شهر خوانسار در ۱۵۰ کیلومتری شمال غربی استان اصفهان است؛ شهری که برخلاف طبیعت خشک و کویری اکثر نقاط استان، آب و هوایی مطبوع دارد و بدون شک یکی از خوش آب و هواترین مناطق ایران است. در این دورانی که آب و هوا و اقلیم مساعد، یک کالای به‌شدت مورد نیاز و لاکچری شده است و به قول معروف ملک در جای خوش آب و هوا همه‌جا خریدار دارد، خوانسار از جمله مناطقی است که تقریباً تمام این مزایا را دارد. ضمن اینکه فاصله مناسب آن از تهران و بسیاری از شهرهای بزرگ، آن را به طعمه خوبی برای سفته‌بازان و دلالان مسکن تبدیل کرده است.
در این که ملک، در یکی دو سال اخیر به‌طور سرسام‌آوری گران شده است شکی نیست، اما نکته جالب اینجاست که چرا در خوانسار که اکثر مردم کشاورز و باغدار هستند قیمت ملک باید به‌طور عجیب و غریبی بالا باشد. همین بالا رفتن قیمت زمین و ملک سبب شده است باغ‌های خوانسار قربانی زیاده‌خواهی برخی افراد برای ساخت ویلا و کسب سود شود.
ایجاد تقاضای کاذب زمین برای جذب سرمایه‌گذار
این وضعیت، شرایط را برای هجوم سرمایه‌گذاری در بخش زمین به‌ویژه افراد غیر بومی مهیا کرده و همین سبب نگرانی بسیاری از فعالان مدنی خوانسار شده است.
سعید مومنی، کارشناس اقتصاد گردشگری و فعال محیط زیستی از جمله این افراد است که به ایرناپلاس می‌گوید: به‌تازگی یک سرمایه‌گذار که اهل یکی از استان‌های کویری است، چند باغ در خوانسار خریداری کرده و برای سرمایه‌گذاری در آنها دست به ویلاسازی زده است.
وی می‌گوید: بزرگ‌ترین مشکل خوانسار در حال حاضر، ایجاد تقاضای کاذب برای زمین و باغ است. این هم کار دلالان و سفته‌بازان در بازار املاک است، به‌طوری که ملک در برخی مناطق این شهر در چند سال اخیر تا ۳۰ برابر رشد کرده است. خانه و آپارتمان تا ۷ سال پیش در برخی مناطق متری ۵۰۰ هزار تومان بود که اکنون در برخی مناطق به ۱۵ میلیون تومان هم رسیده است. در یک شهرستان که شغل مردم کشاورزی و دامداری است، مگر مردم چقدر زمین و خانه برای سکونت می‌خواهند که ملک، با قیمت کمتر از متری ۶ میلیون پیدا نمی‌شود. همین می‌شود که مردم برای منافع اقتصادی کوتاه‌مدت، تیشه به ریشه باغ‌های خود می‌زنند تا آن را بفروشند یا در آن ویلا بسازند.
آنچه خوانسار را به‌واقع منحصربه‌فرد کرده، درختان و فضای کوچه‌باغ‌های آن است. به‌طوری که بسیاری، خوانسار را نماد کامل باغ شهر در ایران می‌دانند که پر از کوچه‌باغ‌هایی است که می‌توان در آنها قدم زد. با این وجود دلیل بی‌مهری با باغ‌های خوانسار از سوی مردمان این شهر چیست؟
مؤمنی دلیل را در درجه نخست در انفعال و بی‌تفاوتی مردم شهر نسبت به تخریب باغ‌های می‌دانند. بخش اندک دیگر که در این میان نفعی می‌برند هم اعتراضات را مخالفت با توسعه می‌دانند. آیا این توسعه است که کسی باغی را ویران کند که ویلایی شیک بسازد در حالی که با این کار، طومار خوانسار پیچیده می‌شود و از اصالت و هویت می‌افتد؟
به گفته وی، شورای شهر و شهرداری نیز توجهی به اهمیت موضوع ندارند و توسعه پایدار را مورد توجه قرار نمی‌دهند. نهادهایی مثل منابع طبیعی و محیط زیست نیز در خوانسار ضعیف و کم اثر هستند. در حال حاضر قدرتمندترین نهاد، شهرداری است که آن هم کار خاصی انجام نمی‌دهد و آن هم طبیعی است؛ چون سود و درآمدش از محل عوارض ساخت و ساز تأمین می‌شود.
وی مدعی است که تخلف ساخت و ساز در خوانسار بسیار زیاد است و دلیل آن هم این است که اکثر این ساخت و سازها به امید پرداخت جریمه در کمیسیون ماده صد با تخلف همراه است که البته کار متخلفان تا حد زیادی هم در کمیسیون ماده ۱۰۰ پیش می‌رود. وقتی هم از یک شهردار راجع به دلیل صدور پروانه برای متخلفان می‌پرسیم، مسئولیت را گردن شهردار قبلی خود می‌اندازد.
این کارشناس اقتصاد گردشگری معتقد است مافیایی در خوانسار شکل گرفته که تعدادشان زیاد هم نیست، ولی با ریختن سرمایه‌شان در ساخت و ساز، شهر را به هم ریخته‌اند. وی می‌گوید: خیابان‌های خوانسار ویژگی که دارد این است که با درختان چنار سربه فک کشیده پوشیده شده است، به‌طوری که انگار در تونل سبزی حرکت می‌کنید. آنچه باعث تأسف است، جواز ساخت برای ساختمان‌های مرتفع ۴ طبقه و گاهی ۵ طبقه است در حالی که این کار باعث نابودی درختان خواهد شد.
کوچه‌باغ‌ها، عسل، هوای بی‌نظیر و گلستان کوه دیدنی از جمله ویژگی‌های منحصربه‌فرد خوانسار است که بدون شک هر یک به‌تنهایی جاذبهای بی‌نظیر و منحصربه‌فرد است. سؤالی که مطرح می‌شود این است که چرا به جای تخریب باغات و ساخت ویلا، بوم‌گردی و طبیعت‌گردی در خوانسار توسعه پیدا نکرده است؟
مومنی می‌گویند: امروز در دنیا، حفظ معماری سنتی و طبیعت‌گردی یکی از مهم‌ترین ابزارهای گردشگری و ایجاد توسعه پایدار است، اما متأسفانه وقتی از مردم محلی میخواهیم باغ‌ها و کوچه‌باغ‌ها را حفظ کنند، چون آموزشی ندیده‌اند و فرهنگ‌سازی نشده، ترجیح می‌دهند باغشان را بفروشند یا آن را به ویلا تبدیل کنند و در سریع‌ترین زمان ممکن پولی به دست آورند و به فکر منافع بلندمدت نیستند.
وقتی مردم آموزش نبینند، کوچه‌باغ‌ها را تخریب می‌کنند تا خیابان آسفالته بسازند چون معتقدند ماشین از نان شب واجب‌تر است. در حالی که توریست و گردشگر به‌ویژه خارجی‌ها برای دیدن این کوچه‌باغ‌ها سر و دست می‌شکنند.
به گفته این فعال محیط‌زیستی در حال حاضر خوانسار به کارگاه ساختمانی تبدیل شده است. برای یک کامیون ماسه باید دو هفته در صف باشید و کارگر ساختمانی گیر نمی‌آید. باید برای کنترل سفته‌بازی‌ها و هجوم سرمایه‌گذران زمین و ملک که اکثراً غیر بومی هستند چاره‌ای اندیشید.
اینجا اکسیژن به ریه‌ها پمپاژ می‌شود
منصور کمالی، فرماندار خوانسار نیز در گفت‌وگو با ایرناپلاس با بیان اینکه خوانسار با ارتفاع ۲۳۰۰ متری از سطح دریا و با میانگین بارش سالیانه حدود ۵۳۰ میلیمتر، هوای بی‌نظیری دارد، می‌گوید: این آب و هوا و طبیعت منحصربه‌فرد به خاطر توپوگرافی خوانسار است که در میان دو کوه واقع شده است.
به گفته وی، خوانسار تنها شهر کشور است که ۶۳ درصد هوای آن اکسیژن است. به‌طوری که وقتی توریست و جهانگرد به خوانسار می‌آیند اقرار می‌کند که اکسیژن به ریه‌هایشان پمپاژ می‌شود.خوانسار پر است از میوه‌های مثل گردو و آلو، دبی آب چشمه خوانسار ۱۸۰۰ لیتر آب در ثانیه است یعنی به اندازه آب یک رودخانه. خوانسار در گرم‌ترین فصل سال حداکثر به ۳۰ درجه می‌رسد و شب‌های تابستان با دمای ۱۵ درجه بسیار لذت‌بخش است.این شرایط مطلوب با یک سرمایه‌گذاری درست می‌توانست این شهر را به یک قطب گردشگری تبدیل کند.
کمالی ادامه می‌دهد: از سوی دیگر، نبود شغل و درآمد مناسب و همچنین بازار جذاب ملک سبب شده که مردم از سر ناآگاهی، به سمتی بروند که سم و مواد شیمیایی پای درخت بریزند تا آنها را خشک کنند و بتوانند با تخریب باغ، ویلا بسازند. این در حالی است که می‌توان با حفظ باغات و ایجاد زیرساخت یک قطب گردشگری، از دو مسیر بزرگراهی قم و ساوه در عرض سه ساعت و نیم خود را از تهران به خوانسار رساند، ریه‌های خود را از اکسیژن پر کرد و دوباره برگشت. دیگر نیازی نیست ترافیک جاده‌های شمالی و شرجی و گرمای شهرهای ساحل دریای خزر را برای مسافرت و گشت و گذار به جان خرید.
فرماندار خوانسار با بیان اینکه متأسفانه در این شهرستان، توسعه به‌صورت متوازن شکل نگرفته، می‌گوید: نبود یک طرح تفصیلی درست سبب شده تا توسعه خوانسار به‌جای چهار جهت تنها در دو جهت انجام شود، به‌طوری که تمام بازارها و مغازهها و امکانات رفاهی در یکجا جمع شده است و توزیع به‌صورت متناسب نیست. همین باعث گران شدن سرسام‌آور ملک در این مناطق شده و مردم به سمت سرمایه‌گذاری در بخش مسکن روی آوردهاند و به سراغ باغات رفته‌اند. مردم متأسفانه نمی‌دانند که این کار هم سود کوتاه‌مدتی دارد و هم تبعات جبران‌ناپذیری خواهد داشت و میراث بدی برای فرزندانشان بر جا می‌گذارند.
البته کمالی می‌گوید در طرح تفصیلی جدید، ۳۰ هکتار مساحت شهر را افزایش داده‌ایم، اما باید ۲۰ سال زودتر این کار انجام می‌شد تا مردم الان با گرانی ملک روبه‌رو نشوند.
وی تأکید کرد: این وظیفه شورا و شهرداری است که با کمک بخشداری‌ها و فرمانداری‌ها در کنار تشکل‌های مردم‌نهاد به آموزش شهروندان بپردازند و آنها را به‌جای تخریب باغ‌ها، برای فعالیت‌های بوم گردی و گردشگری ترغیب کنند. البته تأکید می‌کنم اینکه ما بگوییم تخریب نکنید کافی نیست، بلکه باید راه‌حل جایگزین داشته باشیم. برای مثال خوانسار پر از خانه قدیمی است که می‌شود با اندکی بازسازی از آنها به بهترین نحو برای گردشگری و بوم‌گردی استفاده کرد.
فرماندار خوانسار با انتقاد از اجرای نادرست قوانین در مدیریت شهری گفت: ما اگر درصد اندکی از قوانین حوزه شهری را اجرا کنیم نتیجه مطلوب ما حاصل می‌شود. مشکل اینجاست که برای ما مسئولان، شهرداران و شوراها تخریب یک باغ، خیلی راحت‌تر از حفظ آن است. ما تجربه شهرهایی که زمین و هوا را فروختند، دیده‌ایم و می‌بینیم، پس چرا درس عبرت نمیگیریم تا شهری مثل خوانسار هم به آن سرنوشت دچار نشود؟
وی با بیان اینکه این کارها با برنامه‌ریزی دولتی به‌تنهایی جواب نمی‌دهند، بلکه نیازمند برنامه‌ریزی محلی از سوی شورا و شهرداری است که باید با دانش روز شهری آشنا باشند، تصریح کرد: آیا مدیریت شهری برنامه‌ای برای حفاظت از باغات دارند و دیگر اینکه آیا فکری برای راه‌حل‌های جایگزین ویلاسازی و تخریب باغ‌ها کرده‌اند یا خودشان تبدیل به چالش شده است؟
کمیسیون ماده ۱۰۰ بلای جان خوانسار شده است
وی با انتقاد از عملکرد کمیسیون ماده ۱۰۰ می‌گوید: متأسفانه کمیسیون ماده ۱۰۰ به منبع درآمد شهرداری‌ها تبدیل شده است و به‌شدت آسیب‌زاست. کجای دنیا قانون می‌گوید شما تخلف کنید بعد جریمه بدهید؛ این یعنی از بین بردن منابع. متأسفانه زیان ماده ۱۰۰ جدی گرفته نمی‌شود در حالی که همه تخلفات را باید بدون اغماض تخریب کرد. جریمه‌ها هم متأسفانه به حداقل میزان خود می‌رسد. واقعیت این است که شهرداری‌ها باید نافشان را از ماده ۱۰۰ ببرند و به سراغ درآمدهای پایدار بروند.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا آماری از میزان باغات تخریب شده خوانسار وجود دارد می‌گوید: متأسفانه نه، مردم خوانسار آمار صحیحی در اختیار قرار می‌دهند و نه مسئولان شهری چنین عزمی برای آماربرداری دارند. بنابراین آمار دقیقی نیست، اما با اطمینان می‌گویم تخریب باغات به‌شدت در حال افزایش است.
به گفته وی، پلاک‌کوبی درختان، تقویت پلیس باغات و پلیس ساختمان از سوی شهرداری و هماهنگی با دادستان برای اجرای درست قوانین می‌تواند کمک کند که در کوتاه‌مدت، جلوی تخریب باغات را گرفت و با فرهنگ‌سازی و آموزش مردم آهسته‌آهسته در کنار ایجاد زیرساخت‌ها گردشگری، شهر را به سمت و سوی توسعه پایدار هدایت کرد.
شهردار: نگرانیم
اما محسن اسحاقی، شهردار خوانسار در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید: مسئله ساخت‌وساز بی‌رویه و تخریب باغات خوانسار آن‌گونه که گفته می‌شود، نیست. اگرچه وی می‌گوید از این نگران است که مردم برای خشک کردن درختان باغ‌ها، به سراغ مواد شیمیایی و سمی بروند.
وی با بیان اینکه با توجه به بالا بودن قیمت ملک در خوانسار، مردم به نگهداشت باغات توجه ویژه‌ای دارند، می‌گوید: اینکه ساخت و ساز انجام می‌شود با توجه به ضوابط است و آمار پروانه‌ها به این صورت که می‌گویند، نیست.
اسحاقی ادامه می‌دهد: درست است که قیمت ملک و آپارتمان در سال‌های اخیر در خوانسار بالا رفته، اما نهایت در گران‌ترین حالت بین ۷ تا ۸ میلیون است و قیمت ۱۵ میلیون صحت ندارد. البته این در مورد باغ‌ها صادق نیست و شرایط در مورد آنها فرق می‌کند و قیمت از این هم کمتر است.
شهردار خوانسار می‌گوید: با توجه به هوای خوب شهر و محدودیت‌ها در ساخت و ساز، اگر کاربری زمین‌ها در ضلع شرقی خوانسار اصلاح و واگذاری انجام شود، دیگر مردم برای ساخت و ساز به سمت باغات نخواهند رفت.
وی متذکر می‌شود: ما اگر مردم را از ساخت و ساز در باغات منع می‌کنیم باید در کنار آن زمینه فعالیت جایگزین را فراهم کنیم. ساخت و ساز ضوابطی دارد و بروز تخلفات هم در آن طبیعی است، اما سؤال اینجاست که ما خودمان چقدر زمینه را فراهم کردیم که این اتفاق نیفتد؟ چقدر آمدیم زمین‌های ارزان قیمت را در اختیار جوانان قرار دهیم؟ ای کاش کاری نکنیم که فرهنگ تخریب باغات در بین مردم جا بیفتد که خود فاجعه است.
در دنیا هر کس باغ را حفظ کند، به آن امتیاز می‌دهند
به گفته اسحاقی، فردی که چند هکتار باغ دارد باید شرایطی برای او فراهم شود که هم بتواند از باغ استفاده کند و هم از آن حفاظت کند. قانون، شورای شهر را موظف کرده است یک سری بسته‌هایی را فراهم کند که هر دو این موارد در آن انجام شود.
وی با بیان اینکه ۱۳۰۰ هکتار محدوده خوانسار است و حدود ۶۰۰۰ هکتار باغ در حریم شهر قرار گرفته است، می‌گوید: باید همه این‌ها را با هم ببینیم و دست از متهم کردن شهرداری و شورا برداریم. مشکلات حل‌شدنی است اگر دست به دست هم بدهیم و دیگری را مقصر ندانیم. در دنیا هر کس باغ را حفظ کند به آن امتیاز می‌دهند، در حالی که در کشور ما هر کس باغ را از بین ببرد با سودی که می‌برد، امتیاز می‌گیرد. برای حل این مشکل و قانع شدن افراد برای حفظ باغات به‌جز فرهنگ‌سازی، باید شهرداری، راه و شهرسازی، فرمانداری همه باید دست به دست هم بدهند. دور هم بنشید از کارشناسان خبره کمک بگیرند و برنامه‌ریزی انجام دهند آن هم در یکی دو جلسه نمی‌شوند و نیازمند استمرار است.
به گفته اسحاقی، با این وجود در این چند سال، شهرداری اجازه ساخت و سازهای بی‌رویه را نداده و بیشترین میزان هزینه را در بحث نگهداشت فضای سبز کرده و این خود نشان می‌دهد شهرداری نگران است و دغدغه دارد.
گزارش از حسین جمشیدیان
نظر شما