ماه رمضان، وقت طلایی مناجات با خداست. مهم‌ترین توصیه اولیا و بزرگان دین در این ماه، مشغول بودن به استغفار و دعا و مناجات با پروردگار است. مناجات‌خوانی دوگونه است؛ برخی تمایل دارند که در تنهایی و خلوت خانه مناجات کنند و عده‌ای ترجیح می‌دهند در جمع و هم‌نفس با صاحب نفسی در مسجد و مکانی مقدس با خداوند نجوا کنند.
محافل مناجات‌خوانی جمعی، از سال‌ها قبل در مساجد تهران برگزار می‌شود. آیت‌الله شاه‌آبادی سرسلسله مناجات‌خوان‌های جمعی تهران است که مدتی در مسجد جامع و بعد در مسجد امین‌الدوله در شب‌های جمعه دعای کمیل را، خود قرائت می‌کرد و بعد از او شیخ محمدحسین زاهد در مسجد امین‌الدوله دعا می‌خواند و سپس سیدعلی میرهادی که پای منبر شیخ محمدحسین تلمذ کرده بود، ادامه‌دهنده راه اساتید خود شد؛ به نحوی که دعا و مناجات‌خوانی جمعی در روزگار ما را سیدعلی میرهادی رونق داد و روحانیون به هر دلیلی ترجیح دادند کمتر وارد وادی مناجات و دعاخوانی شوند. این روزها کمتر روحانی را می‌توانید پیدا کنید که صدای خوبی داشته باشد و بتواند مثلا دعای کمیل یا دعاهای افتتاح و ابوحمزه را در مسجد و در جمع مردم قرائت کند.
آنچه از سیره گذشتگان به ما رسیده، این است که دعا و مناجات‌خوانی امری جدا و متفاوت با مداحی است. مناجات‌خوان‌ها عموماً افرادی مسن، مهذب و اهل دل بودند که از پس سال‌ها عبادت و انس، حالا با مقبولیت مردمی و نفوذ کلامی که پیدا کرده‌اند بر کرسی مناجات‌خوانی می‌نشینند و مردم به‌واسطه کلام آن‌ها اشک می‌ریزند و با پروردگار زمزمه می‌کنند. اما در سال‌های اخیر این روند، شکل دیگری به خود گرفته است و اتفاقی که بر سر مداحی و ذاکری آمد، در مناجات‌خوانی در حال تکرار است.
جلوس جوان‌های استاد ندیده که به هر نحوی میکروفن مداحی را فتح کرده‌اند، بر کرسی دعا و مناجات، آن هم فقط در ماه رمضان، همان اتفاقی است که روزگاری مداحی اصیل را از یک سنت پاک به هنری بازاری و نمایشی تبدیل کرد.
دعاخوان باید بداند چه می‌گوید
علیرضا بکایی، از مناجات‌خوان‌های تهران درباره اینکه یک مناجات‌خوان باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد، معتقد است کسی که بر کرسی دعا و مناجات می‌نشیند باید خودش با این مفاهیم انس داشته باشد و درک کند که چه عبارت‌ها و جملاتی را بر زبان جاری می‌کند و چیزی را که متوجه می‌شود به مستمع انتقال دهد: دعاخوان در وهله اول باید بداند چه می‌گوید و در وهله دوم به‌طور نسبی خودش به آنچه می‌گوید، رسیده باشد. اگر خودمان اهل شب‌زنده‌داری و تهجد نباشیم، چطور می‌خواهیم مردم را به خلوت کردن با خدا دعوت کنیم.
برخی دعا را درست نمی‌خوانند
بکایی به وجه دیگری از ویژگی‌های یک مناجات‌خوان که به سواد او برمی‌گردد نیز اشاره می‌کند: یک وجه دیگر این است که دعا را درست بخواند و درست معنا کند. این دعاهای مأثوره که در اختیار ماست، متأثر از وحی و از ذهن معصومین متبادر شده‌اند. یعنی خطا ندارند، هرچه گفته‌اند همان است. می‌بینیم متأسفانه برخی از این به اصطلاح مناجات‌خوانان ما مطالعه ندارند و نمی‌توانند به مردم منتقل کنند و فقط باید از دریچه صدا، یک هنری داشته باشند. کسی که دعا می‌خواند اگر در شرایط لازم باشد، حتی از منبر، ماندگارتر و تأثیر بیشتری دارد.
علیرضا بکایی درباره اساتیدی که در گذشته دعا می‌خواندند از مرحوم آیت‌الله شاه آبادی، استاد امام (ره)، شهید دستغیب، مرحوم کلباسی و شیخ محمدحسین زاهد نام می‌برد و می‌گوید: قبلاً مداحان در آن حوزه وارد نمی‌شدند، اما مدتی بعد از انقلاب، علما نسبت به اجرای دعا و مناجات کمتر وارد شدند و مداحان در این راستا نقش ایفا کردند.
هر مداحی می‌تواند مناجات بخواند
محسن حسن‌زاده از جمله مناجات‌خوان‌هایی است که بیشتر صدایش را از رادیو شنیده‌ایم. او با آشنایی که با دستگاه‌های موسیقی دارد، مانند یک خواننده از هنرش برای مناجات‌خوانی و سحرخوانی استفاده می‌کند. وی معتقد است: نمی‌توان بین خواننده مذهبی و مناجات‌خوان تفکیک قائل شد. خوانندگان مذهبی مناجات هم می‌خوانند. یک مداح هم مولودی، هم مرثیه و هم مناجات می‌خواند و برای او تفاوتی ندارد. امروز اگر مناجات‌خوانی به شخصیت‌ها محدود شده، به خاطر جنس صدای آن‌هاست.
حسن‌زاده درباره آموزش مناجات و دعاخوانی می‌گوید: مناجات‌خوانی کلاس خاصی ندارد، بلکه به جنس صدای مداح بازمی‌گردد. هر مداحی که مرثیه می‌خواند، قادر است مناجات هم بخواند. مداحی که دعای کمیل، دعای ندبه و زیارات را می‌خواند؛ اگر صدای آوازی هم داشته باشد، می‌تواند مناجات هم بخواند به همین دلیل از این فرد استقبال می‌شود.
اصل دعاخوانی است
ماشاء‌الله عابدی‌فرد که خود سال‌ها در محضر بزرگان شاگردی کرده و در طول سال و به‌ویژه ماه رمضان مجالس مناجات‌خوانی دارد، مناجات‌خوانی را متفاوت از مداحی می‌داند: هم متن این دو متفاوت است و هم مناجات‌خوان با نوحه‌خوان و مداح متفاوت است. محتوا در مناجات‌خوانی، سخنان معصومین(ع) است، اما نوحه‌خوانی و مداحی، شعر و شاعری است که نوحه‌خوان آن را ارائه می‌کند.
عابدی‌فرد معتقد است، اصل دعاخوانی است. این حالت در مجالس مهم است و تغییری نکرده است. اما اگر تغییر کند، مثلاً اگر مجلس به‌عنوان مجلس دعا باشد و بعد وارد مداحی و نوحه‌خوانی شود، حتی اگر یک ساعت دعا خوانده شود و باقی مجلس به نوحه‌خوانی بگذرد، این دیگر خیلی مناسب مجلس دعا نیست. البته در هر محفلی باید روضه و نوحه و گریز هم باشد، این‌ها در کنار هم و با رعایت زمان و موقعیت مناسب است.
در آستانه ماه رمضان ایرناپلاس بررسی می‌کند
مناجات‌خوانی؛ سیره علما، میدان‌داری مداحان!
۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۸، ۱۵:۰۹
کد خبر:
83302373
تهران- ایرناپلاس- مداحی با دعا و مناجات‌خوانی متفاوت است و مداح هم با مناجات‌خوان فرق می‌کند. گرچه این دو مقوله پیوندهای زیادی با هم دارند، اما توقع این است کسی که بر کرسی مناجات‌خوانی می‌نشیند، پیر صاحب نفسی باشد که صلاحیت و مقبولیت همراه کردن مردم را با خود داشته باشد، اما این روزها وضع در حال دگرگونی است.