تأمین امنیت، حفاظت فیزیکی و نظارت بر تماشاگران فوتبال که از مهیج‌ترین ورزش‌های گروهی محسوب می‌شود، همواره دغدغه مهمی برای مسئولان، برگزارکنندگان و هواداران رقابت‌های این رشته ورزشی در سراسر جهان بوده است. سرعت انتقال اضطراب و استرس از زمین بازی به سکوها و بالعکس، احتمال بروز درگیری میان هواداران تیم‌ها، بازیکنان، کادر فنی و ... اهمیت امنیت و نظارت مؤثر را دوچندان میکند. در همین راستا، فیفا، ای‌اف‌سی و یوفا هر یک قوانین جداگانه‌ای را درباره ورزشگاه‌ها و تأمین امنیت برای برگزاری مسابقات تعیین کرده‌اند که یک ورزشگاه برای دارا بودن استانداردهای هر یک از این نهادها باید قوانین اتخاذشده از سوی آنها را رعایت کند که این قوانین طیف گسترده‌ای از موضوعات از امنیت ورزشگاه حین برگزاری مسابقه گرفته تا بازرسی تماشاگران، ورود و خروج و نحوه فروش بلیت و بسیاری دیگر از موارد را شامل می‌شوند.
برق‌گرفتگی یک کودک
این قوانین تا حدود زیادی همپوشانی دارند، اما در پاره‌ای از موارد نیز هر یک از نهادهای فوق، قوانین مربوط به خود را دارند. روز اول، تماشاگران که به آنها وعده حضور بدون دردسر در ورزشگاه‌ها داده شده بود، با مشکلات عدیده‌ای مواجه شدند. ورزشگاه آزادی که نمی‌تواند از تمامی ظرفیت خود برای حضور تماشاگران استفاده کند، حالا هم یک کودک ۶ ساله در محوطه ورزشگاه به‌علت برق‌گرفتگی فوت کرده است؛ امری که بعد از این میزان تاخیر و نظارت، باعث نگرانی از تامین امنیت جانی تماشاگران شده است. در موضوع ورود زنان به ورزشگاه‌ها هم به‌رغم موافقت‌ها و مخالفت‌های چهره‌های سیاسی و مذهبی، هنوز کسی نمی‌داند آیا دخترانی که به خاطر تماشای فوتبال تا زندان قرچک هم رفتهاند، می‌توانند بلیت بخرند و وارد ورزشگاه‌ها شوند یا خیر؟
نواقص برگزاری لیگ
لیگی که مدام به تأخیر افتاده، با آغاز بازی‌های بین‌المللی نیز به‌خاطر تداخل تقویم‌ها دچار دردسر خواهد شد. نواقص لیگ برتر در امنیت ورزشگاه‌ها، رعایت آیین‌نامه فیفا و اجرای کدهای انضباطی‌اش خلاصه نمی‌شود. مشکلات بزرگ دیگری هم وجود دارد. بسیاری از باشگاه‌های حاضر در لیگ، مطالبات فصل قبلشان را تسویه نکرده اند. اما موضوع مهم این روزها این است که عماد ۶ ساله چگونه جان خود را از دست داد؟ او که پس از تماشای بازی پرسپولیس - صنعت نفت، در تماس صورتش با میله داربست که به دکل برق متصل بود، دچار برق‌گرفتگی شدید شد و درگذشت.
احساس عدم امنیت
پیمانکاری که داربست‌های بازرسی بدنی پیش از گیت‌های هوشمند ورزشگاه آزادی را نصب کرده، مقصر این مرگ شناخته شده و با تکمیل پرونده، برای بازجویی به مراکز قضایی معرفی شد. البته هنوز اظهارنظر روشنی در این قضیه انجام نشده و باید منتظر اتمام بررسی‌ها و نظر کارشناسی ماند. این اتفاق بر اثر سهل‌انگاری و خطای پیمانکار بعد از بازی رخ داد. مشاور وزیر کشور در امور زنان و خانواده در تازه‌ترین اظهارنظر درباره حضور زنان در اماکن ورزشی گفته مهم‌ترین مانع برای حضور زنان در ورزشگاه‌ها، نبود امنیت است. اما آیا نبود امنیت در ورزشگاه‌های ایران تنها مختص زنان است؟ آیا دیگران در ورزشگاه احساس امنیت کرده‌اند؟
ضعف سازمان فوتبال
از سال‌ها پیش صحبت این بوده که کارگروهی در این باره تشکیل شده و چارچوب‌هایی نیز در این زمینه تدوین کرده است. اما تا به امروز مشکلات همچنان به قوت خود باقی است. نکته دیگری که خیلی هم آزاردهنده است، این که ورزشگاه ۱۰۰ هزار نفری آزادی که ما به داشتن آن در آسیا فخر می‌فروختیم، روزبه‌روز گنجایش آن کمتر و کمتر می‌شود. اگر قرار است به استانداردهای بین‌المللی نزدیک شویم، باید همه جوانب را در نظر بگیریم، نه اینکه با سهل‌انگاری یک پیمانکار موجب رنجش خانواده‌هایی که فرزندانشان به ورزشگاه می‌روند، بشویم. متأسفانه سازمان فوتبال ضعیف است و نیاز به بازسازی دارد!
رفتارهای تخریبی
در سال‌های اخیر، بررسی امنیت اماکن و رویدادهای ورزشی موردعلاقه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته است. در دو دهه اخیر و از زمانی‌که فوتبال ما به حرفه‌ای شدن روی آورده، با افزایش هیجانات ناشی از مسابقات، به‌تدریج بر تعداد تماشاگران این رشته مهیج افزوده شد و همین موضوع بروز احساسات، هیجانات و واکنش‌های ناهنجار تماشاگران را در پی داشته که می‌توان از آنها تحت عنوان رفتارهای تخریبی و آشوبگرانه یا هولیگانی یاد کرد. این اقدامات از یک‌سو، سطح امنیت اجتماعی را تقلیل می‌دهد و از سوی دیگر، پلیس و سازمان‌های دیگر را با چالش‌های امنیتی روبه‌رو می‌سازد.
فضای ناامن ورزشگاه‌ها
این‌گونه حوادث ناگوار در میدان‌های ورزشی برآیندی از کارکرد حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعه است و خاص یک کشور یا یک رشته ورزشی نیست و در اکثر کشورهای جهان و تقریباً در همه رشته‌های ورزشی به وقوع می‌پیوندد، اما دامنه و تعدد آن در ورزش فوتبال بیش از سایر رشته‌های ورزشی است. اماکن ورزشی و ورزشگاه‌های ایران کمتر مورد توجه محققان قرار گرفته است و در این زمینه، خلأ پژوهشی وجود دارد.
مدیریت و برنامه‌ریزی
مشاهده مکرر حوادث ناگوار در ورزشگاه‌ها نشان می‌دهد در پیشگیری و کنترل آنها کاستی‌هایی وجود دارد. اما چه عواملی در بروز این حوادث و در نتیجه ایجاد ناامنی در ورزشگاه‌های فوتبال ایران نقش دارند و چه عواملی می‌توانند در ارتقای امنیت این ورزشگاه‌ها و پیشگیری از وقوع حوادث در ورزشگاه‌ها مؤثر باشند؟ به نظر می‌رسد مسائل مربوط به مدیریت و برنامه‌ریزی مسابقات فوتبال بی‌ارتباط با امنیت ورزشگاه‌های فوتبال نیست. اما مدیریت و برنامه‌ریزی مسابقات فوتبال چه نقشی در امنیت ورزشگاه‌های فوتبال ایران دارند؟
عوامل‌های اصلی مؤثر امنیت
برنامه‌ریزی و مدیریت مسابقه یکی از عوامل اصلی مؤثر امنیت در ورزشگاه‌ها است. زیرساختارها که همان وضعیت ورزشگاه‌ها محسوب می‌شود، به همراه حفاظت فیزیکی ورزشگاه و نیز کارکنان، سه عامل دیگر مؤثر بر امنیت ورزشگاه هستند. حضور تعداد کافی آمبولانس و تکنسین اورژانس پزشکی مورد تأیید در ورزشگاه حین بازی، تأمین امنیت و عدم انسداد مسیرهای ورود و خروج اضطراری ورزشگاه در طول بازی برای تردد وسیله‌های اورژانسی، تدوین طرح اورژانس پزشکی، تدوین طرح تفصیلی ترافیک جهت روان شدن ترافیک اطراف ورزشگاه و عبور عابران پیاده، از پیش آماده نمودن آگهی‌ها و متن‌های خاص صوتی و تصویری اضطراری برای انواع تدوین برنامه‌های تخلیه و پاسخ اضطراری در ورزشگاه.
ارتباط و تعامل بین مسئولان
ارتباط و تعامل بین مسئولان هیئت فوتبال با نیروهای انتظامی و مقامات قضایی، ایجاد مرکز فرماندهی و کنترل امنیت ورزشگاه با مشارکت نیروهای امنیتی و پلیس، آتش‌نشانی و اورژانس، مدیریت ورزشگاه و باشگاه میزبان، ارتباط خوب و مطمئن بین مرکز فرماندهی و کارکنان بخش رسانه‌ای و اطلاع‌رسانی ورزشگاه جهت پخش ویدیوها و پیام‌های اضطراری مرکز فرماندهی، عقد توافقنامه‌های همکاری مشترک با مسئولان امور اضطراری منطقه مثل سازمان مدیریت بحران، اورژانس، آتش‌نشانی و غیره، تعیین سلسله مراتب فرماندهی، هماهنگی برنامه‌های تخلیه و پاسخ اضطراری ورزشگاه به مسئولان مدیریت امور اضطراری از دیگر این عوامل است.
برخورد مناسب پرسنل برگزاری
برخورد مناسب پرسنل برگزاری و نیروهای امنیتی با تماشاگران، امکانات نقل‌وحمل مناسب تماشاگران، وضعیت مناسب آبخوری‌های ورزشگاه از نظر تعداد، امکانات، نظافت و بهداشت، وضعیت مناسب سرویس‌های بهداشتی ورزشگاه از نظر تعداد، امکانات، نظافت و بهداشت، وضعیت مناسب جایگاه‌های تماشاگران از نظر نظافت و بهداشت، دایر نمودن فروشگاه‌ها و بوفه‌های مواد غذایی، برنامه‌های سرگرم‌کننده مناسب در بین دو نیمه بازی، آموزش لیدرهای تیم‌ها در خصوص رعایت ملاحظات امنیتی، مشارکت لیدرها و کانون هواداران تیم‌ها در خصوص رعایت ملاحظات امنیتی تماشاگران، بیلبوردها و تابلوهای هشدار امنیتی و توزیع کتابچه و برشورهای مربوط به موارد امنیتی در بین تماشاگران، از دیگر این موارد است.
نتیجه‌گیری
فراهم کردن محیطی امن و ایمن برای تماشاگران بسیار ضروری به نظر می‌رسد و عواملی مختلفی بر امنیت ورزشگاه‌ها تأثیرگذار هستند. نقش‌ها و هدف‌های اعضا از ضروریات اثربخش تیم‌های کاری است و با توجه به اینکه تأمین امنیت ورزشگاه‌ها حاصل تلاش یک تیم شامل نیروهای نظامی و امنیتی، دست‌اندرکاران ورزشگاه، سازمان‌دهندگان مسابقات، آتش‌نشانی، اورژانس پزشکی و غیره است، به نظر می‌رسد وجود اعتماد و احترام متقابل بین اعضای این نهادها در جلسات هماهنگی و نیز تعامل خوب و سازنده آنها در پیشبرد عملیات تأمین امنیت ورزشگاه نقش مهمی داشته باشد. برنامه‌ریزی‌های خوب دست‌اندرکاران برگزاری مسابقات و نیز مدیریت درست مدیران ورزشگاه‌ها، از طریق افزایش رضایت‌مندی تماشاگران و جلوگیری از رفتارهای خشونت‌آمیز آنها، ارتقای امنیت ورزشگاه‌های فوتبال را در پی خواهد داشت.