تمدید معافیت‌ برخی واردکنندگان، محتمل‌ترین سناریو

دولت ترامپ در آبان (نوامبر) سال گذشته تحریم‌هایی علیه ایران وضع کرد که هدف آن‌ها قطع درآمد نفتی کشورمان بود. در عین حال، به هشت کشور معافیت‌هایی برای ادامه خرید نفت از ایران داده شد. این کشورها شامل چین، هند، ایتالیا، یونان، ژاپن، کره جنوبی، تایوان و ترکیه است.

این معافیت‌های 6 ماهه اقدامی موقتی برای جلوگیری از بی‌ثباتی بازار انرژی ناشی از حذف نفت ایران بود. زمان معافیت نفتی این کشورها روز 14 اردیبهشت (چهارم ماه مه) پایان می‌یابد و همه منتظر تصمیم دولت آمریکا درباره تمدید این معافیت‌ها یا ملغی کردن آن‌ها هستند.

**امکان صفر کردن صادرات نفت ایران وجود دارد؟

اواخر اسفندماه بود که مقامات آمریکایی مدعی شدند ظرفیت مازاد کافی برای جبران نبود کل نفت ایران را در اختیار دارند. گفته شد بازار نفت جهان می‌تواند حذف کل صادرات نفت ایران را در سال جاری تحمل کند. این نتیجه‌گیری می‌تواند بر تصمیم ترامپ در مورد معافیت‌هایی که به برخی کشورها برای وارد کردن نفت ایران داده، اثر بگذارد.

هر چند در سناریوی خوش‌بینانه شاید بتوان این‌گونه نتیجه گرفت که رئیس‌جمهور آمریکا باید بین تمدید معافیت نفتی کشورهای یادشده برای واردات نفت از ایران و افزایش قیمت نفت در بازار جهانی یکی را انتخاب کند. این در حالی است که برخی معتقدند سهم ما از بازار جهانی نفت به‌قدری نیست که با حذف آن شاهد رشد چشم‌گیر قیمت در این بازار باشیم. اما گمانه‌زنی‌ها حاکی از این است که محتمل‌ترین تصمیم معطوف به رویکردی بینابینی است؛ به این صورت که معافیت‌های یاد شده برای تعداد کمتری از کشورها تمدید می‌شود.

**ادامه رایزنی‌ آسیایی‌ها

ایرنا گزارش داده یک مقام ژاپنی با اعلام اینکه تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران نباید بر ثبات تأمین انرژی کشورش تأثیر منفی بگذارد، تأکید کرده که ژاپن هرگز از حق قانونی تأمین انرژی خود کوتاه نمی‌آید و همچنان به مذاکرات با آمریکا برای نیل به هدف ادامه می‌دهد. کره جنوبی هم اعلام کرد همچنان در تلاش است تا بتواند بار دیگر معافیت خرید نفت ایران را از آمریکا دریافت کند و یک نشست هم در این باره میان سئول و واشنگتن برگزار شده است.
اخیراً هندی‌ها نیز گفته‌اند که در حال رایزنی با آمریکا برای ادامه واردات نفت از ایران هستند. این در حالی است که روز گذشته خبری منتشر شد مبنی بر اینکه به دلیل مشخص نبودن موضع آمریکا در تمدید معافیت‌های نفتی هند از تحریم‌های ایران، پالایشگاه‌های هندی از سفارش نفت ایران برای ماه مه خودداری کرده‌اند. البته سفیر هند در روسیه در حاشیه مجمع بین‌المللی قطب شمال در جمع خبرنگاران گفته: هند واردات نفت از ایران را کاهش داده؛ اما قصد کنار گذاشتن خرید نفت از ایران را به‌طور کامل ندارد.

**معافیت کدام کشورها تمدید می‌شود؟

ایسنا گزارش داده برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از این است که چین، هند، ژاپن، کره جنوبی و ترکیه احتمالاً پس از پایان مدت معافیت 6 ماهه در مه، مجدداً معافیت‌هایی دریافت خواهند کرد که صادرات نفت ایران را بالای یک میلیون بشکه در روز نگه خواهد داشت، اما ایتالیا، یونان و تایوان از فهرست معافیت‌ها حذف خواهند شد.

خبرگزاری رویترز نیز در گزارشی که اواخر اسفند منتشر کرد از تشدید فشار آمریکا در زمینه معاملات نفتی با ایران خبر داد و گفت آمریکا در عین حال تصمیم دارد معافیت هشت کشور وارد کننده نفت خام ایران را به‌طور مشروط تمدید کند. شرطی که آمریکا برای تمدید این معافیت‌ها قائل شده، کاهش مجدد میزان خرید نفت این کشورها از ایران اعلام شده است. به این ترتیب، دو کشور چین و هند، خریداران اصلی نفت خام ایران، می‌توانند پس از پایان دوره معافیت 6 ماهه، همچنان به خرید نفت از ایران ادامه دهند.

گفته می‌شود آمریکا از این کشورها درخواست کرده است میزان خرید نفت خام خود از ایران را مجموعاً بیش از 250 هزار بشکه در روز کاهش دهند. به این ترتیب، میزان صادرات نفت خام ایران از ماه مه به بعد، به کمتر از یک میلیون بشکه در روز خواهد رسید. آمریکا برای جلوگیری از افزایش بهای نفت خام در بازارهای جهانی، تصمیم دارد سیاست کاهش مستمر درآمدهای ارزی ایران از محل صادرات نفت خام را دنبال کند.

**آمریکا ناچار است معافیت کشورها را تمدید کند

حسن مرادی، کارشناس حوزه انرژی و مدرس دانشگاه در این رابطه به خبرنگار ایرناپلاس می‌گوید: احتمالاً معافیت‌ها برای تعدادی از کشورها تمدید می‌شود. اکنون بازار جهانی کشش ندارد و این اجازه را به آمریکا نمی‌دهد که بخواهد ممانعتی برای فروش نفت ایران به کشورهای یاد شده ایجاد کند. آمریکا ناچار است باز هم به تمدید معافیت این کشورها تن دهد تا قیمت نفت را ثابت نگاه دارد.

وی در رابطه با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و تأثیر آن بر تصمیم ترامپ اظهار می‌کند: ترامپ نمی‌خواهد بیش از این وجهه خود را خراب کند. وی تصمیمات عجولانه‌ای می‌گیرد مانند تروریستی خواندن سپاه پاسداران یا اعلام نظر در رابطه با بلندی‌های جولان و... که همگی جزو مواردی است که به‌شدت محبوبیتش را در جامعه آمریکا کاهش داده است و به‌جز افراد نژادپرست، شخصی با وی همکاری نمی‌کند.

**آسیب اقتصاد آمریکا از محل افزایش قیمت نفت

مرادی همچنین اضافه می‌کند: وی ناچار است آینده‌نگر بوده و حداقل به فکر آینده سیاسی خود باشد و اگر روزنه‌ای نیز برای خود تصور می‌کند، این روزنه با گرانی نفت بسته نشود. اگر نفت از حدی بالاتر رود، به‌شدت اقتصاد آمریکا از این محل آسیب می‌بیند. آمریکایی‌هایی هم روی بنزین و هم روی گازوئیل حساس هستند و افزایش قیمت این سوخت‌ها می‌تواند اثر جدی روی جامعه آمریکا بگذارد.

مرادی ضمن تأیید اینکه آمریکا سیاستی را در پیش گرفته تا به‌صورت تدریجی صادرات نفت ما را کاهش دهد، می‌گوید: آمریکا هم نمی‌خواهد ایران رشد کند و از درآمدهای نفتی منتفع شود و هم می‌داند اگر می‌خواهد ایران و نفت ایران را بایکوت کند، ضربه‌ای جدی به اقتصاد خودش وارد می‌شود. بنابراین باید تعادل لازم را در این رابطه حفظ کند.

**معافیت کشورهای آسیایی ادامه می‌یابد

بهروز نامداری، کارشناس ارشد حوزه انرژی نیز در گفت‌وگو با ایرناپلاس اظهار می‌کند: به نظر می‌رسد در این شرایط آمریکا رویکرد بینابینی را در پیش می‌گیرد؛ یعنی نه به‌طور کامل این معافیت‌ها لغو می‌شود و نه مانند سابق ادامه می‌یابد. این احتمال وجود دارد که برای هند و چین تمدید شود، اما برای کشورهای اروپایی به‌طور مطلق تمدید نمی‌شود. به‌نظرم قطعی است که کمتر از چهار کشور مجدداً مشمول این معافیت‌ها شوند و بعید است که به‌طور کامل این معافیت‌ها لغو شود.

نامداری البته متذکر می‌شود: باید حجم تولید ایران را در نظر گرفت تا بدانیم چقدر روی بازار جهانی اثرگذاریم. اگر صادرات نفت کشورمان حدوداً یک میلیون بشکه باشد، این عدد قابل‌اغماض است. فقط در یک مورد اوپک 1.2میلیون بشکه از تولید خود را کاهش داده است. اگر همین حجم از تولید را برگردانند، تولید ما پوشش داده می‌شود.

**چشم دوختن به یک کشور مصیبت‌زده

وی همچنین با اشاره به اینکه وضعیت ونزوئلا نیز روی ما تأثیر می‌گذارد، در این رابطه اظهار می‌کند: اگر جریانات ونزوئلا به‌سمتی برود که آمریکا تمایل دارد، فشارش روی ما بیشتر می‌شود. در حالی که اگر ونزوئلا در شرایط کنونی باقی بماند، ممکن است تا حدی از فشار روی ما کاسته شود.

نامداری می‌گوید: خیلی از چاه‌های شیل آمریکا به علت هزینه و حجم تولید، رابطه مستقیمی با قیمت نفت دارد. یعنی اگر قیمت نفت افزایش یابد، تعداد چاه‌های تولیدکننده در آمریکا بیشتر می‌شود و حجم نفت عرضه شده به بازار نیز بیشتر می‌شود. در چنین مواقعی، ممکن است قیمت جهانی نفت کاهش نیابد، اما حجم نفت تولید شده در آمریکا افزایش می‌یابد.

این کارشناس حوزه انرژی می‌افزاید: باید این مسئله را در نظر گرفت که عربستان سعودی دشمن منطقه‌ای ما است و امکان دارد عربستان تولید نفت خود را افزایش ‌دهد تا آمریکا فشار خود بر ما را بیشتر کند. یعنی در چنین شرایطی عربستان تعهدات خود به اوپک را انجام نمی‌دهد تا مازاد عرضه در بازار بیشتر شود و آمریکا برای فشار آوردن بر ایران دست بازتری داشته باشد.

**صادرات غیررسمی در بلندمدت جوابگو نیست

رویترز در انتهای اسفند گزارشی منتشر کرد مبنی بر اینکه ایران توسط تانکرهایی با مبدأ عراق نفت خود را صادر کرده، اما سه مقام رسمی عراقی و مدیر یک شرکت حمل اماراتی گفته‌اند که اسناد مذکور، ساختگی است. پیش از این نیز گزارش‌هایی در رابطه با صادرات نفت ایران به‌صورت غیررسمی منتشر شده بود.

نامداری در این رابطه معتقد است: این موارد خارج از چارچوب‌های رسمی و آماری است و تحلیل آن دشوار است. منتها باید این موضوع را در نظر گرفت که ایران کشوری 80 میلیون نفری است، نه یک کشور 500 هزار نفری. برای مدت طولانی، بزرگ‌ترین شرکت نفتکش دنیا متعلق به ایران بود و اکنون نیز تعداد قابل‌توجهی نفتکش داریم. منتها شخصاً به چنین راهکارهایی خیلی خوش‌بین نیستم. برای کوتاه‌مدت و مثلاً مدت 6 ماه می‌توان این‌گونه عمل کرد. چنین راهکارهایی برای اقتصادی با مقیاس ایران پاسخگو نیست.

گزارش از حامد حیدری

**اداره کل اخبار چندرسانه‌ای**ایرناپلاس**