ایرناپلاس: این روزها کارگاه‌های شعر، توسعه و رونق پیدا کرده‌اند؛ جدا از کارگاه‌هایی که سرفصل‌های مشخص، مثل آموزش عروض، آرایه‌های ادبی یا مبانی نقد ادبی و ... دارند. نظر شما درباره کارگاه‌هایی که موسوم به‌عنوان کلی «کارگاه شعر» هستند چیست؟ از دید شما «شعر» چقدر آموزش دادنی است؟
علیپور: اجازه بدهید اول جواب سؤال دومتان را بدهم که می‌تواند کمکی به جواب اول باشد. شعر یا شاعری امری ذاتی‌است؟ اگر عاشقی و عشق آموزشی باشد، شعر هم هست. آموزش بعضی ظرایف به کار شاعری که مادرزاد شاعر باشد بدون تردید می‌تواند سودمند واقع شود. اما جواب سؤال اول، حشر و نشر و تعامل و گفت‌وگو حتماً در سیر روند شاعری برخی شاعران که انزوا برای آن‌ها آیینی نباشد، مؤثر است.
رونق کارگاه‌ها نیازی دوطرفه برای گرداننده کارگاه و استقبال‌کننده یا نیازمند به کارگاه است. اما در نهایت به نفع کسی که تمام می‌شود صاحب یا دارنده کارگاه است، چراکه به شکلی نوع دست‌چندمی از خودش را به شعر اضافه می‌کند که تا آخر عمر در سایه شیفتگی خواهد ماند. ولی منکر سودمندی آموزش عروض و آرایه‌ها و ... نیستم. از اتلاف وقت آموزش‌بیننده جلوگیری می‌کند، اما باز به شرط آنکه ذاتاً شاعر باشد.
ایرناپلاس: با توجه به اینکه هیچ سنجشی روی کیفیت این آموزش‌ها وجود ندارد و اصولاً هیچ نهادی متولی بررسی صحت و ارزش این آموزش‌ها نیست، آیا ممکن است شاعری که استعدادی در خود می‌بیند با آموزش نادرست از مسیر خود منحرف شود یا معتقدید به هر حال راه خود را پیدا می‌کند؟
علیپور: با توجه به اینکه نهادهای آموزشی در هر دوره‌ای به شکل پیدا و پنهان به‌وسیله سیستم‌های حکومتی تأسیس و حول محور خواسته و تقاضاهای معین که ضروری تلقی می‌شوند اداره می‌شود، در زمینه هنری نیز این امر با دقت و سختگیری بیشتری اعمال می‌شود. اما روحیه‌های نوآور و مکتشف و مستقل بیشتر بر جنبه‌های فردی تأکید دارند. از بابت اعتبار و تکیه و اعتنا بر وجه رهاتر هنر و اثر و فارغ از وابستگی‌های سفارش شده است. چراکه آموزش درست و نادرست به قول شما در همه امور و همواره در جهان بوده و هست. در این میان شاعران هوشمندتر راه خود را پیدا می‌کنند. اگر غیر از این بود شعر هر سرزمینی محدود به دو سه نام می‌شد. لیکن شاعر واقعی کمتر از فیلسوف و جامعه‌شناس دچار شک نمی‌شود. یا تنوع و تناقض در مسیر خود تا سرانجام تنفسی را که باید دمیده شود به شعر خود و به‌تبع آن، شعر سرزمینش می‌دمد.
وقتی آموزش گاهی مترادف یا نام دیگر وابستگی و عبودیت می‌گردد، هنرمند این یکسانی را برنمی‌تابد. اصلاً لذت هنر و زیبایی آن تبدیل شدن آدمی به کسی یا نامی است که بر معدودها اضافه می‌گردد وگرنه در شناسنامه‌ها به وقت رأی‌گیری همه همسان و هم‌تراز و برابرند. در نهایت ماندن در یک پارادایم شعری، کار شاعران خلاق نیست.
ایرناپلاس: با توجه به این توضیحات، نقش جوایز ادبی را در جهت‌دهی شاعران چطور ارزیابی می‌کنید؟ گمان نمی‌کنید جوایز نوعی ارزش‌گذاری غیرواقعی ایجاد کرده‌اند؟
علیپور: جوایز ادبی در ذات خود امر مثبت و تشویقی است و در جهان مرسوم. اما تأثیر آن‌ها بر شاعر یا شاعران با توجه به تفاوت ظرفیت و توقع و پرنسیب‌هایشان متفاوت است، زیرا نه جایزه تضمین‌کننده موقعیت و جایگاه شاعرانی است که به‌نوعی احساس اقناع و اکتفا می‌کنند، نه غیبت یا عدم آن در کار شاعرانی که درد و عشق شعر دارند تأثیر یأس‌آلود دارد.
اما از بابت ارزش‌گذاری، این‌ها امور دوره‌ای و موقت‌اند و معمولاً مدیریت شده و منظورهای نه الزاماً غمخوارانه و دلسوزانه شعر دارند.
ایرناپلاس: خود شما به‌عنوان کسی که در جوایز مختلفی داور بوده‌اید، چه سنجه‌هایی را مدنظر دارید؟ ملاک اصلی شما در انتخاب شعر خوب چیست؟
علیپور: من با توجه به تجربیات نیم قرن، علاوه بر معیارهای آرایه‌ها و بهره‌مندی از مؤلفه یا کاربرد مسائل بلاغی به شاعرانگی متن، ایجاز، تخیل، تصویر، از همه مهم‌تر نوآوری‌های معتدل زبانی و در نهایت، تفاوت تأثیر و تقلید و خوشبختانه در نود درصد از موارد نگاه من نزدیک به داوران جوان‌تری بود که علاوه بردانش شعری و نام تازگی و طراوت در نگاهشان دیده می‌شد و این مرا از این نظر که ذهن و ذوقم فرسوده نشده، خوشحال می‌کرد و می‌کند.
ایرناپلاس: پس در تجربیات خود در حوزه داوری با موارد جدی تفاوت عقیده و سلیقه با داوران دیگر برخورد نکرده‌اید؟
علیپور: نه! بیشتر همسانی همگونی و قرابت بیشتر به چشم می‌خورد یا می‌خورَد.
ایرناپلاس: به‌عنوان سؤال پایانی، مهم‌ترین توصیه شما به شاعران تازه‌کاری که به دنبال راهی برای معرفی خود به خوانندگان شعر هستند و این مسیر را از طریق کارگاه‌ها و جوایز ادبی پی می‌گیرند، چیست؟
علیپور: بعد از بهره‌گیری از امکان و فضای کارگاه‌ها و جوایز ادبی، استمرار و مراقبت از خود تا رسیدن به‌گونه‌ای از شعر که معرف فردیت و ذهن زبان خود باشد و کشف آفاقی که بتواند موردعلاقه و نیز پذیرش اهالی شعر باشد.
گفت‌وگو از سپیده نیک‌رو
هرمز علیپور در گفت‌وگو با ایرناپلاس از کارگاه‌های شعر می‌گوید:
اگر عشق آموزش‌پذیر باشد، شعر هم هست
۳۰ بهمن ۱۳۹۷، ۱۵:۳۳
کد خبر:
83215381
تهران- ایرناپلاس- هرمز علیپور، متولد سال 1325 است. چاپ شعر را از 20 سالگی شروع کرد و بیش از 50 سال حضور مؤثر در عالم ادبیات دارد. با او درباره کارگاه‌های شعر گفت‌وگو کرده‌ایم.