روح‌الله باقری در گفت‌وگو با خبرنگار ایرناپلاس اظهار داشت: بخش مهمی ازآنچه امروزه به‌عنوان آسیب‌های ناشی از سیل مشاهده می‌كنیم، ناشی از عملكرد و روند تخریبی در اكوسیستم‌های آبی و خشكی پیرامونی ما و به دلیل عدم توجه و آگاهی نسبت به محیط‌زیست و وظایف توأم مردم و مسئولان در قبال آن است.
باقری ادامه داد: موضوع رخداد سیل در محیط شهری و پیرامونی و نواحی روستایی و عرصه‌های طبیعی از زوایای مختلف قابل‌بررسی است؛ خصوصاً به دلیل رخداد این موضوع به‌طور همزمان در مناطق شمالی، جنوبی و غربی كشور، با اكوسیستم‌های متفاوت و ساختار زمین‌شناسی مختلف؛ اما به‌طوركلی آسیب و تخریب جنگل‌ها در نواحی با پوشش جنگلی وعدم توجه كافی به مراتع و عرصه‌های طبیعی سایر مناطق علاوه بر كاهش نرخ نفوذ آب به منابع زیرزمینی و كنترل روند بارش، تشدید اثرات این پدیده را به همراه داشته است.
همچنین تغییر اكوسیستم پیرامونی مناطق مسكونی و شهرها كه همراه با تضعیف تركیب گیاهی و تغییر كاربری زمین‌های دارای پوشش سبز یا ساختارهای زمین‌شناسی كاهش‌دهنده اثرات سیل، بدون توجه به اثرات زیست‌محیطی آن بوده نیز موجب افزایش دامنه آسیب سیلاب‌های اخیر شده است.
در این میان از نقش تغییرات انسان‌ساخت در اكوسیستم طبیعی و عدم وجود یا توجه كم به پیوست‌های زیست‌محیطی لازم برای اجرای آن‌ها ازجمله سازه‌های عمرانی در اطراف و داخل شهرها هم نمی‌توان گذشت.
*فقدان مدیریت روان آب‌های سطحی در مناطق شهری
این متخصص زیست‌محیطی بیان كرد: بنابرآنچه كه تاكنون مشاهده‌شده بخشی از خسارت‌های ناشی از اثرات این سیلاب‌ها در داخل محدوده و حریم شهرها به علت نبود سیستم طراحی‌شده و علمی كنترل جمع‌آوری و انتقال روان آب‌های سطحی و قسمتی دیگر ناشی از تجاوز به حریم آبراهه‌های طبیعی و عدم رعایت این حریم در بافت شهری است. در برخی از مناطق هم نبود سیستم جمع‌آوری و انتقال رواناب سطحی و همچنین كارآمد نبودن سیستم جمع‌آوری و انتقال فاضلاب موجب نشت فاضلاب به مناطق مسكونی و ایجاد مشكلات مضاعف شده است كه هر دو این موارد لزوم تجدیدنظر در برنامه‌ریزی در بخش توسعه شهری را نمایان می‌سازد.
این كارشناس حوزه محیط‌زیست افزود: شرایط به وجود آمده ناشی از نزولات جوی و سیل‌های اخیر كه در نقاط مختلف كشور رخ‌داده سبب شده اظهارنظرهای متفاوتی در این خصوص صورت گیرد. در این میان برخی سدهای احداث‌شده را عامل نجات‌بخش در برابر حجم بارش‌های اخیر دانسته و در مقابل عده‌ای دیگر، عدم جاری شدن حجم اصلی بارش‌ها در آبراهه‌های طبیعی را موجب افزایش سطح رسوبات در بستر موجود و كاهش محیط عبور آب همچنین مانعی جهت جلوگیری از تكمیل چرخه طبیعی آب و طبیعت می‌دانند.
باقری ادامه داد: اگرچه نزولات جوی فصلی یك پدیده كاملاً قابل‌كنترل نیست اما بی‌تردید می‌توان در جهت مدیریت بهتر آن گام‌های عملی‌تری برداشت. به‌نحوی‌كه از زمان بارش برای آن برنامه داشته و پیش‌بینی‌های لازم برای دوره‌های بازگشت را داشت.
*بحران یا فرصت؟
وی افزود: از آنجا كه كشور ما در منطقه‌ای با میانگین بارش پایینی قرارگرفته می‌توان این‌طور بیان كرد كه این بارش‌ها نه‌تنها بحران نیست بلكه فرصتی است برای ما تا با برنامه‌ای مدون از این بارش‌ها در حل مشكلات دیگر زیست‌محیطی استفاده كنیم؛ اما عملاً چنین چیزی را مشاهده نمی‌كنیم به‌طور مثال كاهش طبیعی نرخ نفوذ جاری شدن روان آب‌ها به دلیل ساختارهای شهری موجب شده مدیریت شهری در هنگام بارندگی فقط به دنبال خروج این حجم آب از محدوده مسكونی بوده و فقط در جهت كاهش خسارات به شهروندان باشد.
اینجاست كه یك دیدگاه فرصت‌نگر بجای تهدیدنگر در سطوح مدیریتی و تراز تصمیم‌ساز در زمینه روان آب‌های سطحی می‌تواند از این نزولات آسمانی تهدیدآمیز و بحران‌ساز فرصت به وجود آورده و به یاری در حل معضلات كم‌آبی، ریزگردها و فرونشست زمین بیاید.
اولویت قرار دادن آبخیزداری و آبخوان‌داری، تنظیم برنامه‌های واقعی و عملی برای تغذیه آب‌های زیرزمینی، حفظ و احیای مراتع به همراه توسعه عرصه‌های طبیعی و افزایش پوشش گیاهی و تعهد عملی به عدم دست‌كاری بدون برنامه در اكوسیستم می‌تواند راه‌هایی برای استفاده از این فرصت و بخشی از برنامه مدیریت روان آب‌های سطحی در كشور باشد.
*جای خالی سامانه‌های هشدار هوشمند
باقری افزود: در حوادث اخیر تا آنجایی كه به یاد داریم اثری از سامانه‌های هشدار هوشمند برای كاهش پیامدهای منفی مشاهده نشده است یا لااقل اطلاع‌رسانی درباره آن صورت نگرفته است. سامانه‌هایی كه امروزه به‌عنوان روشی كارآمد در كاهش ریسك و عكس‌العمل مناسب در زمان مناسب در دنیا مورداستفاده قرار می‌گیرند.
وی ادامه داد: به نظر می‌رسد شهرداری‌ها به‌عنوان نهادهای مركزی و سربازان خط مقدم مقابله با بحران‌های طبیعی دارای امكانات مناسب و كافی برای اثرگذاری در موارد این‌چنینی نیستند؛ زیرا با وضعیت مالی نامناسبی كه شهرداری‌های كشور خصوصاً شهرداری‌های كوچك با آن درگیرند، انتظار اینكه این نهاد به‌تنهایی از عهده این موضوع برآید ظاهراً منطبق با واقعیات میدانی نیست. از سوی دیگر آموزش‌های كاربردی و میدانی بدنه كارشناسی در دستگاه‌های مرتبط با حوزه مدیریت بحران به جهت افزایش توان اجرایی بدیهی به نظر می‌رسد.
*ضرورت برگزاری مانورهای آمادگی در برابر سیلاب
این متخصص حوزه محیط‌زیست درباره حضور نیروهای نظامی درصحنه مدیریت بحران گفت: حضور نیروهای نظامی برای كمك در این‌گونه بحران‌ها یك امر بدیهی ست كه در سایر نقاط دنیا نیز به‌طورمعمول اتفاق می‌افتد؛ اما اتفاقات اخیر نشان داد سناریوهای تمرینی برای آمادگی و هماهنگی بیشتر در موارد مشابه كه در آینده امكان امری ضروری است.
این كارشناس زیست‌محیطی اظهار كرد: متأسفانه از شواهد چنین برمی‌آید كه توان كارشناسی بدنه دستگاه‌های اجرایی برای گذار از بحران‌های این‌چنینی كافی نیست و این در حالی است كه هیچ سازوكاری نیز برای استفاده از ظرفیت خارج از دستگاه‌های درگیر در این حوزه نیز وجود نداشته و متخصصان و كارشناسان متعهد نمی‌دانند در چنین شرایطی چگونه می‌توانند به كمك دستگاه‌های اجرایی بیایند. بدون تردید استفاده از این ظرفیت مغفول می‌تواند نقش مهمی در مدیریت چنین صحنه‌هایی بازی كند. تنظیم روندی برای در اختیار گرفتن چنین مشاوره‌هایی در نقاط مختلف كشور موجب شناخت پتانسیل‌های بومی برای نقش‌آفرینی در امور مشابه گردد.
این كارشناس حوزه محیط‌زیست و رسانه با تأكید بر نقش آموزش‌های شهروندی در كاهش اثرات بلایای طبیعی گفت: اتفاقات تلخی كه در پی آن تعدادی از هم‌وطنان عزیزمان جان خودشان را از دست دادند یا دچار خسارات مادی شدند نشان داد در بخش آموزش و آگاه‌سازی عملكرد مناسبی نداشته‌ایم و نیازمند تحول در این حوزه هستیم.
باقری افزود: علی‌رغم وجود فرهنگ همبستگی ملی، در بخش استفاده از حمایت‌ها و كمك‌های مردمی نیز هنوز سردرگم عمل می‌كنیم و كانال‌های توزیع این كمك‌ها را به‌طور شفاف تعریف نكرده‌ایم به‌نحوی‌كه همه گروه‌های مردمی با هر نوع سلیقه‌ای بتوانند در جهت كمك به هم نوعانشان اقدام كنند و از اثربخشی این كمك‌ها اطمینان حاصل كنند موضوعی كه بعضاً تحت‌الشعاع حضور سلیبریتی های اجتماعی قرار گرفته است.
*بیمه و مدیریت ریسك در بلایای طبیعی
وی ادامه داد: موضوع دیگر توجه به بیمه و مدیریت ریسك است؛ جایی كه صنعت بیمه كشور می‌تواند به كمك كشور بیاید. آشنایی با موضع بیمه و توجیه ریسك‌های موجود در حوادث این‌چنینی وظیفه مسلم مجموعه‌های بیمه در كشور است و نیاز است عملكرد این مجموعه در چنین بحران‌هایی رصد گردد.
باقری تاكید كرد: باوجود مشكلاتی كه پیش‌آمده باید به فكر مرحله پس از بحران بود و با داشتن برنامه و زیرساخت‌های لازم به دنبال مهار، كنترل، جمع‌آوری و استفاده مجدد بخشی از این روان آب‌ها در عرصه شهری و بخش دیگر در محیط طبیعی بود. تأمین آب برای فضاهای سبز شهری با ایجاد سامانه‌های ذخیره‌سازی، كنترل و هدایت این آب‌های به خارج محدوده شهری جهت گسترش كمربند سبز اطراف شهرها و ایجاد سیستم ذخیره‌سازی آب باران برای مصرف در بخش فضای سبز داخل منازل برای بخشی از این برنامه توصیه می‌شود. علاوه بر این برای كاهش اثرات پدیده فرونشست و به‌منظور تعادل بخشی به منابع آب زیرزمینی استفاده از قسمتی از این روان آب‌ها به‌منظور تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، باید مدنظر باشد و مقابله با كانون‌های محلی تولید ریز گردها نیز بدون تردید بخشی از آن برنامه منظور گردد.
وی تصریح كرد: تعهد مسئولانه نسبت به حوزه محیط‌زیست باید به‌طور همزمان هم از طرف مردم و حاكمیت موردتوجه ویژه قرار گیرد چون بدون شك هیچ مجموعه حاكمیتی بدون همكاری و همراهی مردمی نمی‌تواند برنامه‌ای را عملیاتی كند؛ و در این راه اگر آگاهی مردم نسبت به موضوعات زیست‌محیطی در تمام حوزه‌های مختلف و متنوع آن موجب ایجاد مطالبه از مسئولان در تمامی سطوح محلی منطقه‌ای و ملی شود سبب می‌گردد تا آن‌ها بدانند عملكردشان مورد پایش مردمی قرار خواهد گرفت و به همین دلیل با برنامه دقیق‌تری گام بر خواهند داشت.
این كارشناس توسعه پایدار در پایان گفت: تغییر راهبردها و انعطاف راهكارها در راستای پایداری توسعه و شرایط آینده گریزناپذیر است زیرا اكوسیستم متنوع ایران تنوع در مدیریت را نیز می‌طلبد به‌نحوی‌كه این مدیریت با تعهد به اصول توسعه پایدار توانایی برنامه‌ریزی، سازماندهی، هدایت و كنترل نیروها را در شرایط متفاوت و خاص یك منطقه داشته باشد.
گفت و گو از حسین جمشیدیان
ایرناپلاس بررسی می‌كند
بحران سیل؛ فقدان مدیریت روان‌آبهای سطحی و جای خالی سامانه‌های هشدار هوشمند
۱۲ فروردین ۱۳۹۸، ۱۵:۲۴
کد خبر:
83261966
تهران- ایرناپلاس- یك كارشناس محیط‌زیست مشكلات و خسارت های ناشی از رخدادهای طبیعی ایام اخیر را هشداری جدی برای مسئولان و مردم دانست و گفت: تغییر راهبرد‌های موجود و تجدیدنظر در راهكارهای فعلی در زمینه محیط‌زیست و مدیریت بحران اجتناب‌ناپذیر است.