آمریکا نمی‌تواند از خط قرمز ایران در صادرات نفت عبور کند

آمریکا در آستانه یک‌سالگی خروج از برجام، با پافشاری بر هدف خود، یعنی به صفر رساندن صادرات نفت ایران، اعلام کرد معافیت کشورهای واردکننده نفت ایران را تمدید نخواهد کرد؛ تصمیمی که از آن با عنوان تحریم کامل نفتی یاد می‌شود و به نظر می‌رسد با توجه به شرایط فعلی، تعادل بازار جهانی نفت را مختل کند.

عبدالصمد رحمتی، کارشناس اقتصاد نفت و انرژی در گفت‌وگو با ایرناپلاس تأثیر این تصمیم را بر بازار جهانی نفت و نقش ایران در این بازار، تشریح می‌کند. به عقیده این کارشناس اقتصاد نفت و انرژی، به صفر رساندن صادرات نفت ایران گزاره‌ای دور از ذهن است و آمریکا نمی‌تواند از خط قرمز حداقلی صادرات نفت که درآمدهای حاصل از آن، تأمین کالاهای اساسی را ضمانت می‌کند عبور کند.

مشروح این گفت‎وگو را در ادامه می‌خوانید.

*سیگنال منفی تصمیم آمریکا برای بازار جهانی

ایرناپلاس: بازار جهانی نفت، آمادگی مواجهه با تصمیم آمریکا برای عدم تمدید معافیت‌های نفتی را دارد؟

رحمتی: عدم تمدید معافیت‌ها برخلاف پیش‌بینی بخش عمده‌ای از کارشناسان حوزه نفت و انرژی بود. کارشناسان پیش‌بینی می‌کردند معافیت‌های نفتی ایران برای حفظ تعادل عرضه و تقاضا در بازار جهانی نفت و جلوگیری از افزایش ناگهانی قیمت، حداقل برای سه کشور چین، هند و ترکیه تمدید شود و پس از فرصتی چندماهه به این سه کشور، واردات نفت ایران در هر هشت کشوری که از تحریم‌ها معاف شده بودند، به صفر برسد.

دلایل قابل قبولی برای این پیش‌بینی وجود داشت. در دور اول تحریم‌ها که بحث به صفر رساندن صادرات نفت ایران مطرح بود، عربستان و امارات متحده عربی اعلام آمادگی کردند تا عدم حضور ایران در بازار را جبران کنند و حتی تولید خود را نیز تا حدی افزایش دادند.

از آنجایی که آمریکا نسبت به توان عربستان و امارات برای جبران تأثیر منفی حذف ایران از بازار جهانی نفت اطمینان نداشت، به هشت کشور معافیت داد تا واردات نفت از ایران را ادامه دهند. به دنبال این تصمیم، بازار نفت در نیمه دوم سال 2018، با مازاد عرضه مواجه شد و در ادامه، قیمت‌ها در انتهای سال، افت شدیدی را تجربه کردند.

در روزهای گذشته نیز، سیگنال منفی عدم تمدید معافیت‌های مشتریان ایران تأثیر خود را بر بازار گذاشت؛ قیمت نفت افزایش دو تا سه درصدی را تجربه کرد و رکورد قیمت در سال 2019 را شکست. به‌طوری که قیمت نفت برنت به 74 و قیمت نفت وست تگزاس به 65 دلار برای هر بشکه رسید.

*پیش‌بینی کاهش جهانی عرضه نفت

ایرناپلاس: این تصمیم چه تأثیری بر آینده بازار جهانی نفت خواهد داشت؟

رحمتی: تحلیل عرضه و تقاضا به پیش‌بینی روند آتی بازار کمک می‌کند. بر اساس اعلام آژانس بین‌المللی انرژی، در سال جاری تقاضای نفت حدود 1.4 میلیون بشکه افزایش می‌یابد و تولید نفت جهان منهای اوپک حدود 1.6 میلیون بشکه افزایش خواهد یافت.

افزایش عرضه عمدتاً از جانب آمریکا، روسیه و عربستان خواهد بود. ظرفیت مازاد تولید نفت در عربستان، 2.2 میلیون بشکه است و کشور امارات نیز تا سقف 500هزار بشکه در روز ظرفیت مازاد تولید دارد. علاوه بر این، اعضای اوپک پلاس نیز تولید خود را در نشست قبلی به‌منظور افزایش قیمت نفت، 1.2 میلیون بشکه کاهش داده‌اند.

پس ظرفیتی برای پر نمودن جای خالی ایران در بازار وجود دارد، اما از لحاظ فنی این یک فرآیند زمان‌بر است و زمان عامل مهمی در شکل‌دهی به بازار است. به‌خصوص اینکه تولید میدان غوار عربستان به‌شدت افت کرده و عربستان تا اکنون تولید مداوم بالای 11 میلیون بشکه در روز را به‌طور پایدار نداشته است.

از طرف دیگر، تولید ونزوئلا در یک سال گذشته روند نزولی داشته و از 1.5 میلیون بشکه به حدود 750 هزار بشکه رسیده که احتمال می‌رود تا سه یا چهار ماه آینده به 500 هزار بشکه برسد. جنگ‌های داخلی لیبی نیز احتمال کاهش عرضه را تقویت می‌کنند. در مجموع، ایجاد محدودیت برای ایران، زمان لازم برای جبران تولید برای عربستان و کاهش تولید ونزوئلا و لیبی، کاهش عرضه در بازار را به دنبال دارد.

*در بدبینانه‌ترین حالت هم نیازهای کشور تأمین می‌شود

ایرناپلاس: پس از این کاهش عرضه، ایران چه سهمی در بازار خواهد داشت؟

رحمتی: صادرات نفت و میعانات گازی ایران در حال حاضر روزانه بین 1 تا 1.2 میلیون بشکه است که آمار وب‌سایت‌های ردیابی نفتکش‌ها می‌گوید ایران به‌صورت مخفیانه نفت بیشتری صادر می‌کند؛ یعنی چیزی بیش از 1.6 میلیون بشکه در روز. اگر بتوانیم صادرات به کشورهای هند، چین، ترکیه و سایر مشتریان خرد را ادامه دهیم، در مجموع امکان فروش روزانه حداقل 800هزار بشکه در روز وجود دارد.

البته این اعداد و ارقام در حد گمانه‌زنی است و در بدبینانه‌ترین حالت، 450 تا 500هزار بشکه در روز، حداقل میزان صادرات ایران است که علی‌رغم عدم تمدید معافیت‌ها و تلاش آمریکا برای به صفر رساندن صادرات ایران، ادامه خواهد یافت. این میزان صادرات، خط قرمز ایران برای تأمین کالاهای اساسی، مواد غذایی و دارو است.

*وزارت نفت نمی‌گذارد صادرات نفت ایران صفر شود

ایرناپلاس: یعنی با تمدید نشدن معافیت‌ها هم صادرات نفت ایران متوقف نمی‌شود؟

رحمتی: دور از ذهن است که صادرات نفت ایران به صفر برسد. با توجه به راه‌‎‌حل‌هایی که وزارت نفت در پیش گرفته، احتمال صفر شدن صادرات نفت ایران بسیار ناچیز است. ممکن است آمریکا بتواند فروش نفت دریابرد ما را متوقف کند، ولی با استفاده از مسیرهای زمینی و از طریق کشورهای همسایه، به‌راحتی می‌توانیم نفت خود را به فروش برسانیم. با توجه به شرایط مهیا شده نیز میانگین روزانه صادرات نفت ایران به کمتر از 800هزار بشکه نخواهد رسید.

در دوره پیشین تحریم‌های نفتی سال 1391 نیز، صادرات نفت و میعانات گازی ایران روزانه بین 800 هزار تا 1.1 میلیون بشکه بود و به نظر نمی‌رسد صادرات در سال جاری، کمتر از این مقدار باشد. ما در این مدت مشتریان جدیدی پیدا کرده‌ایم، قدرت منطقه‌ای‌مان بیشتر شده و ارتباطات سیاسی و اجتماعی قوی‌تری نسبت به آن زمان، شکل داده‌ایم.

از طرف دیگر، کشورها به‌راحتی این تصمیم آمریکا را نخواهند پذیرفت. مثلاً چین به‌راحتی نمی‌پذیرد که خرید نفت از ایران را به صفر برساند. پالایشگاه‌های هند نیز نمی‌توانند نفت سنگین ایران را با سرعت و سهولت، جایگزین کنند. این جایگزینی علاوه بر هزینه‌های اقتصادی، پالایشگاه‌های داخلی این کشور را در معرض ریسک قرار می‌دهد. با این تفاسیر، علی‌رغم تلاش عربستان و امارات برای پر کردن جای خالی ایران، ما می‌توانیم صادرات خود را بدون هیچ مشکلی حداقل در سطح 800 هزار بشکه و خوش‌بینانه تا 1.2 میلیون بشکه در روز حفظ کنیم.

*تصمیم اوپک و واکنش‌های منطقه‌ای به آینده بازار شکل می‌دهند

ایرناپلاس: پیش‌بینی شما از حجم صادرات نفت کشورمان پس از این تصمیم آمریکا چیست؟

رحمتی: در یک تحلیل همه‌جانبه، باید ظرفیت بازار جهانی و واکنش‌های سایر بازیگران این عرصه را در نظر بگیریم. با توجه به ظرفیت خالی عربستان و کاهش تولید بی‌سابقه در چند ماه اخیر، ظرفیت اضافه کشورهای اوپک حدود سه میلیون بشکه است که عربستان به‌تنهایی با حدود دو میلیون بیشترین ظرفیت تولید اضافه را دارد.

موضوع مهم دیگر، نشست بعدی اوپک و تصمیم‌گیری درباره توافق قبلی در زمینه کاهش 1.2 میلیون بشکه‌ای است. واکنش‌‎های منطقه‌ای و واکنش کشورهایی مانند هند، چین و روسیه نیز بر آینده بازار تأثیرگذار است.

با این حال، واقعیت این است که شرایط فعلی با شرایط سال 1391 متفاوت است. ایران امروز، ادعای قدرت منطقه‌ای را دارد و صفر شدن صادرات نفت کشور، گزاره‎‌ای دور از ذهن است. هر چند با وجود اینکه آمریکا توانسته عمده مشتریان ایران را با موضوع جریمه‌های سنگین بترساند و شاید بتواند میانگین صادرات روزانه ایران را از 2.5 میلیون بشکه به 800 هزار تا 1.1 میلیون بشکه در روز برساند، ولی موفق نخواهد شد بیش از این حجم صادرات نفت ایران را کاهش دهد.

گفت‌وگو از مریم‌السادات علم‌الهدی