روستا برای توسعه نباید منتظر دست حاكمیت باشد

الگوی واحد برای توسعه وجود ندارد

ایرناپلاس: دوستان در خلال بحث به موضوع ضعف‌های فرهنگی اشاره داشتند. می‌خواهم از مهندس بحرینی سؤال كنم این ضعف فرهنگی را چطور می‌شود جبران كرد؟

بحرینی: یك ضعف در مواجهه ما با اهالی روستاست كه نگاهمان باید تغییر كند و یكی، ضعفِ نگاه خود روستایی‌هاست. چیزی كه ما باید نسبت به آن اتفاق‌نظر داشته باشیم، این است كه نگرشمان نسبت به روستا اشتباه است و اگر فرمان را به روستایی بسپاریم، آن هم مسیر را اشتباهی می‌رود. پس ما باید نگرشمان را نسبت به روستا عوض كنیم. روستایی باید بداند حد مطلوب و درست چیست و بعد او را كمك كنیم كه به آن مسیر برسد. این تغییر و تحول را باید هم‌زمان شكل دهیم. باید از طریق گفت‌وگو با مردم، این فراتسهیل‌گری را انجام دهیم.

ما این را می‌دانیم و از بزرگان شنیده‌ایم كه الگوی واحد طلایی برای توسعه وجود ندارد. شاید هر منطقه‌ای یك الگو برای خود داشته باشد. ولی به نظر من با یكسری از اشتباهات از گذشته مواجهیم كه می‌توانیم حداقل آن اشتباهات را انجام ندهیم. هر الگوی جدیدی كه اجرا می‌كنیم، اشتباهات قبلی را نداشته باشد و حداقل كاری كه می‌توانیم در ورود به آن روستا انجام دهیم، همین است. طبق همین صحبت، مدلی در فضای كاری خودمان داریم. گام اول این است كه با كمك خود روستایی، یك شناسایی از ظرفیت‌های روستا انجام دهیم. یك دفترچه‌ای تهیه می‌شود كه ظرفیت‌های روستا را مشخص می‌كند. به ترتیب این ظرفیت‌ها، رسته‌های شغلی روستا مشخص می‌شود. بعد سعی می‌كنیم شبكه‌ای از مردم را حول این رسته‌ها شكل دهیم. چون اگر افراد را تك‌تك توانمند كنیم، احتیاجاتشان را نمی‌توانیم بعد از اینكه از روستا خارج شدیم، برآورده كنیم. ولی اگر شبكه‌ای باشد كه بتوانند كار كنند و همدیگر را رشد دهند، می‌توانند موفق باشند. ولی این شبكه، شبكه نرمی است و در قالب یك تعاونی ثبت نشده است. بعد سعی می‌كنیم به این‌ها توسط افراد خبره همان استان و در همان رسته آموزش دهیم.

نقش دولت در توسعه روستایی

ایرناپلاس: آقای مهندس شهرستانی دوستان بحث‌شان این بود كه مدل‌های توسعه روستایی باید محلی باشد. نكته دوم كه نسبت به آن تأكید داشتند بحث استمرار است. ضمن اینكه ما برای توسعه روستایی راهی نداریم جز همین كارهای جهادی. در چنین شرایطی به نظر شما نقش دولت چیست؟

شهرستانی: منشأ خیلی از این اتفاقات دولت است. مهاجرت‌ها و نگاه‌های توهین‌آمیز و تبعیض‌آمیز نسبت به روستایی‌ها، عدم شناخت روستایی نسبت به خود و نسبت به ماهیت روستا از این دست موارد است. البته اصلاح این امور سال‌ها زمان می‌برد و نباید انتظار داشته باشیم یك‌ساله یا دوساله این موارد اصلاح شود. یكی از نهادهای مؤثر آموزش و پرورش است. در نظام آموزش و پرورش ما بحث تولید كم‌رنگ است. همچنین در حوزه برنامه‌ریزی باید این اصلاحات صورت گیرد.

خیلی جاها هم ارتباطات و رانت باعث شده روستایی‌هایی كه می‌خواهند كار كنند، نتوانند كاری انجام دهند. در جنوب كرمان تجربه‌ای داشتیم كه روستایی‌ها می‌گفتند برای ما نمی‌ارزد سبزیجات و گوجه و خیار بكاریم. چون كسی كه این‌ها را از ما می‌خرد، از اینجا مثلاً صد تومان می‌خرد و در تهران هزار تومان می‌فروشد و ما نمی‌توانیم هیچ جور دیگری این را بالاتر بفروشیم. این‌ها باید رفع شود تا اینكه كشاورز جرأت كند برود سبزیجات و یك محصول خوب بكارد. مثلاً در شهر سرخس می‌گفتیم چرا همه شما گندم و جو می‌كارید و چرا میوه نمی‌كارید؟ می‌گفتند چون همه زمین‌ها برای آستان قدس است و چون زمین خودمان نیست، داخلش نمی‌كاریم. این تصور داخل منطقه وجود داشت كه ممكن است هر لحظه، زمینشان را از آن‌ها بگیرند. این بحث حاكمیتی مسلماً باید اصلاح شود و تا این تفكر اصلاح نشود، خیلی از كارهایی كه دوستان و همه فعالان جهادی انجام می‌دهند، به عمل نمی‌رسد.

درنتیجه، بحث‌های توسعه و توسعه پایدار هم به نتیجه نمی‌رسد. این هم لزوماً خیلی كار راحتی نیست كه طی شود. بنابراین همه این‌ها باید اصلاح شود. از بحث اقتصادی و زیرساخت عمرانی گرفته، تا آموزش و پرورش، طرح هادی روستا و... باید همه این‌ها اصلاح شود. این كار هر چقدر دیرتر انجام شود، ممكن است عوارض بیشتری داشته باشد. جهاد سازندگی اول انقلاب تصمیم داشت به همه جا آب و برق برساند. آب و برق را رساند، حالا نوبت خود روستایی‌هاست. خیلی از روستایی‌ها خیال دارند جهاد سازندگی فعلی به آن‌ها سرویس بدهد. باز هم منتظر دست دولت و دست حاكمیت هستند كه این امكانات را به آن‌ها بدهد. به نظر من باید یك برنامه منسجمی باشد كه یكایك دستگاه‌های دولتی ما این تفكر را حذف كنند.

تعریفی از روستای توسعه‌یافته نداریم

ایرناپلاس: چه ضمانتی وجود دارد خود این پژوهشكده‌ها و نهادهای علمی تبدیل به بوروكراسی نشوند؟

طهماسبی: ابتدا باید به این پرسش پاسخ دهیم كه روستای توسعه‌یافته چطور روستایی است؟ به نظر من این‌ها سؤالات بنیادین هستند كه جواب درستی برایشان نداریم. نه در مجامع دانشگاهی، نه در مجامع سیاستگذاری. نگاه ساده‌انگارانه به توسعه را باید عوض كنیم. ساخت موشك خیلی راحت‌تر از پاسخ به چگونگی توسعه است. ما فقر دانش داریم و پاسخی برای این داستان نداریم. مطمئن هستم در دانشگاه‌هایمان هم پاسخ درستی نداریم. یك نكته در مورد انباشت سرمایه این است كه در دنیا در مدل‌های توسعه پایدار روستایی روی یك موضوع اتفاق دارند، آن هم اینكه باید انباشت سرمایه اتفاق بیفتد. اینكه پول نباید از روستا خارج شود، این همان اقتصاد مقاومتی است. به شكلی كه روستایی باید نیاز خودش را خودش تأمین كند و هر چیزی كه منجر به خروج از روستا می‌شود؛ مثل خرید كالای لوكس و مصرفی از شهر نباید اتفاق بیفتد. اینكه نگذاریم پول از روستا خارج شود، خیلی مهم است. ما باید راهمان را عوض كنیم و در این فضا كار كنیم و مدل بسازیم و در جاهای مختلف كشور تست كنیم.

در مورد بحث پژوهشكده‌ها اینكه بگوییم راه‌ حل، آموزش و تحقیقات است، درست است. ولی اگر به این معنی است كه برویم سراغ دانشگاه‌ها و پژوهشكده‌هایی كه داریم، ممكن است سرخورده شویم و به بی‌راهه برویم. من به‌عنوان كسی كه در حوزه دانشگاهی تنفس كرده و در یكی از بهترین دانشگاه‌های كشور تحصیل كرده و الان مشغول به كار است و با خیلی جاها در ارتباط است، معتقدم جریان غالبی كه در فضای دانشگاهی و مراكز پژوهشی و تحقیقاتی‌مان وجود دارد، نیازمند اصلاح است. همان‌طور كه به اردوهای جهادی نقد داریم، به این فضا هم نقد داریم. چراكه در حوزه دانشگاهیمان هم حرف به‌درد بخور نداریم چند كتاب تألیفی در فضای توسعه در كشور و در فضای توسعه روستایی داریم؟

اگر همه دنبال این باشیم كه كجا برویم كه پروژه باشد و كجا برویم كه پول باشد و جای پول كجاست، فضایی برای بروز و ظهور راه‌حل‌ها نخواهد بود. باید همه ما در زندگی شخصی‌مان و در هر جایی كه هستیم، در نگاه به همه چیز تغییر پارادایم داشته باشیم. وقتی من می‌گویم جهادی راه‌حل است، به این دلیل است كه در سازوكارهای نظام بازار و نظام سرمایه‌داری حاكم بر دنیا این مسائل حل نخواهد شد و در توان هیچ دولتی نیست. در توان ثروتمندترین دولت‌ها هم نیست كه بخواهند با پول مسائل را حل كنند، و پولشان جواب این مسائل را نمی‌دهد.

ادامه دارد...