«بوی باران»، «برادر جان»، «ترور خاموش»، «مرضیه»، «ستایش» سریال‌هایی هستند که در ماه‌های اخیر به طور مستمر از شبکه‌های مختلف تلویزیون پخش شده‌اند. آثاری که هسته اصلی داستانشان کلاهبرداری‌های عظیم و پرسود از طریق راه‌های مختلفی چون پولشویی، مال مردم‌خوری، فروش مواد مخدر، اختلاس و فساد اقتصادی، جعل اسناد و ... هستند. این مجموعه‌ها علیرغم اینکه بیننده‌های خود را داشته و توانسته‌اند تاحدودی با مردم ارتباط بگیرند، اما به تصویر کشیدن پیاپی چنین مضامینی تا چه اندازه برای یک جامعه مفید است؟ درست است که در این سریال‌ها افراد منفی و خلافکار در نهایت دستگیر و مجازات می‌شوند؛ اما تکرار این موضوعات آیا به حل مشکلات مردم کمک می‌کند یا اینکه نوعی ناامیدی، بی‌اعتمادی و هراس اجتماعی را در پی دارد؟
ممکن است تأثیرات منفی داشته باشد
محمدباقر تاج‌الدین جامعه‌شناس و استاد دانشگاه درباره پخش مداوم سریال‌هایی با این موضوعات و تأثیرات آن بر روان افراد جامعه، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: در این به چند مبحث به صورت جداگانه باید توجه کنیم. یکی اینکه آیا چنین سریال‌هایی تأثیرات منفی می‌گذارند یا مثبت؟ این مسئله را باید به صورت پیمایشی بررسی کرد. یعنی الان نمی‌توانیم به صورت پیش فرض قضاوت کنیم. ما جامعه‌شناسان معتقد هستیم کار باید به صورت تجربی باشد و در میدان از گروه‌های مختلف اجتماعی پژوهش و پرسش کنیم که این سریال‌ها چقدر بر روی آن‌ها تأثیر منفی دارد. البته بر اساس داشته‌های فکری و علمی که از قبل داریم می‌توانیم بگوییم که این سریال‌ها بی‌تأثیر نیستند. بالاخره هر سریالی می‌تواند تاثیرات مثبت و منفی خود را بگذارد. اما تا چه اندازه می‌تواند تاثیرات منفی درباره آن قضایا بگذارد؛ مستلزم یک پیمایش دقیق میدانی در بین گروه‌های سنی، جنسی و تحصیلی مختلف است تا یک مقایسه‌ای صورت بگیرد و دقیقا بفهمیم چه تأثیراتی می‌گذارند. به صورت پیش‌فرض و با احتیاط شاید بتوانم بگویم اینکه مدام در مورد پولشویی و اختلاس و این مسائل صحبت شود، تأثیرات منفی می‌گذارد.
امکان بدآموزی وجود دارد
وی در ادامه افزود: اگر فرض بگیریم که مردم یا گروه‌های اجتماعی خیلی هم این سریال‌ها را نگاه نکنند، چون بر اساس داده‌های موجود، اقبال نسبت به سریال‌های تلویزیون کم شده است. بیشتر زنان خانه‌دار، سالمندان و کسانی که بخواهند اوقات فراغتی داشته باشند و اهل شبکه‌های مجازی نیستند این سریال‌ها را نگاه می‌کنند. ما می‌دانیم که از طریق شبکه‌های مجازی و ماهواره، مردم کم و بیش در مورد اختلاس‌ها و پولشویی‌ها، اطلاع دارند. ولی اینکه در قالب یک سریال این‌ها را به تصویر بکشیم ممکن است بدآموزی داشته باشد. این نکتهای است که سازندگان سریال‌ها و کارگردان‌هایشان باید خیلی دقت کنند که این سریال‌ها بدآموزی روی مخاطبان نداشته باشند.
کارگردان‌ها سریال‌های گیشه‌پسند می‌سازند
این جامعه‌شناس در پاسخ به این پرسش که رسانه‌ها و به‌ویژه تلویزیون در این مواقع و برای مطرح کردن این مسائل چه راهکارهایی را باید به کار گیرند، بیان کرد: به هر حال رسانه‌ها نباید خیلی به این فضاهای منفی دامن بزنند. البته نکته ظریفی هم وجود دارد که از یک طرف هم آسیب‌ها و مسائل را نمی‌توان پنهان کرد. ما اگر بخواهیم فقط منفی‌بافی کنیم، ذکر مصیبت است و فایده‌ای هم ندارد. باید ببینیم راهکارش چیست و به چه دلایل اقتصادی-اجتماعی چنین وضعیتی به وجود آمده است. همه می‌گویند اختلاس زیاد شده اما خب دلایلش چیست؟ ما علت‌یابی نمی‌کنیم. این سریال‌ها باید دنبال این باشند که دلیل‌یابی کنند و آن را به تصویر بکشند. متاسفانه خیلی از این کارگردانان ابعاد روانشناختی، اجتماعی و فرهنگی موضوع را در نظر نمی‌گیرند و درباره این مسائل آگاهی آنچنانی ندارند و سعی می‌کنند فیلم و سریال‌های گیشه‌پسند و پرمخاطب بسازند و مردم عوام را جذب کنند.
سریال و ارائه راهکار!
عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی درباره لزوم رعایت کردن حد وسط پرداختن به مشکلات و معضلات جامعه افزود: اگر تلویزیون آسیب‌ها را بیان می‌کند باید در کنارش بتواند در قالب همان سریال راهکارهایی ارائه دهد و حد وسط را رعایت کنند؛ نه فقط ابعاد منفی، سیاه‌نمایی و تباه دیدن قضیه را به تصویر بکشد و یا تنها موارد مثبت را بدون هیچ عیب و نقصی روایت کند. باید نگاهی منطقی که با واقعیت‌های اجتماعی ما جور دربیاید، وجود داشته باشد. بحث این است مهمترین چیزی که الان مردم دنبالش هستند راهکار است، تقریبا همه وضعیت و مشکلات را می‌دانند. اگر در حال حاضر به یک روستای دور افتاده هم بروید متوجه می‌شوید کم و بیش از این مسائل باخبرند. اما ما چه راهکاری داریم که بتوانیم راه برون رفت از این مشکلات را پیدا کنیم. جامعه‌شناس، روزنامه‌نگار، روانشناس، مددکار اجتماعی، اقتصاددان و همه باید در این قضایا کمک کنیم. البته هیچ راهکاری یک شبه مشکلات را حل نمی‌کند. حل مشکلات یک یا دو روزه انجام نمی‌شود و زمان می‌برد.
کمبود کادر متخصص و فقدان کارشناس
اما مجید ابهری جامعه‌شناس و آسیبشناس درباره افزایش توجه سریال‌ها به موضوعاتی مانند اعتیاد، اختلاس و فساد اقتصادی و تأثیراتشان بر روی مخاطب به خبرنگار ایرناپلاس گفت: ورود هر فناوری به جامعه، مستلزم بسترسازی فکری، فرهنگی و کاربردی برای آن می‌باشد. در غیر این صورت آسیب‌ها و عوارض منفی اینگونه فرایندها بسیار بیشتر از محاسن و امتیازات آن خواهد بود. یکی از این محورها مسئله شبکه‌های اجتماعی و تلویزیونی است. متأسفانه بخاطر کمبود کادر متخصص یا فقدان کارشناسان صاحب نظر در بسیاری از این رسانه‌ها اینگونه فرایندها اجبارا به تکرار اخبار موجود در جامعه می‌پردازند. یکی از محورهایی که اثر منفی روانی و رفتاری‌اش بر جامعه غیرقابل انکار است، موضوع اختلاس‌های کلان، همچنین سرقت‌ها، زدوبندها، رانت‌خواری‌ها، ویژه‌خواری‌ها و دسترسی به پول‌های کلان بدون زحمت و مواد مخدر است. البته در اغلب شبکه‌های اجتماعی خبرهای اینگونه مسائل به شدت دیده می‌شود و جوانان و نوجوانان تصور می‌کنند مملکت فقط با فساد و یا اختلاس اداره می‌گردد.
بزرگ‌نمایی اخبار منفی و کاهش سرمایه اجتماعی
«در حالی که بسیاری از مدیران و افراد صادق و پاکدست هم در جامعه هستند. بزرگ‌نمایی اخبار منفی باعث کاهش سرمایه اجتماعی اعتماد عمومی به دستگاه‌های اجرایی و همچنین اعتماد مردم به یکدیگر می‌شود. وقتی که خبر کلاهبرداری‌های مختلف با شگردهای آن بیان می‌شود و با آب و تاب به تصویر کشیده می‌شود، می‌تواند الگوی رفتاری منفی برای دیگران باشد. به همین جهت ایجاد فضای بدبینی و ناامیدی در اکثریت جامعه نسبت به یکدیگر و نسبت به دستگاه‌های اجرایی کمترین نتیجه تکرار این گونه اخبار می‌باشد.»
چگونه سریال‌ها، جامعه را دچار نامیدی نکنند؟
این رفتارشناس اجتماعی در پاسخ به این پرسش که تلویزیون و مجموعه‌هایش به عنوان یک رسانه تأثیرگذار در طرح معضلات و مشکلات جامعه چگونه باید عمل کنند، خاطرنشان کرد: صداوسیما با ساخت فیلم‌ها و سریال‌هایی مبنی بر توانمندی دستگاه‌های نظارتی و قضایی در برخورد با اینگونه مسائل، می‌تواند امید را در دل‌های مردم ایجاد و احیا کند. در تهیه سریال‌ها و فیلم‌ها باید با کارشناسان و آسیب‌شناسان، جامعه‌شناسان و جرم‌شناسان مشورت شود و روش‌های مختلف را برای پیشگیری به کار ببندند، تا به گونه‌ای داستان را چکش‌کاری کنند که نه آنچنان تلخ و یأس‌آلود باشد که جامعه را دچار ناامیدی و دلزدگی نماید و حرمان اجتماعی را به جامعه پراکنده کند و نه آنچنان ساده‌اندیشانه باشد که افراد فکر کنند، هیچ‌گونه جرمی در جامعه اتفاق نمی‌افتد.
گزارش از هنگامه ملکی
نظر شما