ایرنابازار- بوشهر، استان گرم و مرزی جنوب ایران با تاریخ و فرهنگی غنی، جاذبه‌های گردشگری فراوانی دارد که بازتاب‌دهنده هویت تاریخی و فرهنگی مردم این منطقه است. از عمارت‌های تاریخی با قدمت چندین سده گرفته تا موزه‌ها و مراکز فرهنگی که میراث‌های معنوی و مادی این دیار را به نمایش می‌گذارند، بوشهر یکی از مقصدهای مهم برای علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران است. این شهر که در گذشته‌های دور به عنوان بندری تجاری و مهم شناخته می‌شده، شاهد بسیاری از تحولات تاریخی و فرهنگی بوده است و آثار آن هنوز در گوشه و کنار این منطقه دیده می‌شود.
عمارت‌های تاریخی بوشهر، نمادهایی از هنر معماری ایرانی در جنوب کشور هستند که هر یک داستان‌هایی از گذشته‌های دور را روایت می‌کنند. این بناها با معماری منحصر به فرد خود، نه تنها نقش‌های اجتماعی و اقتصادی مهمی ایفا کرده‌اند، بلکه اکنون به عنوان جاذبه‌های گردشگری معرفی می‌شوند که گردشگران و محققان را به طرف خود جذب می‌کنند. برخی از این عمارت‌ها اکنون به موزه‌ها و مرکزهای فرهنگی تبدیل شده‌اند که در آنها آثار هنری، صنایع دستی و دیگر میراث‌های فرهنگی استان به نمایش گذاشته می‌شود.
موزه‌ها و مرکزهای فرهنگی بوشهر مانند موزه مردم‌شناسی بوشهر، موزه رئیسعلی دلواری، موزه تاریخ طبیعی و ... همگی به نوعی در حفظ و معرفی تاریخ، فرهنگ و هنر مردم بوشهر و جنوب ایران نقش مهمی دارند. این مراکز نه تنها امکان آشنایی با گذشته‌های دور این دیار را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌آورند، بلکه فضایی برای شناخت بیشتر از هویت فرهنگی این منطقه به وجود آورده‌اند.
در این راستا، شناخت و معرفی این عمارت‌ها و موزه‌ها نه تنها برای حفظ و نگهداری آثار تاریخی بلکه برای افزایش آگاهی‌های عمومی و جذب گردشگران فرهنگی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. بوشهر با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص خود، همواره کانونی برای ارتباطات فرهنگی و تجاری بوده است و امروز با ارائه این مراکز تاریخی و فرهنگی، نقش خود را در معرفی فرهنگ ایران به جهانیان به خوبی ایفا می‌کند.
عمارت‌های تاریخی، موزه‌ها و مراکز فرهنگی بوشهر
بوشهر با داشتن عمارت‌های تاریخی، موزه‌ها و مراکز فرهنگی متعدد، یکی از شهرهای غنی از نظر معماری و تاریخ در جنوب ایران محسوب می‌شود. عمارت دهدشتی، عمارت گلشن و عمارت طاهری از جمله بناهای تاریخی شاخص این شهر هستند که نمونه‌های برجسته‌ای از معماری سنتی بوشهر را به نمایش می‌گذارند. موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس و موزه دریا و دریانوردی نیز از مراکز فرهنگی مهم بوشهر به شمار می‌روند که گوشه‌ای از تاریخ پزشکی و دریانوردی این منطقه را روایت می‌کنند. این بناها و مراکز فرهنگی نه‌تنها جاذبه‌های گردشگری مهمی هستند، بلکه نقش مهمی در حفظ هویت تاریخی و فرهنگی بوشهر ایفا می‌کنند. در ادامه بر برخی از عمارت‌های تاریخی و موزه‌های بوشهر مروری کوتاه داریم.
- عمارت طاهری(موزه مردم شناسی بوشهر)
یکی از سازه‌های قدیمی در شهر بوشهر، عمارت طاهری است که در گذشته آن را با نام «عمارت امیریه» هم می‌شناختند. در دوران پهلوی از ساختمان این موزه برای شهرداری محله بهبهان استفاده می‌شد اما با گذشت زمان امروزه این عمارت در اختیار اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری قرار گرفت و به موزه مردم‌شناسی بوشهر تبدیل شده است؛ مکانی که روایتگر فرهنگ، سبک زندگی و سنت‌های مردم این منطقه است و برای علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ بوشهر، جاذبه‌ای ارزشمند محسوب می‌شود.
این ساختمان از ۲ طبقه تشکیل می‌شود که چشم‌انداز آنها رو به دریا و از متریال مختلفی از جمله سنگ‌های مرجانی، گچ، چوب ساج و صندل ساخته‌اند. شهرداری بوشهر نیز اخیراً بازسازی‌هایی را روی آن انجام داده تا سازه دچار آسیب جدی نشود. در موزه مردم‌شناسی عمارت طاهری اتاق‌ها و وسایل مختلفی قرار دارد که از جمله آنها می‌توان به ابزارآلات کشاورزی، ماکت لنج، نقشه‌های هوایی بندر بوشهر، اتاق حنابندان، مطبخ، اتاق نشیمن بوشهری، اتاق موسیقی سنتی و صنایع دستی اشاره کرد.
- عمارت کازرونی
عمارت کازرونی یکی از زیباترین و باشکوه‌ترین بناهای تاریخی بوشهر است که در دوران قاجار ساخته شده است و در محله تاریخی بهبهانی قرار دارد. این بنا متعلق به حاج عبدالرسول کازرونی از تاجران سرشناس بوشهر بوده است و به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و سبک معماری کم‌نظیرش، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی این شهر محسوب می‌شود.
این بنا سازه‌ای دوطبقه با طاق‌ها و ستون‌های چوبی زیبا محسوب می شود که به سبک معماری سنتی جنوب ایران ساخته شده است. مصالح به‌کاررفته در ساخت این عمارت شامل چوب ساج، گچ، سنگ‌های مرجانی و آهک است که باعث استحکام و زیبایی خیره‌کننده آن شده است. پنجره‌های چوبی و بادگیرهای بلند، علاوه بر جلوه بصری، تهویه هوای مناسبی را برای فصول گرم سال فراهم می‌کردند.
عمارت کازرونی در گذشته محل زندگی و تجارت خاندان کازرونی بوده است اما در حال حاضر، این بنا تحت نظارت اداره میراث فرهنگی و گردشگری بوشهر قرار دارد. این عمارت، نمونه‌ای ارزشمند از معماری سنتی جنوب ایران محسوب می‌شود و از مهم‌ترین بناهای تاریخی شهر به‌شمار می‌رود که هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند. بازدید از عمارت کازرونی، فرصتی کم‌نظیر برای آشنایی با تاریخ بوشهر، سبک زندگی تجار در دوران قاجار و معماری اصیل جنوب ایران است.
- عمارت ملک
عمارت ملک یکی از بناهای تاریخی و باشکوه بوشهر است که در اواخر دوره قاجار ساخته شد. این بنا متعلق به ملک‌التجار بوشهری، یکی از تاجران ثروتمند و بانفوذ جنوب ایران، بوده است و نمونه‌ای ارزشمند از معماری سنتی بوشهر محسوب می‌شود.
این عمارت سه‌طبقه با الهام از معماری فرانسوی و ایرانی ساخته شده و دارای ایوان‌های ستون‌دار، پنجره‌های چوبی، بادگیرهای بزرگ و اتاق‌های مجلل است. یکی از ویژگی‌های مهم این بنا، استفاده از چوب ساج و مصالح محلی مانند سنگ‌های مرجانی و گچ است که آن را در برابر شرایط اقلیمی جنوب مقاوم ساخته است.
اکنون میراث فرهنگی بوشهر مسئول مرمت و نگهداری آن به شمار می رود و تلاش‌هایی برای احیای این بنای ارزشمند انجام شده است. عمارت ملک یکی از نمادهای تاریخی بوشهر محسوب می‌شود که جلوه‌ای از شکوه معماری سنتی و تاریخ پررمزوراز این بندر قدیمی را به نمایش می‌گذارد. این اثر در ۱۷ آذر ۱۳۷۷ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
- عمارت گلشن
عمارت گلشن یکی از بناهای تاریخی و باشکوه شهر بوشهر است که قدمت آن به دوره قاجار بازمی‌گردد. این عمارت در نزدیکی سواحل خلیج فارس و در بافت قدیمی بوشهر واقع شده است و به دلیل معماری منحصربه‌فرد خود از مهم‌ترین آثار تاریخی این شهر محسوب می‌شود. عمارت گلشن با استفاده از مصالح بومی مانند سنگ‌های مرجانی، چوب ساج، گچ و شیشه‌های رنگی ساخته شده و دارای طراحی خاصی است که با اقلیم گرم و مرطوب بوشهر سازگار است. بادگیرهای مرتفع، ایوان‌های مشرف به دریا و پنجره‌های چوبی مشبک از ویژگی‌های برجسته این بنا هستند که علاوه بر زیبایی، نقش مهمی در تهویه طبیعی و خنک نگه داشتن فضا ایفا می‌کنند.
این عمارت تاریخی در گذشته به عنوان اقامتگاه یکی از تاجران سرشناس بوشهر به نام محمد گلشن مورد استفاده قرار می‌گرفت و به همین دلیل به نام او شناخته شده است. عمارت گلشن در دوره خود یکی از خانه‌های اشرافی و مهم شهر به شمار می‌رفت و محل انجام دادن امور تجاری و بازرگانی نیز بوده است. به دلیل موقعیت استراتژیک آن در نزدیکی ساحل، این بنا نقش مهمی در ارتباطات تجاری بوشهر با دیگر مناطق خلیج فارس ایفا می‌کرد. تزئینات داخلی عمارت، از جمله گچ‌بری‌های زیبا و درهای چوبی حکاکی‌شده، نشان‌دهنده هنر معماری ایرانی در آن دوره است.
با گذشت زمان، این عمارت به یکی از جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی بوشهر تبدیل شده است و همچنان مورد توجه گردشگران و پژوهشگران معماری قرار دارد. عمارت گلشن نه‌تنها از نظر معماری و تاریخی ارزشمند است، بلکه به عنوان نمادی از هویت فرهنگی و تجاری بوشهر شناخته می‌شود. امروزه بخش‌هایی از این بنا مورد مرمت قرار گرفته تا به عنوان یکی از میراث‌های ماندگار این شهر حفظ شود و به نسل‌های آینده انتقال یابد.
- مدرسه سعادت
مدرسه تاریخی سعادت یکی از مهم‌ترین مراکز آموزشی ایران و از بناهای ارزشمند بوشهر به شمار می رود که نقش بسزایی در رشد علمی و فرهنگی این شهر داشته است. این مدرسه در ۱۲۷۸ خورشیدی(اواخر دوره قاجار) به دستور احمدخان دریابیگی، حاکم وقت بوشهر، تأسیس شد و به دلیل اهمیت آن در توسعه آموزش نوین از آن به عنوان «مادر مدارس جنوب ایران» یاد می‌شود.
مدرسه سعادت نخستین مدرسه مدرن در جنوب ایران بود که به سبک جدید آموزش می‌داد. بسیاری از دانشمندان، نویسندگان و سیاستمداران برجسته کشور از فارغ‌التحصیلان این مدرسه بوده‌اند. این مرکز آموزشی، در دوران خود علاوه بر تدریس علوم جدید، محلی برای گسترش تفکر و آگاهی اجتماعی در میان مردم بوشهر بود.
بنای مدرسه سعادت با مصالح بومی مانند سنگ‌های مرجانی، گچ و چوب ساج ساخته شده و دارای حیاط مرکزی، کلاس‌های درس با سقف‌های بلند، ایوان‌های وسیع و پنجره‌های چوبی بزرگ است که از نظر معماری سنتی جنوب ایران بسیار ارزشمند محسوب می شود. مدرسه سعادت بوشهر در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۷۸ خورشیدی به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. مدرسه سعادت در زمان حاضر در ۲ بخش جدید ویژه دانش‌آموزان و بخش تاریخی فرهنگی فعالیت دارد.
- موزه رئیسعلی دلواری
خانه رئیسعلی دلواری، واقع در جنوب شرقی شهر دلوار در استان بوشهر، یکی از آثار تاریخی ارزشمند مربوط به اواخر دوره قاجار است. این خانه که یادگار رئیسعلی دلواری، سردار مبارزه با استعمار محسوب می‌شود، توسط بازماندگان او به سازمان میراث فرهنگی اهدا شده و امروزه به عنوان موزه مورد بازدید عموم قرار می‌گیرد. این بنا علاوه بر ارزش تاریخی، نمادی از مقاومت و ایستادگی مردم جنوب ایران در برابر نیروهای بیگانه به شمار می‌آید.
رئیسعلی دلواری از چهره‌های برجسته مشروطه‌خواهی و رهبر قیام جنوب ایران علیه نیروهای بریتانیا در زمان جنگ جهانی اول بود. او با شجاعت و روحیه وطن‌پرستی، نقشی کلیدی در مبارزه با استعمار ایفا کرد و به نمادی از مقاومت در تاریخ ایران تبدیل شد. به پاس فداکاری‌های او، شورای عالی انقلاب فرهنگی ۱۲ شهریور، سالروز شهادت رئیسعلی دلواری، را از سال ۱۳۸۹ به نام «روز مبارزه با استعمار انگلیس» نام‌گذاری کرده است.
موزه رئیسعلی دلواری با هدف حفظ و معرفی تاریخ این شخصیت بزرگ و همچنین آگاهی بخشی به نسل‌های جدید، آثار مختلفی از جمله مستندات، عکس‌ها، سلاح‌ها، اسناد تاریخی و اشیاء شخصی رئیسعلی دلواری را به نمایش گذاشته است. این موزه، علاوه بر ارایه تاریخ مقاومت، بخش‌هایی از فرهنگ و شیوه زندگی مردم این منطقه را نیز به تصویر می‌کشد.
موزه رئیسعلی دلواری نه تنها به عنوان یادبودی از یک قهرمان ملی، بلکه به عنوان مکانی آموزشی و فرهنگی، نقش مهمی در ارتقای آگاهی تاریخی و ملی در میان مردم بوشهر و ایران ایفا می‌کند. بازدید از این موزه به دریافت ارزش‌ها و مفاهیم ایستادگی، غیرت و مقاومت کمک می‌کند و به نسل‌های جدید نشان می‌دهد که چگونه مردم ایران با غیرت و شجاعت در برابر بیگانگان ایستاده‌اند.
- موزه دریا و دریانوردی خلیج فارس
موزه دریا و دریانوردی خلیج فارس در بوشهر با نمایش مجموعه‌ای از آثار تاریخی و فرهنگی مرتبط با دریانوردی و زندگی دریایی مردم این منطقه، به معرفی یکی از مهم‌ترین بخش‌های تاریخ ایران می‌پردازد. این موزه نه تنها تاریخ دریانوردی بلکه هنرهای دریایی، صنایع و آداب و رسوم مردم ساحل خلیج فارس را به زیبایی در معرض نمایش می‌گذارد و فرصت مناسبی برای آشنایی با این بخش از فرهنگ و تاریخ ایران به بازدیدکنندگان فراهم می‌آورد.
بوشهر به عنوان یکی از بنادر مهم ایران و دروازه تجارت دریایی، همواره شاهد فعالیت‌های دریانوردان و ملوانان بوده و نقش برجسته‌ای در تاریخ تجاری و دریایی کشور داشته است. موزه با بهره‌گیری از این پیشینه تاریخی، مجموعه‌ای از آثار و اسناد مرتبط با دریانوردی را در خود جای داده است تا بازدیدکنندگان را با تحولات و پیشرفت‌های این صنعت در خلیج فارس آشنا کند.
بخشی از موزه در محوطه‌ای تاریخی به نام کلاه فرنگی بوشهر یعنی همان کنسولگری سابق انگلیس واقع شده است. در حیاط این محوطه، کشتی ۱۱۰ ساله پرسپولیس قرار دارد که به عنوان نخستین ناو جنگی ایران شناخته می‌شود. این ناو به عنوان هدیه‌ای از طرف آلمانی‌ها به ناصرالدین شاه تقدیم شده بود و اکنون در این مکان تاریخی به نمایش گذاشته شده است، یادگاری از روابط سیاسی و نظامی ایران با کشورهای دیگر در آن دوران.
- موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس
موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس در بوشهر یکی از جاذبه‌های مهم فرهنگی و علمی استان است که به معرفی تاریخ پزشکی در این منطقه می‌پردازد. این موزه با هدف حفظ و نمایش دستاوردهای پزشکی و بهداشت در دوران‌های مختلف به ویژه در خلیج فارس و ایران، تأسیس شده است. در این موزه، مجموعه‌ای از ابزارهای پزشکی قدیمی، کتب علمی، اسناد تاریخی و آثار مرتبط با تاریخ پزشکی در ایران و منطقه خلیج فارس به نمایش گذاشته می‌شود. بازدیدکنندگان می‌توانند از نزدیک با روش‌های درمانی و ابزارهای پزشکی قدیمی که در گذشته برای تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده می‌شد، آشنا شوند.
موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس علاوه بر نمایش ابزارها و اسناد پزشکی، به نقش پزشکان ایرانی در تاریخ علم پزشکی نیز اشاره می‌کند. در این موزه، اطلاعاتی در مورد پیشرفت‌های علمی و پزشکی در دوران‌های مختلف ایران و منطقه خلیج فارس، از جمله دوران اسلامی و قاجاریه، ارائه می‌شود. این موزه نقش مهمی در آگاهی‌رسانی به عموم مردم و محققان در مورد تاریخ پزشکی ایفا می‌کند و به عنوان یک مرکز آموزشی و فرهنگی، اهمیت ویژه‌ای دارد.
قابل بیان است که موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس در عمارت دهدشتی واقع شده و به بررسی روند تکامل پزشکی از دوران باستان ایران تا دوره معاصر می‌پردازد. این موزه، تحولات پزشکی را در دوره‌های مختلف تاریخی، از جمله دوران باستان، تمدن اسلامی، صفویه، قاجاریه و همچنین دوره‌های پهلوی و انقلاب اسلامی، به نمایش می‌گذارد. گنجینه این مجموعه شامل اشیاء، اسناد، کتاب‌ها، عکس‌ها و تصاویر ارزشمند تاریخی است.
عمارت دهدشتی یکی از بناهای تاریخی و باشکوه شهر بوشهر است که قدمت آن به دوران قاجار بازمی‌گردد. این عمارت که در محله قدیمی بوشهر قرار دارد، به دلیل معماری خاص خود، از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی این شهر محسوب می‌شود. ساختمان آن با استفاده از مصالحی مانند سنگ، چوب ساج، گچ و شیشه‌های رنگی ساخته شده و دارای بادگیرهایی برای تهویه طبیعی هواست که نشان‌دهنده تطبیق هوشمندانه معماری با اقلیم گرم و مرطوب بوشهر است. تزئینات زیبا، پنجره‌های مشبک و فضای داخلی گسترده، این عمارت را به یکی از نمونه‌های بارز معماری سنتی جنوب ایران تبدیل کرده است.
این عمارت تاریخی که به نام حاج غلامحسین دهدشتی از تاجران سرشناس بوشهر، نام‌گذاری شده است، در گذشته به عنوان خانه‌ای مسکونی مورد استفاده قرار می‌گرفت. امروزه این بنا به موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس تبدیل شده و اشیای ارزشمندی از پیشینه پزشکی ایران را در خود جای داده است. عمارت دهدشتی نه‌تنها از نظر معماری و تاریخی دارای اهمیت است، بلکه به عنوان نمادی از فرهنگ و سنت بوشهر نیز شناخته می‌شود و مورد توجه گردشگران و پژوهشگران قرار دارد.
- موزه تجارت دریایی بوشهر
موزه تجارت دریایی بوشهر یکی از مراکز مهم فرهنگی این شهر است که به تاریخ پررنگ تجارت دریایی در بوشهر و خلیج فارس اختصاص دارد. بوشهر به عنوان یکی از بنادر قدیمی و تجاری ایران، نقش بسیار مهمی در تاریخ دریانوردی و تجارت بین‌المللی ایفا کرده است. این موزه با نمایش مجموعه‌ای از ابزارهای دریایی، نقشه‌ها، اسناد تاریخی، و اشیای مربوط به تجارت و حمل و نقل دریایی، به بازدیدکنندگان فرصتی می‌دهد تا با تحولات تاریخی این صنعت در منطقه آشنا شوند. از ویژگی‌های برجسته این موزه، توجه به تاریخچه روابط تجاری ایران با کشورهای مختلف است.
در این موزه، علاوه بر ابزارهای دریایی، بخش‌هایی به نمایش مدل‌هایی از کشتی‌ها، عکس‌ها و اسناد مربوط به سفرهای تجاری و جنگ‌های دریایی نیز اختصاص یافته است. موزه تجارت دریایی بوشهر به بازدیدکنندگان این امکان را می‌دهد که دیدی جامع از چگونگی تأثیرگذاری تجارت دریایی بر اقتصاد منطقه، فرهنگ مردم و تحولات تاریخی ایران پیدا کنند. این موزه نه تنها به‌عنوان یک مکان آموزشی و تحقیقاتی اهمیت دارد، بلکه به جذب گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ دریانوردی و تجارت کمک می‌کند.