حدود یك هفته از روزی می‌گذرد كه دست‌كم چهار انفجار در نزدیكی آب‌های فجیره، یكی از مهم‌ترین بنادر امارات، باعث شد كه حداقل ظاهر روند اتفاقات در منطقه خلیج فارس كمی تغییر كند. اتفاقاتی كه از حدود ۱۰ روز قبل از این انفجار‌ها آغاز شده بود. اما شاید بهتر باشد خط سیر زمانی ماجرا‌ها را كمی با هم مرور كنیم و ببینیم ماجرا از كجا شروع شد و چطور به اینجا رسید.
۱. ماجرا از ۱۳ اردیبهشت‌ماه آغاز شد. دقیقاً روزی كه عدم تمدید معافیت شش ماهه برخی از خریداران نفتی ایران توسط ایالات متحده اجرایی شد. به این ترتیب، از نظر ایالات متحده آمریكا هیچ كشوری دیگر نباید از ایران نفت می‌خرید و اگر چنین اتفاقی روی می‌داد، توسط آمریكا تحریم می‌شد.
۲. سه روز بعد از آن ماجرا، یعنی در روز شانزدهم اردیبهشت، آمریكا اعلام كرد كه یك ناوهواپیمابر به نام آبراهام لینكلن را به منطقه خلیج فارس اعزام خواهد كرد. دلیل مسئله از زبان آمریكایی‌ها، ارسال پیامی واضح به ایران بود كه هرگونه حمله به منافع ایالات متحده با برخورد این كشور روبه‌رو خواهد شد.
۳. دو روز بعد، یعنی در ۱۸ اردیبهشت‌ماه یعنی دقیقاً سالروز خروج آمریكا از برجام، فاز جدیدی از تنش بین ایران و آمریكا آغاز شد. در این روز، ایران تصمیم گرفت برخی از تعهدات برجامی خود را مطابق این سند بین‌المللی كاهش دهد. در همین روز، ایران به كشور‌های باقی‌مانده در برجام و به‌طور مشخص به اتحادیه اروپا، شصت روز مهلت داد تا امكان استفاده ایران از مزایای اقتصادی برجام را مهیا كنند.
۴. در همان روز، آمریكا در ادامه افزایش سطح تهدید خود، اعلام كرد كه چند بمب‌افكن بی ۵۲ را به منطقه ارسال خواهد كرد. بمب‌افكن‌هایی كه در جریان حمله آمریكا به افغانستان برای خود شهرتی (هرچند منفی) دست و پا كرده بودند.
۵. انتشار یك خبر به‌صورت گسترده در شامگاه روز هجدهم اردیبهشت و نیز در اولین دقایق بامداد روز نوزدهم به‌وقت تهران باعث شد منطقه به‌شدت ملتهب شود. در این زمان، شبكه سی. ان. ان. آمریكا به نقل از مقاماتی در پنتاگون مدعی شد كه ایران در حال حمل موشك‌های خود در خلیج فارس است.
۶. همزمان در همان روز، وزیر خارجه آمریكا سفر خود به آلمان را لغو كرد و بدون برنامه‌ریزی قبلی به عراق رفت. معلوم نشد كه دستور كار او در این سفر چه بوده، اما در روز‌های بعد معلوم شد كه پمپئو در این سفر نسبت به حمله به منافع آمریكا از سوی گروه‌هایی مثل حشدالشعبی هشدار داده و خواهان این شده كه عراق در مجادله بین ایران و آمریكا دست‌كم بی‌طرف باشد.
۷. در روز نوزدهم البته ایالات متحده، تحریم‌های جدیدی علیه بخش فلزات در ایران وضع كرد، اما در عوض، روسیه در یك بیانیه جدی و محكم، اقدام آمریكا را محكوم كرد و حتی در زمینه كاهش تعهدات برجامی حق را به ایران داده بود. این در حالی بود كه محمدجواد ظریف شب قبل، با هیئتی بلندپایه راهی مسكو شده بود.
۸. یكی دو روز بعد به آرامش گذشت تا اینكه حدود ساعت ۱۲ و ۴۰ دقیقه بعدازظهر روز یكشنبه ۲۲ اردیبهشت، شبكه المیادین خبری مبنی بر انفجار‌های قوی در بندر فجیره امارات را منتشر كرد. به‌جز اصل خبر یعنی وقوع انفجار، محل وقوع حادثه و نیز شبكه منتشركننده خبر نیز دارای اهمیت بودند. چرا؟
۹. المیادین یك شبكه تلویزیونی است كه در سال ۲۰۱۲ تأسیس شده و در جهان عرب به‌عنوان یك شبكه حامی محور مقاومت (به‌طور مشخص حزب‌الله لبنان و دولت فعلی سوریه) شناخته می‌شود. حتی برخی می‌گویند كه این شبكه توسط ایران تأسیس و پشتیبانی می‌شود. با این حال، این خبر تأیید نشده است. مدیر این شبكه «غسان بن جدو» از روزنامه‌نگاران معروف جهان عرب است كه مدتی رئیس دفتر شبكه الجزیره در تهران بوده و بعد از تحولات كشور‌های عرب، به خاطر رویكرد متفاوت با الجزیره از این شبكه استعفا داد.
۱۰. و اما فجیره، بندری كه اهمیت آن به دو دلیل است: نخست آن‌كه این بندر یكی از مهم‌ترین بنادر بارگیری نفت در منطقه خلیج فارس است و سالیانه یك سوم از كل نفت منطقه خلیج فارس، در این بندر معامله می‌شود و دوم اینكه این بندر با خط لوله‌ای به نام حبشان به فجیره كه در سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ ساخته شده، یكی از راه‌های دور زدن تنگه هرمز در هنگام ایجاد خطر برای حمل و نقل كشتی‌های باری از آن، به‌خصوص از طریق ایران بود و ظرفیت نقل و انتقال یك و نیم میلیون بشكه نفت در روز را داشت.
۱۱. برخورد امارات با موضوع به‌شدت محتاطانه بود. اماراتی‌ها ابتدا در خصوص این مسئله كاملاً سكوت كردند و بعد از چند ساعت صرفاً از طریق امیرنشین فجیره نسبت به تكذیب خبر اقدام كردند. با این حال، وقتی المیادین اعلام كرد كه حتی شماره و نام برخی از این كشتی‌ها را هم در اختیار دارد و آن‌ها را منتشر كرد، فضا كمی برگشت و برخی از كاربران رصد كننده حركت كشتی‌ها و نیز آسمان منطقه خاورمیانه اعلام كردند كه نشانه‌ها قرین واقعیت است و ممكن است چنین اتفاقی افتاده باشد. با این حال، باز هم اماراتی‌ها در فاز تكذیب بودند و حتی عكاس روزنامه نشنال را به ساحل فجیره فرستادند تا با انتشار چند عكس نشان دهد كه اوضاع آرام است. اما معلوم نبود كه اگر واقعاً این‌چنین است، چرا برخی كاربران از ناموفق بودن جست‌وجوی كلمه فجیره در توییتر یا حتی گوگل گلایه داشتند و آن را به نفوذ دولت امارات در این شركت‌های بزرگ فناوری نسبت می‌دادند. (این مسئله البته تأیید نشده است و مبتنی بر اظهارات كاربران است). به هر حال، دولت امارات حدود ساعت هشت از فاز تدافعی بیرون آمد و رسماً اعلام كرد كه برای چهار كشتی، از جمله دو كشتی سعودی در آب‌های نزدیك به فجیره، یك خرابكاری اتفاق افتاده است.
۱۲. روند خبری در روز‌های بعد به سمت این رفت كه كم‌كم ایران در ظن انجام این حملات یا به قول اماراتی‌ها خرابكاری صورت بگیرد. این كار با چهار فاز حمله اتفاق افتاد. امارات یك گروه تحقیق بین‌المللی شامل افرادی از سنتكام، فرماندهی مركزی نیرو‌های آمریكایی در منطقه ایجاد كرد. عربستان سعودی رسماً اعلام كرد كه معتقد است ایران پشت این حملات است. رویترز به نقل از چند مقام آگاه آمریكایی این خبر را اعلام كرد و دست آخر یك شركت بیمه نروژی، كشتیرانی ایران و به‌طور مشخص سپاه را به انجام این بمب‌گذاری‌ها متهم كرد.
۱۳. این را هم باید گفت كه بلافاصله بعد از خبر انفجار در چهار نفت‌كش، برخی از افراد به یاد نفت‌كش ایرانی افتادند كه دوازدهم اردیبهشت در نزدیكی بندر جده، دچار حادثه شده بود و طبق اطلاعات رصد كشتی‌ها هنوز هم در این بندر قرار دارد. در شرایطی كه معلوم نشد حادثه روی داده برای این نفت‌كش چه بوده، برخی به سمت تحلیل‌های توطئه‌آمیز رفتند.
۱۴. با این حال در این میانه، ناگهان در روز ۲۴ اردیبهشت خبر رسید كه هفت پهباد متعلق به انصارالله یمن خط لوله شرقی – غربی در عربستان سعودی را مورد حمله خود قرار دادند و آن‌طور كه عربستان اعلام كرده، دست‌كم دو ایستگاه پمپاژ نفت را در این منطقه نشانه رفته و منفجر كرده است. اهمیت این خط لوله از این رو بود كه این خط لوله نیز راهی بود برای دور زدن تنگه هرمز و قرار بود بتواند با ظرفیت ۵ میلیون بشكه در روز، نفت تولید شده در مناطق شرقی عربستان را به مناطق غربی آن منتقل كند. اگرچه انصارالله یمن رسماً مسئولیت این كار را به عهده گرفته، ولی سعودی‌ها در دو سه روز اخیر اعلام كردند كه از نظر آن‌ها ایران پشت این حمله قرار دارد. این موضوع البته توسط ایران تأیید نشده است.
۱۵. این درست همان روزی بود كه روزنامه نیویورك تایمز خبر داده بود كه آمریكا در حال بررسی مجدد طرح‌های حمله به ایران از جمله طرح اعزام ۱۲۰ هزار نظامی است؛ موضوعی كه البته از سوی خود ترامپ تكذیب شد. این هم در نوع خود نكته قابل توجهی بود كه خبر‌های مربوط به حمل و نقل موشك در خلیج فارس یا بررسی طرح‌های حمله به ایران توسط رسانه‌های دموكرات یعنی سی. ان. ان و نیویورك تایمز منتشر شده بود و مثلاً فاكس نیوز آن چنان كه باید و شاید بر تنور جنگ با ایران نمی‌دمید.
۱۶. نتیجه همه این خبر‌ها در حدود فضای ۱۷ روز اخیر، كاسته شدن از حجم تهدید‌ها علیه ایران بوده است. در هفته گذشته مقامات آمریكایی بار‌ها و حتی در برخی از اوقات، دو بار در یك روز با رسانه‌ها صحبت كردند و گفتند مایل نیستند جنگی صورت بگیرد و می‌خواهند با ایران مذاكره كنند. در حال حاضر نیز ظاهراً ناو آبراهام لینكلن در دریای عرب در ساحل شرقی عمان متوقف شده و سایر ناوگان دریایی آمریكا نیز خلیج فارس را ترك كرده و وارد دریای عمان شده‌اند.
۱۷. از سوی دیگر، دو روز پیش اعلام شد كه یك نفت‌كش ایرانی برای اولین بار بعد از عدم تمدید معافیت تحریمی آمریكا، از ایران بارگیری كرده و به سمت چین در حال حركت است. معنای این ماجرا این بود كه ظاهراً حصر تحریمی و نفتی ایران شكسته شده است.
۱۸. انتشار خبر‌هایی در زمینه اختلاف در تیم ترامپ و به‌طور مشخص، اختلاف بین بولتون و پمپئو یا بولتون با خود ترامپ می‌توانست خبر مثبت دیگری در این فضا باشد كه البته توسط خود ترامپ تكذیب شد.
۱۹. در این شرایط است كه نشانه‌هایی مثل سفر همزمان رئیس جمهور سوئیس و وزیر خارجه عمان به آمریكا برای برخی به این معنا بود كه كفه مذاكره در منطقه سنگین‌تر شده است. آن چه كه فعلا می‌توان گفت: این است كه ایران نسبت به روز ۱۸ اردیبهشت به شدت از لاك دفاعی بیرون آمده و همین موضوع باعث عقب‌نشینی‌های جدی در منطقه به خصوص از سوی آمریكا شده است.
۲۰. در این شرایط اتفاقاتی مثل آنچه شامگاه گذشته در عراق افتاد (حمله راكتی به نزدیك سفارت آمریكا) و توییت تند ترامپ را چگونه می‌توان تحلیل كرد؟ به نظر می‌رسد این اتفاقات را نباید به عنوان یك روند كلی مشاهده كرد و باید آن را در قالب خرده ماجرا‌هایی دید كه در نهایت روند‌های سینوسی را می‌سازند تا قدرت‌های متنازع (به طور مشخص ایران و آمریكا) بتوانند در هر لحظه كفه معادلات را به سمت خود سنگین كنند. نشانه این ادعا را باید در مصاحبه فرمانده سپاه بدر در عراق دید كه درست یك روز قبل از این حمله راكتی گفته بود این سازمان نظامی و نیز حشدالشعبی قصدی برای حمله به مقر‌های نیرو‌های آمریكایی ندارد.
گزارش از مصطفی مسجدی آرانی
تهران- ایرناپلاس- روایتی خلاصه از تنش ایران و آمریكا در دومین ماه بهار امسال و مرور همه اتفاقاتی كه از دوازدهم اردیبهشت تا امروز، معادلات منطقه را تغییر داده است.