چرا به درگیری‌های فوتبالی رسیدیم و چاره کار چیست؟

این‌بار نه تنها در مستطیل سبز، بلکه در تمام نقاط ورزشگاه بخشی از این رویارویی همه جانبه رونمایی شد! سکوهای ورزشگاه آزادی پیش از ساعت‌ها مانده به آغاز بازی، تنش بین طرفداران دو تیم را به خود دید. از الفاظ ناشایست تا پرتاب صندلی‌ها و درگیری با ماموران انتظامی و کلکسیونی از اتفاقات با پرتاب سنگ از سوی طرفداران هر دو تیم که در پایان منجر به مجروح شدن 295 نفر شد و 250 نفر به صورت سرپایی و 45 نفر به مرکز درمانی انتقال یافتند و با کشته شدن یک نفر به اوج خود رسید، هر چند به گفته پیمان صابریان، رییس اورژانس تهران فوت یک طرفدار ربطی به درگیری‌های طرفداران نداشت و او به دلیل مصرف مواد مخدر دچار ایست قلبی شد!



** شعار بی‌ضابطه و فحاشی

اتفاقات ناگوار و شاید هم تکراری فوتبال ایران از هفته‌ سوم رقابت‌های این فصل در دیدار تیم‌های استقلال و پرسپولیس مقابل تراکتورسازی و استقلال خوزستان در تهران و اهواز آغاز شد که طی آن افرادی مصدوم و عده‌ای نیز با سوءاستفاده از شرایط ایجاد شده سمت و سوی کری‌های فوتبالی را تغییر داده و حتی سیاسی و قومیتی هم کردند، موضوعی که به نظر می‌رسد به چالشی بزرگ برای فوتبال ایران تبدیل شده است. درگیری، زد و خورد، شعار بی‌ضابطه و فحاشی در ورزشگاه‌ها، رقابت‌های لیگ فوتبال ما را در این فصل تحت تاثیر قرار داده. به راستی چرا به این‌جا رسیده‌ایم و چاره کار چیست؟



** فوتبال و درگیری طرفداران

این اولین‌بار نیست که فوتبال ما شاهد چنین درگیری‎های شدید میان طرفداران است، در اهواز، تبریز و اصفهان پیش از این نیز حوادث مشابهی اتفاق افتاده بود که گاه منجر به کشته شدن یا نقص عضو برخی از هواداران شده است؛ گرچه مسئولان فدراسیون و وزارت ورزش، در چنین مواقعی اعلام می‌کنند با جدیت موضوع را پی‌گیری خواهند کرد، اما تاکنون عزمی جدی برای مواجهه با رفتارهای خشونت‌آمیز طرفداران مشاهده نشده است. البته حاشیه و درگیری در فوتبال غیرعادی نیست، نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای جهان، فوتبال و درگیری طرفداران دو مقوله مترادف و همسو هستند، اما این‌که کری‌های فوتبالی طرفداران بعضاً به سمت و سوی شعارهای سیاسی می‌رود، موضوعی است که کمتر در فوتبال روز دنیا دیده شده است.



** واژه تماشاگرنما

از دو دهه پیش مسئولان و حتی رسانه‎ها با وارد کردن واژه «تماشاگرنما» به ادبیات فوتبالی در کشورمان تلاش داشتند اتفاقات رخ داده در ورزشگاه‎ها را تنها متوجه عده اندکی از طرفداران کنند که از نظر آن‌ها «تماشاگرنما» خوانده می‌شوند. اما در سال‎های گذشته و زمانی‌که توهین‌آمیزترین شعارها و فحاشی‌ها، ترجیع‎بند سرودهای هزاران طرفداران حاضر در ورزشگاه‌ها می‌شود، دیگر می‌توان اطمینان داشت تنها چند تماشاگرنما، عامل برهم ریختن نظم ورزشگاه‏ها نیستند و شرایط غیراستاندارد ورزشگاه‎ها، وضعیت بلیت‎فروشی و برخوردهای صورت گرفته با طرفداران و زیر پا گذاشتن کرامت انسانی آنان که تنها برای تماشای یک مسابقه فوتبال به ورزشگاه آمده‌اند، نیز از دلایلی است برای رفتارهای گاه خارج از عرف آن‌ها.



** فوتبال درگیر هولیگانیسم است؟

با ماجراهای اخیر اکنون این سوال پیش می‌آید که آیا فوتبال ایران درگیر هولیگانیسم شده است؟ بدون تردید از وقتی هواداران برای دیدن مسابقات ورزشی به ورزشگاه‎ها رفته‎اند، هولیگانیسم نیز سربرآورده است. اما «هولیگانیسم» به چه رفتاری گفته می‌شود؟ به رفتارهای ناهنجار و تخریب‌گرانه طرفداران فوتبال مانند درگیری و نزاع خیابانی، وندالیسم و ارعاب؛ آشوب‌گری یا هولیگانیسم فوتبالی می‌گویند. این رفتار جامعه‌ستیزی تلقی می‌شود. هولیگان‌ها معمولاً پیش یا پس از بازی به درگیری با طرفداران تیم حریف می‌پردازند. خشونت هولیگان‌ها ممکن است تحت تاثیر نژادپرستی هم قرار داشته‌باشد. هولیگانیسم فوتبالی معمولاً به صورت گروهی رخ می‌دهد و ممکن است در میان آشوبگران، افرادی که هوادار تیم یا ورزشی هم نیستند، همراهی داشته باشند.



** آرامش بیشتر

با واژه هولیگانیسم می‏توانیم بسیاری از رفتارهای روی داده در ورزشگاه‏ها را تعریف کنیم. به جرات می‌توان گفت درگیری‎ها میان طرفداران فوتبال در نقاط دیگر دنیا نشان می‎دهد طرفداران فوتبال در ایران، اگر چه همواره به دلیل رفتارهای‌شان مورد سرزنش قرار گرفته‌اند، اما در مقایسه با دیگر نقاط دنیا، آرامش بیشتری دارند. بدون تردید انگلیس به‌عنوان یکی از کشورهایی که بیشتر درگیری را با مساله هولیگانیسم داشته، امروز به جایی رسیده که طرفداران فوتبال در کمترین فاصله با زمین بازی، قرار دارند و در حساس‎ترین شرایط بازی نیز، کمتر شاهد پرتاب اشیا بر سر ماموران و یا بازیکنان حریف هستیم و البته این آرامش حاصل دهه‎ها تلاش از سوی مسئولان فوتبال در انگلیس است.



** یافتن سازوکار

دولت انگلیس در سال 1975 با تصویب قوانینی علیه هولیگانیسم، توانست در دو دهه به‌طور چشم‌گیری از میزان جرم و اغتشاش در ورزشگاه‏ها بکاهد. پس از سال‏ها تلاش و در پی تغییر یافتن طبقه اجتماعی طرفداران فوتبال این کشور، برای بسیاری از فوتبالدوستان به‌عنوان نمونه شناخته می‎شوند. هر چند که هنوز هم هولیگان‏های انگلیسی، هر از گاهی در جریان برخی بازی‌ها، در نقاط مختلف حادثه می‎آفرینند، اما پلیس با شناسایی آن‌ها، مانع ورودشان به ورزشگاه‏ها می‌شود، اما در ایران با ابداع واژه‎ای به نام تماشاگرنما، تا سال‏ها مسئولان فدراسیون و پلیس، از تلاش برای یافتن سازوکاری برای بهبود رفتارهای طرفداران، شانه خالی کرده و هر عمل غیر اخلاقی صورت گرفته را به شمار معدودی نسبت داده و چشم‌های خود را بر واقعیتی که در ورزشگاه‏ها رخ داد، بستند.



** انتظار کشنده

موضوع دیگری که موجب افزایش خشم و درگیری میان طرفداران تیم‏های تهرانی و شهرستانی می‌شود، شرایط غیر استاندارد ورزشگاه‎ها، وضعیت بلیت‎فروشی و هم‌چنین برخوردهایی است که صورت می‌گیرد. طرفدارانی که ساعت‎ها پیش از آغاز مسابقه و گاه از شب قبل ناچار به ماندن پشت در ورزشگاه‌ها هستند و از راه‏های بسیار دور خود را به ورزشگاه می‌رسانند و در صف‎های طولانی بلیت‌فروشی، برای ورود به ورزشگاه انتظار می‌کشند. این ساعت‎های طولانی انتظار وقتی در کنار عدم وجود امکانات کافی قرار گیرد، می‎تواند روان تماشاچی را بیشتر تحت فشار قرار دهد. وضعیت اسفناک سرویس‎های بهداشتی و غذاهایی که در ورزشگاه فروخته می‎شود هم از جمله مواردی است که طرفداران با آن مواجه هستند.



** ظرفیت تکمیل است!

گاهی اتفاق افتاده که یک هوادار بلیت بازی را خریده و وقتی به ورزشگاه می‌آید مانع حضور او می‌شوند و می‌گویند ظرفیت تکمیل است! شما نمی‌توانید صندلی‌تان را برای رفتن به سرویس بهداشتی ترک کنید، چون دیگر صاحب جای‌تان نخواهید بود. همه این‌ها باعث می‌شود طرفدارانی که ساعت‎های طولانی در چنین شرایطی به انتظار بازی بوده‌اند، لحظه به لحظه بیشتر عصبی شوند و میل به درگیری در آن‌ها نمود کند. نکته مهم این است که ما به پایان هجدهمین فصل برگزاری لیگ حرفه‌ای خود رسیده‌ایم، اما هنوز نتوانسته‌ایم کوچک‌ترین کار ممکن برای آسایش طرفداران فوتبال در ورزشگاه‌ها که همان شماره گذاری روی صندلی‌هاست را انجام دهیم و حتی در خیلی از بازی‌های مهم بیش از ظرفیت بلیت‌فروشی می‌کنیم و هیچ مقام مسئولی هم پاسخ‌گوی این موضوعات نیست.



** جایی برای تخلیه هیجان

در کنار این مساله می‏توان به مواردی چون نبود آزادی بیان، فشارهای اقتصادی و سیاسی، سقوط فرهنگی و اجتماعی و اخلاقی و هم‌چنین پررنگ شدن مسائل قومیتی و هویتی نیز اشاره کرد. باید فقر فرهنگی و مشکلات اقتصادی را دلیل اصلی این ناهنجاری‎ها دانست. مشکلات مادی باعث شده خشونت در خیابان‌ها، خانواده‌ها، ورزشگاه‌ها و دیگر نهادهای اجتماعی نمود پیدا کند. وقتی با افزایش قیمت‌ها در کشور مواجه هستیم و حقوق افراد کفاف زندگی آن‌ها را نمی‌دهد و فرد با مشکل روبه‌رو می‌شود، وقتی افراد مکانی برای تخلیه هیجان خود می‌یابند، تلاش می‌کنند این هیجان را با خشونت و داد و فریاد بیرون بریزند. ورزشگاه‌ها مکان مناسبی برای تخلیه هیجان است. همین موضوع نیز سبب بروز خشونت در ورزشگاه‌ها می‌شود.



** معضلات لیدرها

یکی از معضلاتی که گریبانگیر فوتبال ما شده ندانم‌کاری لیدرها است! این لیدرها از آنجا که بدون آموزش و آگاهی و حتی بدون طی کردن سلسه مراتب سنتی به این جایگاه رسیده‌اند، هرگز از توانایی رهبری جمعیت چند ده ‎هزار نفری برخوردار نیستند. دادن امکانات گسترده به لیدرها و عدم نظارت بر رفتار آن‌ها، یکی از مواردی است که گاهی اوقات پیش از شروع یک بازی، به جنگ و درگیری‏ها دامن می‎زند. چرا که در درگیری‌های اخیر فوتبال ما بخصوص در چند فصل اخیر یک پای ثابت آن پرسپولیس است و این به خودی‌ خود جای سوال دارد. قطعاً ماجرای پرسپولیس و تراکتورسازی و هم‌چنین درگیری‌های اهواز در ذهن‌ها باقی مانده و در تمامی آن‌ها نقش یک لیدر پررنگ‌تر بوده، که باید این موضوع خیلی جدی واکاوی شود.



** حاشیه‌سازی رییس کانون هواداران

در همین مورد اخیر، بازی پرسپولیس و سپاهان، عباس اسماعیل‌بیگی به‌عنوان رییس کانون هواداران پرسپولیس در فضای مجازی مطالبی را عنوان کرد که شاید هدفی برای ایجاد جنجال نداشت، اما حاشیه‌ساز شد. او در اینستاگرام نوشته بود که طرفداران سپاهان برای این دیدار به ورزشگاه آزادی نیایند، چون ممکن است اتفاقات تلخی در ورزشگاه بیافتد و منجر به درگیری روی سکوها شود. همواره نام اسماعیل‌بیگی در سال‌های اخیر با جنجال همراه بوده و حتی حسین ماهینی کاپیتان دوم پرسپولیس او را مقصر اتفاقات ورزشگاه غدیر اهواز در بازی فولاد خوزستان و پرسپولیس دانست. دیگر بازیکنان هم از اظهارات ماهینی حمایت کردند، اما رییس کانون هواداران باشگاه پرسپولیس با تکذیب این موضوع برای این اظهارات مدرک خواست.



** ممنوعیت ورود به ورزشگاه

اگر او نقشی در به جنجال کشیده شدن بازی با سپاهان نداشت، چرا از سوی کمیته اخلاق دستور ممنوعیت ورودش به ورزشگاه‌ها صادر شده است؟! به جرات و با مدرک می‌توان گفت که رییس کانون هواداران باشگاه پرسپولیس حداقل از سال ١٣٨٩ با برخی بازیکنان این تیم مسئله پیدا کرده است. از درگیری با احمدرضا عابدزاده تا علی دایی و ... پذیرفتنی نیست که تمام قصور را به گردن تماشاگران سپاهان بیندازیم و آن‌ها را شروع کننده نزاع قلمداد کنیم. فراموش نشود که تماشاگران پرسپولیس هم در مقابله به مثل کم نگذاشتند، در این رهگذر دو طرف منازعه در پایمال نمودن ارزش‌ها و اصول اخلاقی مقصرند. در داخل زمین هم بازیکنان دو تیم به جای نشان دادن توانایی‌های فنی و تکنیکی خود به جنگ و جدال فیزیکی پرداختند.



گزارش و تحلیل مجید روان‌ستان