نگاه به شرق، استراتژی نجات‌بخش صنعت گردشگری

*وضعیت فعلی جذب توریست خارجی و مشكلات آن

محمدابراهیم لاریجانی، مدیركل تبلیغات و بازاریابی معاونت گردشگری با بیان اینكه در حال حاضر فعالیت هدفمند دفاتر خدمات مسافرتی گردشگری ایران در حوزه جذب توریست خارجی با محوریت بازارهای اروپایی است، به ایرناپلاس می‌گوید: نگاه به غرب در گردشگری، محدودیت‌های فرهنگی، سیاسی، امنیتی و حتی زیرساختی دارد. ضمن اینكه به‌دلیل علایق و سلایق توریست غربی، از نظر زیرساختی نیز صرفاً پنج استان و شهر و كمتر از 20 هتل، آن‌هم چهار یا پنج ستاره و تنها چهار تا 6 ماه سال در این نگاه، نقش ایفا می‌كند.

وی ادامه داد: در حالی كه برخی از انواع دیگر گردشگری، اساساً این محدودیت‌ها و حساسیت‌ها را با خود به همراه ندارند. البته این محدودیت‌ها ناشی از نوع نگاه سنتی، محدود و پراكنده فعالان و برنامه‌ریزان حوزه گردشگری است كه نتیجه فعالیت تورگردانی با این رویكرد، جذب كمتر از یكصد هزار توریست غربی در سال است و هیچ كشور اروپایی و غربی هم در لیست ده كشور اول به لحاظ جذب و ورودی توریست به ایران قرار ندارد.

*جایگزینی برای توریست غربی

لاریجانی با بیان اینكه در نگاه به بازار كشورهای همسایه و شرق و پرداختن به انواع دیگر گردشگری در توسعه گردشگری با رویكرد نگاه به شرق، علاوه بر كاهش حساسیت‌های فرهنگی، سیاسی، امنیتی، زیرساخت‌های مورد نیاز نیز تا حد زیادی فراهم است، می‌گوید: در عین حال همه ایران و اغلب شهرها و حتی روستاها و صدها مركز اقامتی با سطوح درجه‌بندی مختلف در تمام طول سال می‌تواند در این دیدگاه، نقش ایفا كند.

به گفته مدیركل تبلیغات و بازاریابی معاونت گردشگری، در حال حاضر گردشگری ایران، در حالی از كمبود هتل و مراكز اقامتی در مقاصد سنتی همچون تهران، اصفهان، شیراز و برخی شهرهای تاریخی، رنج می‌برد كه از آن طرف، صدها هتل و مركز اقامتی در بیش از 25 استان كشور از خالی بودن و نداشتن توریست در رنج و فشار اقتصادی‎اند.

همین كمبود و تناقض و عدم توزیع مكانی مناسب در سایر اركان گردشگری، از ‌جمله در حمل و نقل هوایی نیز مشاهده می‌شود. به نحوی كه ظرفیت مسافری و گردشگرپذیری خطوط حمل و نقل هوایی در مسیرهای منتهی به مقاصد سنتی گردشگران ورودی، با كمبود یا فشار مواجه است.

*بررسی استراتژی نگاه به شرق در اسناد بالادستی

لاریجانی با بیان اینكه كارهای پراكنده‌ای در اجرا و پرداختن به بازارهای شرقی انجام شده و البته در فعالیت‌های دانشگاهی هم در این مورد مطالعات پراكنده و موردی وجود دارد، خاطرنشان می‌كند: اما نگاه بخش خصوصی و فعالان گردشگری در حوزه ورود توریست به كشور كه البته كمتر از 50 دفتر خدمات مسافرتی است، صرفاً بازارهای غربی است و سازمان متولی هم متأثر از این نگاه، اغلب در نمایشگاه‌‎های اروپایی شركت می‌كند و هرچند پروتكل‌های همكاری با اغلب كشور‌های شرقی وجود دارد، ولی پیگیری نمی‌شود.

وی با تأكید براینكه البته در یكی دو سال اخیر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، برنامه‌ریزی جدیدی را برای توجه به همسایگان و كشورهای شرقی آغاز كرده است، خاطرنشان كرد: برای تغییر رویكرد از غرب به شرق در سطح فراگیر، باید مطالعات گسترده‌ای مبتنی‌بر تعریف شرق به لحاظ شرق جغرافیایی، شرق فرهنگی، شرق از نظر سیاسی و بازارهای هدف و طرح‌ها، پروژه‌ها و ایده‌های مختلف منطبق با اسناد بالادستی انجام شود.

همچنین باید این سیاست‌ها، هم‌خوان با كمیت و كیفیت اجزا و اركان صنعت گردشگری كشور و همچنین هماهنگ با حساسیت‌های فرهنگی اجتماعی و حتی امنیتی انجام شود، ولی به‌طور كلی می‌توان گفت نگاه به شرق و توریست شرقی سازگارتر و منطبق‌تر با جاذبه‌ها و كاركردهای گردشگری ایران و زیرساخت‌های مورد نیاز و ظرفیت‌های موجود است.

به‌طور مثال، می‌توان از گردشگری سلامت، گردشگری پزشكی، گردشگری زیارتی، گردشگری ادبی، طبیعت‌گردی و سایر انواع گردشگری كه در سلیقه و علاقه مردمان مشرقی وجود دارد، به‌عنوان برخی از طرح عملیاتی و اجرایی با رویكرد نگاه به شرق در توسعه گردشگری ایران نام برد كه در حال حاضر زیرساخت آن نیز فراهم است .

چرا نگاه به شرق اثربخش‌تر است

به گفته لاریجانی، نگاه به شرق تنها چند استان، هتل و چند ماه محدود سال نیست. بلكه در رویكرد نگاه به شرق، همه شهرها و استان‌های كشور و صدها مركز اقامتی با سطوح مختلف درجه‌بندی و همه ماه‌های سال می‌توانند مشمول اجرای طرح باشند كه این توزیع زمانی و مكانی یك مزیت نسبی و ویژگی ممتاز در توسعه گردشگری با نگاه به شرق محسوب می‌شود.

وی در توضیح این مطلب می‌گوید: به‌عبارتی، مشكلی كه امروزه تورگردانان در جذب توریست اروپایی به‌لحاظ زیرساختی دارند، در جذب توریست شرقی نخواهند داشت. ضمن اینكه هزینه‌های بازاریابی در شرق، كمتر و سهل‌الوصول‌تر از غرب است.

از سوی دیگر، در مواردی مانند گردشگری پزشكی، تأثیر گردشگری با نگاه به شرق، برخلاف گردشگری سنتی كه از غرب به دنبال توریست است، از فصول پیك و محدودیت زمانی سفر نیز برخوردار نیست و به دلیل هدفی كه از این سفر وجود دارد، همه طول سال می‌تواند فصل پیك گردشگری پزشكی باشد.

این امر می‌تواند ظرفیت موجود و خالی كشور در صنعت گردشگری مثل هتل‌های اغلب استان‌های كشور را در مدار بهره‌برداری قرار داده و همه ماه‌های سال را به فصل پیك تبدیل كند.

مدیركل تبلیغات و بازاریابی معاونت گردشگری معتقد است نگاه به شرق در بخش گردشگری سبب می‌شود فعالان بخش خصوصی به‌جای رقابت فرسایشی روی بازارهای محدود غربی و مقاصد سنتی ، بازار بزرگ‌تری را پیش روی خود بیابند كه به‌دلیل نوپا بودن، فرصت حضور و رقابت برای تعداد بیشتری از فعالان گردشگری را فراهم می‌كند.

این رویكرد سبب می‌شود بیش از 4000 دفتر خدمات مسافرتی و سایر بخش‌های صنعت گردشگری ایران با ده‌ها هزار نفر نیروی انسانی جوان و تحصیل كرده، (كه بنا به دلایل مختلف توان رقابت با 50 دفتر خدمات مسافرتی فعال در حوزه ورود گردشگران خارجی (غربی) را ندارند) به صادرات نامرئی و ارزآوری حاصل از ورود توریست شرقی هدایت شوند.

وی متذكر می‌شود: اغلب كارشناسان اقتصادی، سیاسی و كارشناسان همكاری‌های منطقه‌ای، تبادلات فرهنگی و اقتصادی با كشورهای شرق، منطقه و همسایه را كم‌ریسك‌تر و سهل‌الوصول‌تر تحلیل می‌كنند، چون پروتكل‌های همكاری دولت‌های منطقه با ایران به‌مراتب بیشتر و گسترده‌تر از همكاری ما با كشورهای غربی است.

لاریجانی با بیان اینكه سیاسیون، دیپلمات‌ها و فعالان اقتصادی كشور در تبادلات منطقه‌ای برخلاف تبادل با غرب، دست بالا را دارند متذكر می‌شود: طرح‌های توسعه‌ای در گردشگری با نگاه به كشورهای همسایه، به‌ویژه بازارهای شرقی از جمله طرح‌های هوشمندانه، فنی، حساب شده و با قابلیت‌های اجرایی و اقتصادی مناسب به‌خصوص منطبق بر اصول و مفاهیم اقتصاد مقاومتی و مكمل اقتصاد كشور است.

به گفته وی، با توجه به مزیت‌های موجود در گردشگری شرقی، وظیفه دولت است كه از نظر بسترسازی و سیاست‌گذاری، بازارها را بزرگ و بخش خصوصی را هدایت كند تا به این بازاری كه سال‎ها از آن غفلت كرده‌ایم به‌طور هدفمند وارد شوند. البته این امر یك پوست‌اندازی در تفكر مدیران دستگاه دولتی متولی گردشگری و یك تحول در بخش خصوصی و انجمن‌ها و صنوف و تشكل‌های گردشگری را می‌طلبد.



*جذب گردشگر و یك استراتژی جهانی

مدیركل تبلیغات و بازاریابی معاونت گردشگری می‌گوید: این استراتژی، یك تجربه جهانی پشت خود دارد. با نگاهی به 10 كشور برتر در جذب توریست دنیا درمی‌یابیم كه همگی آن‌ها بخش اعظم توریست ورودی خود را از كشورهای همسایه و منطقه خود دارند. لذا اگر از الگوهای آن‌ها هم بخواهیم پیروی كنیم، باید در درجه نخست نگاه به شرق، منطقه و همسایگان خودمان داشته باشیم.

بی‌شك امروزه چین، هند و روسیه و كشورهای آسیای میانه و همسایگان‌ ما بیش از نیمی از جمعیت جهان را شامل می‌شوند كه هر استان ما می‌تواند میزبان و استان هدف یكی از آن‌ها باشد. این بازار به‌مراتب در دسترس‌تر و سهل‌الوصول‌تر و از نظر فرهنگی متناسب‌تر از بازارهای غربی و اروپایی است.

مدیركل تبلیغات و بازاریابی معاونت گردشگری با تأكید بر اینكه هم‌اكنون حجم صنعت گردشگری ایران در ورود توریست به كشور را آگاهانه یا ناآگاهانه، 50 دفتر خدمات مسافرتی فعال در بازارهای غربی تعیین می‌كند متذكر شد: نباید ظرفیت‌های یك كشور محدود به توان، خواست، نظر و ظرفیت تعداد معدود و محدودی از فعالان این حوزه گردد كه اگر چنین شود، همواره رشد صنعت گردشگری ایران حداكثر در سقف رشد و توان و ظرفیت همین محدود فعالانش باقی خواهد ماند.

لاریجانی با اشاره به اینكه البته در حال حاضر نیز حجم عمده‌ای از توریست ورودی از كشورهای همسایه و شرقی است متذكر شد: اما این گردشگران خودجوش، بدون تور و بدون سروصدا وارد می‌شوند. بنابراین هم باید تعداد تورگردانان و فعالان جذب توریست خارجی در این بخش را بیشتر كنیم و هم بازارهای متعددی برای جذب گردشگران با نگاه به شرق و كشورهای منطقه ایجاد شود.

**اداره كل اخبار چندرسانه ای**ایرناپلاس**