فانی:اولویت اول امروز،بازسازی سرمایه‌ اجتماعی تخریب‌شده باشد

در ادامه این گفت و گو را می خوانید.

ایرناپلاس: سؤال اول این است كه چه عواملی باعث پیروزی انقلاب 57 شد؟ سؤال دوم‌مان این است كه حالا كه این تجربیات حكومت‌داری و تجربه‌ی حكمرانی برآمده از انقلاب را داریم، دچار ضعف‌ها و قوت‌ها هستیم. یك سری كامیابی‌ها و ناكامیابی‌ها داریم. چه كار باید كنیم كه با مشكلاتی كه امروز روبرو هستیم، در آینده كم‌تر روبرو باشیم؟

علی اصغر فانی: بسم الله الرحمن الرحیم. من هم ایام دهه‌ی فجر 97 را تبریك می‌گویم. الان كه این سؤال را كردید به چهل سال پیش رفتم و آن زمان من دانشجو بودم و درعین حال معلم هم بودم. یعنی در مدارس جنوب تهران تدریس داشتم. در مدارس نازی آباد و خاطرم می‌آید كه دانش‌آموزان به همراه فرهنگیان این نهضت را حمایت كردند و با تظاهرات و حضور در خیابان‌ها و بیان اعتراضات‌شان نسبت به رژیم شاه، نقش عمده‌ای در پیروزی انقلاب داشتند.

*جلسات سخنرانی‌ در دانشگاه‌ها برای روشنگری بیشتر مردم

اگر اشتباه نكرده باشم در همان سال 57 دانشگاه‌ها تعطیل شد،‌ بعد مدارس تعطیل شد به دلیل حركت انقلابی كه مردم علیه رژیم شاه داشتند. بعد از مدتی دانشجوها تصمیم گرفتند در دانشگاه تهران به خصوص و مراكز استان‌ها را باز بگذارند و مردم در دانشگاه‌ها حضور پیدا كنند. آنجا مناظره‌ها و سخنرانی‌هایی بود در جهت روشنگری بیشتر مردم. آن وقت من به نظرم رسید كه ما هم برویم مدرسه‌ها را باز كنیم. در مدرسه‌ها باز شود و مردم بیایند. با یكی از دوستان مشورت كردم گفت خوب است با آیت‌الله دكتر بهشتی مشورت كنیم. وقتی برای من گرفت، من منزل آقای بهشتی رفتم. ایشان آدم خیلی منظمی بود و سر ساعت كه ما قرار داشتیم آمد و با ما صحبت كرد. من گفتم ما پیشنهاد داریم مثلا در جنوب تهران یكی دو تا از مدارس را باز كنیم كه پایگاه‌های مردمی بشود. آقای بهشتی گفت نه اجازه دهید من امشب با امام كه آن وقت پاریس بود تلفنی مشورت كنم. شما فردا با من تماس بگیر من بگویم نظر امام چه بوده. فردا من با آن شماره تماس گرفتم، آقای بهشتی گفت امام موافقت نكرد كه در مدرسه‌ها باز شود. گفت در حد همان دانشگاه‌ها كفایت می‌كند.

اینكه چه شد انقلاب پیروز شد، نقش اصلی‌اش رهبری امام بود. یعنی قدرت نفوذی كه امام داشت. ما در بحث‌های رهبری در رشته‌ی مدیریت داریم كه رهبری، باید قدرت نفوذ در دیگران و در پیروان داشته باشد كه پیروان با رغبت نظرات آن رهبر را دنبال كنند. این عینا در انقلاب قابل مشاهده بود. وقتی در زمان رژیم شاه، مشكل نفت پیش آمد در زمستان 57 و نفت به راحتی به خانه‌های مردم نمی‌رسید، امام از پاریس گفت من هم بخاری اتاقم را خاموش كردم. یعنی مردم دیدند رهبرشان هم در سرما زندگی می‌كند و این قدرت نفوذی كه امام بر مردم داشت، هم در پیروزی انقلاب و هم در تداوم انقلاب خیلی مهم بود.

ما هشت سال دفاع مقدس را چطور پشت سر گذاشتیم، چظور نیروها داوطلب رفتند و در جبهه‌ها جلوی دشمن ایستادند؟ هیچ نبود مگر قدرت نفوذی كه امام داشت. من این نكته را باید بعد از این جمله اضافه كنم كه این قدرت نفوذ یك سرمایه‌ی بزرگ اجتماعی بود كه در این انقلاب و بعد از پیروزی انقلاب داشتیم. این سرمایه‌ی اجتماعی از كجا نشأت می‌گیرد؟ از اعتماد متقابل بین امام و مردم. یعنی آن چیزی كه این سرمایه‌ی اجتماعی را برای ما به وجود آورده اعتماد مردم به رهبری و اعتماد رهبری به مردم بود و امام با این سرمایه‌ی بزرگ بود كه انقلاب را به پیروزی رساند و ادامه داد.

حالا چه عواملی این اعتماد را به وجود می‌آورد و تقویت می‌كند؟‌ یك عامل صداقت است. صداقت امام كه هرچه می‌گفت خودش عمل می‌كرد و خلاف‌اش در دلش نمی‌گذشت. خیلی مهم است كه بین گفتار و رفتار و آن باید و نباید‌های درونی فرد فاصله نباشد. صداقت باعث اصلی این قضیه شد. غیر از صداقت، شایستگی امام برای مردم ثابت شده بود. یعنی مردم اعتقاد داشتند امام شایستگی‌های رهبری این امت را داراست. یك شخصیت شجاع و آینده‌نگر و باتدبیر و در عین حال مردمی. اینها شایستگی‌هایی بود كه در امام وجود داشت،. عامل سوم، وفاداری امام به مردم و وفاداری مردم به امام. یعنی پیروان خوبی هم امام داشت.

*ثبات گفتار و عمل امام

از دیگر ویژگی‌های امام روراستی و شفافیت بود. امام با مردم روراست بود. خیلی راحت با مردم حرف می‌زد. ادبیات امام، مورد فهم همه‌ی آحاد جامعه بود. یعنی امام وقتی حرف می‌زد از استاد دانشگاه و روحانی تا كارگر و دانش‌آموز و پیرمرد و پیرزن همه می‌فهمیدند و استفاده می‌كردند. اینكه امام شفاف صحبت می‌كرد و بعضی وقت‌ها سران كشورهای خارجی به امام نامه می‌نوشتند، امام همان نامه را برای مردم تشریح می‌كرد و توضیح می‌داد. آنها نامه‌ی محرمانه فرستاده بودند به زعم خودشان اما امام این را با مردم درمیان می‌گذاشت. از دیگر ویژگی‌های امام كه باعث پیروزی انقلاب شد ثبات در رأی و گفتار و عمل بود. امام هر حرفی كه سال 42 زده بود، از 42 تا 68 كه به رحمت خدا رفت، حرفش همان بود. ثبات در گفتار و ثبات در كردار، مجموعه‌ی این ویژگی‌هایی كه من نام بردم باعث شد اعتمادی بین مردم و امام‌شان ایجاد شود و این اعتماد زمینه‌ساز آن نفوذی بود كه ما در امام نسبت به مردم دیدیم.

حالا اینكه ما الان در چه وضعیتی هستیم، متأسفانه احساس می‌كنیم كه به این اعتماد خدشه وارد شده. بین مسئولین و مردم. الان صداوسیما نقش خودش را خوب ایفا نمی‌كند. صداوسیما كاملا یك طرفه و جانبدارانه و حتی غیر صحیح بعضی مطالب را مطرح می‌كند. برای همین است كه الان صداوسیما تلاش می‌كند ذهنیتی كه در ذهن مردم هست را اصلاح كند. یعنی به موضع كاملا انفعالی افتاده. حتی اگر از طریق فضای مجازی و شبكه‌های اجتماعی كه الان دیگر در موبایل همه هست، یك مطلب دروغ و غیرواقعی مطرح شود، صداوسیما نمی‌تواند این دروغ را از ذهن مردم خارج كند چون نقش خودش را از دست داده. آن اعتمادی كه بنده عرض كردم بین رسانه‌ی ملی و مردم وجود ندارد. به نظر من بزرگ‌ترین سرمایه‌ی ما در این انقلاب، سرمایه‌ی اجتماعی بوده و امروز این سرمایه‌ی اجتماعی نسبت به قبل به شدت لطمه دیده.

در زمان جنگ خاطرمان هست این سرمایه‌ی اجتماعی باعث می‌شد كه این پیرزن تخم‌مرغ‌هایش را می‌آورد به جبهه می‌داد. مرغ‌اش را می‌داد برای رزمنده‌ها، خود ما در آموزش و پرورش،‌ قلك‌هایی را بین دانش‌آموزان توزیع می‌كردیم. نارنجك و تانك و اینها بود، بچه‌ها پول در آن می‌انداختند، بعد ما اینها را جمع می‌كردیم و به جبهه می‌دادیم.

ایرناپلاس: یعنی الان شما معتقدید اولویت اول برای نظام بازسازی سرمایه‌ی اجتماعی است؟

فانی: حتما.

ایرناپلاس: چه كار باید كرد كه این سرمایه‌ی اجتماعی بازسازی شود؟

فانی: من چند عامل نام بردم، صداقت باید بین مسئولین و مردم ساری و جاری شود. الان در بعضی از مسئولین صداقت نمی‌بینیم. یعنی حرفی می‌زند اما خلاف این حرف اجرا می‌شود. اصلا خلاف این حرف بوده. این حرف دروغ بوده. شایستگی. وقتی شایستگی لازم در مدیر منصوب نباشد، یعنی انتصابات قبیلگی و فامیلی، ما نباید هیچ انتظار داشته باشیم كه آن اعتماد كه زیرساخت سرمایه‌ی اجتماعی است فراهم شود. یا بحث ثبات، من امروز یك حرفی می‌زنم، فردا یك حرف دیگر می‌زنم، پس فردا یك حرف دیگر می‌زنم، طبیعی است كه مردم نمی‌توانند اعتماد كنند. بخش خصوصی می‌خواهد سرمایه‌گذاری كند تا اشتغال‌زایی كند. الان یكی از مشكلات امروز ما بیكاری و مشكلات اشتغال جوانان، به خصوص جوانان تحصیل‌كرده است. من به عنوان بخش خصوصی اگر بخواهم سرمایه‌گذاری كنم باید قوانین و مقررات كشور از یك ثباتی برخوردار باشد. می‌بینید امروز بانك مركزی یك حرف می‌زند، ظهر یك حرف دیگر می‌زند، یك بخشنامه‌ی دیگر می‌فرستد. فردا دوباره آن بخشنامه عوض می‌شود. همین داستان ارز و دلار و اینها چه مشكلاتی برای كشور ایجاد كرد.

بحث شفافیت، شعارش را خیلی‌ها می دهند اما عملا شفافیتی در بعضی از زمینه‌ها نمی‌بینیم. این عواملی كه من نام بردم، می‌تواند سرمایه‌ی اجتماعی و اعتماد را فراهم كند، هركدام از اینها نباشد می‌تواند بی‌اعتمادی را در بین مردم و مسئولین ایجاد كند و بالطبع آن سرمایه‌ی اجتماعی از بین برود.

ایرناپلاس: شما خطر را نزدیك می‌بینید؟

فانی: بله، ما باید این انقلاب را تحلیل كنیم. این انقلاب نه به اتكای تفنگ و سلاح پیروز شد نه به اتكای حمایت یك قدرت خارجی پیروز شد، نه به اتكای یك سرمایه‌ و پول پیروز شد. این انقلاب به اتكای همان سرمایه‌ی اجتماعی پیروز شد. عوامل محدثه عواملی است كه باعث ایجاد انقلاب شد. می‌گویند عوامل مبقیه هم می‌تواند همان عوامل محدثه باشد یعنی همان عواملی كه باعث شد انقلاب پیروز شود، همان عوامل را باید تقویت كنیم تا انقلاب را حفظ كنیم و مهم‌ترین عامل، در عوامل شكل‌گیری انقلاب همان سرمایه‌ی اجتماعی بود كه سرمایه‌ی اصلی انقلاب ما بود.



گفت و گو از كیوان مهرگان