرکز شوند.
او همچنین به همکاری نیروهای محلی و انجمن‌ها اشاره کرد و گفت: اگر آنها نبودند که در قالب گروه‌های مختلف به ما کمک کنند، شاید دچار مشکلات عدیده‌ای می‌شدیم.
نرماشیری با اشاره به اینکه جامعه محلی متقاضی حفاظت از این میراث ارزشمند است، توضیح داد: بهترین کار این است که به جامعه محلی آموزش‌های لازم را برای حفظ و حراست و نگهداری این مناطق داده شود. مورد دیگر اقداماتی است که از راه آنها بتوانیم اعتباراتی برای حفاظت از میراث فرهنگی تامین کنیم حتی اگر بخشی از اعتبار از طرف دولت تامین شود، افرادی هستند که بتوانند از این بناها حفاظت کنند.
او ادامه داد: : شاید با ابتکار و خلاقیتی که در بحث بکارگیری ظرفیت‌های محلی وجود دارد، بتوان اقدامی کرد و گرنه با شناختی که از بضاعت میراث فرهنگی داریم، بعید می‌دانم که بتوانند این حجم از آثار را در حوزه دولت حفاظت کنند. حداقل خواسته ما این است که در مناطقی که خیلی خاص هستند، تمهیدات لازم دیده و برنامه‌های مناسب‌تری اخذ شود.
بناهای مربوط به میراث فرهنگی در سیستان و بلوچستان، دوره سختی را طی می‌کنند. سیل عاملی بود که بر میزان تخریب‌ها افزود و به روند آن سرعت بخشید. در چنین شرایطی چه کاری می‌توان برای بالا بردن عمر میراث فرهنگی منطقه انجام داد؟ شاید بهترین کار آگاهسازی جوامع محلی باشد تا از منطقه حفاظت، حراست و نگهداری کنند.
نظر شما