گزارش ایرناپلاس با عنوان «مدافعان، دیگر ضربه سر نزنند!» مورد توجه اهالی فوتبال قرار گرفت و هریک از آنها در گفت‌وگو با ایرناپلاس، دیدگاه‌های مختلفی را مطرح کردند. سرژیک مارکاریان مربی، بدنساز، استعدادیاب و مدرس فوتبال معتقد است این موضوع قابل توجه مربیانی است که می‌گفتند و هنوز هم بعضی از آنها می‌گویند بازیکن خوب باید سر خود را جلوی توپ بگذارد!
رضا مهاجری سرمربی سابق مس کرمان نیز عقیده دارد اروپایی‌ها که سخت‌افزارهای استاندارد دارند، مقابل سر زدن می‌ایستند اما وای به حال ما که همه چیزمان متعلق به عهد دقیانوس است و از توپ غیراستاندارد استفاده می‌کنیم.
زارعی: کاهش سرعت عکس‌العمل کودکان و نوجوانان با زدن ضربه سر
دکتر مصطفی زارعی معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم ورزشی و تندرستی که به مدت ۱۰ سال نیز با فدراسیون فوتبال در آکادمی ملی فوتبال همکاری داشته در این باره به ایرناپلاس گفت: «به موضوع بسیار جالبی اشاره کردید. من نیز در این زمینه چند کار انجام داده‌ام و می‌خواهم تجربیات خود را در اختیار اهالی فوتبال به‌خصوص آکادمی‌ها قرار دهم. موضوعی که به آن اشاره داشتید کاملاً درست است. موضوع دیگری که از نظر علمی به آن اشاره می‌کنم اینکه متاسفانه در کشور ما هیچ قانونی برای محدویت زدن ضربه سر برای رده‌های زیر ۱۲ و ۱۴ سال وجود ندارد؛ آن هم در حالی که ساختارهای اسکلتی آنها در این سن هنوز به بلوغ نرسیده و زدن ضربه سر برای این گروه سنی می‌تواند بسیار خطرناک‌تر و پیامدهای بیشتری نیز به همراه داشته باشد.
هلند، آمریکا و بسیاری از کشورهای اروپایی در حقیقت ضربه سر را در رده‌های سنی زیر ۱۴ سال ممنوع کرده‌اند و حتی اگر توپ به سر برخورد کند درست مثل برخورد توپ به دست، آن را خطا می‌گیرند. در آسیا متاسفانه قانونی در این زمینه وجود ندارد.»
وی که فارغ‌التحصیل رشته آسیب‌شناسی ورزشی و حرکات اصلاحی از دانشگاه تهران است و تا کنون مقاله‌های مختلف علمی_پژوهشی داخلی و خارجی و کتاب تخصصی در حوزه آسیب‌های ورزشی و فوتبال ارائه داده، افزود: «گروه ما در دانشگاه شهید بهشتی، در این زمینه یک طرح پژوهشی نوشته تا روی آن کار کنیم؛ با وجود اینکه داوری و بررسی شد و حتی برای کنفدراسیون فوتبال آسیا(ای‌اف‌سی) آن را ارسال کردیم، آنها گفتند که ما نمی‌توانیم بابت این طرح به دلیل تحریم‌ها پول به ایران انتقال دهیم.
ما طرح خود را به معاونت صندوق حمایت از پژوهشگران وزارت علوم بردیم و در آنجا نیز متاسفانه بودجه بسیار کمی برای آن در نظر گرفتند و بخش بزرگی از این پروژه انجام نشد. بخش کوچکی از این پروژه را انجام دادیم و مقاله‌های آن در دست داوری نشریات علمی کشور است؛ نشان دادیم که زدن ضربه سر در رده‌های سنی زیر ۱۴ سال سرعت عکس‌العمل بچه‌ها را کم می‌کند، تعادل‌شان دچار مشکل و تکنیک‌شان دچار افت می‌شود. حالا روی امواج مغزی و مسائلی از جمله اینکه چه اثراتی می‌تواند داشته باشد را به‌دلیل محدودیتی که در بودجه پژوهشی داشتیم انجام ندادیم.»
ضربه سر زدن بازیکن را دچار عاضه می‌کند
دکتر توحید سیف‌برقی متخصص پزشکی ورزشی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز در این رابطه به ایرناپلاس گفت: «فوتبال از معدود رشته‌هایی است که از سر به‌عنوان یکی از ابزاری برای حرکت توپ در زمین استفاده می‌شود. یک بازیکن ممکن است در یک بازی فوتبال بارها با استفاده از سر به توپ ضربه بزند و اگر جلسه‌های تمرینی را نیز اضافه کنیم، شاید بیش از صدها بار با سر به توپ ضربه بزند و این میزان ضربات سر در مدافعان بیشتر است؛ هم با توپ و هم با بازیکن حریف. اگرچه خشونت سر زدن کم است اما تکرار زیاد آن می‌تواند ورزشکار را دچار عاضه کند.
البته این موضوع در رشته‌های دیگری مانند بوکس و فوتبال آمریکایی که کمی نسبت به فوتبال هم خشن‌تر است اثبات شده. در فوتبال هم عوارضی دارد؛ اثر روی غشای کورتکس مغز و آتروفی آن و یا بیماریی به‌نام انسفالوپاتی مزمن که ما در فوتبال، هاکی، بوکس و سایر رشته‌ها داریم که ناشی از تکان‌های مغزی به‌دنبال ضربات سر است و حتی روی حافظه آن فرد اثر می‌گذارد و ممکن است رفتارهای خشونت‌آمیز هم داشته باشد.»
این عضو کمیته پزشکی کنفدراسیون فوتبال آسیا ادامه داد: «در گزارش شما خواندم پژوهشگران دانشگاه گلاسگو با مطالعه روی فوتبالیست‌هایی که فوتبال را کنار گذاشته و دچار زوال عقلی شده‌اند و اغلب هم زوال عقلی‌شان زودهنگام بوده، به این نتیجه رسیدند احتمال ارتباط‌هایی با زدن ضربات سر در دوران کودکی وجود دارد.
فدراسیون‌های فوتبال برخی از کشورها در این باره تصمیم‌های خاص خود را می‌گیرند؛ به طور نمونه در آمریکا در فوتبال به بازیکن‌های زیر ۱۱ سال اجازه زدن ضربه سر نمی‌دهند. در انگلیس و ایرلند نیز زدن ضربه سر برای بازیکن‌های زیر ۱۲ سال ممنوع است. آنها براساس مطالعاتی که انجام داده‌اند به این نتیجه رسیده‌اند که بیمارهای کشنده عصبی در بازیکنان بازنشسته چهار برابر افراد عادی است.
البته به بازیکن‌های بین سن ۱۲ تا ۱۶ سال اجازه می‌دهند اما محدودتر و در کنار آن آموزش را هم قرار داده‌اند؛ یعنی برنامه‌های آموزشی درست ضربه سر زدن. در تمرین به آنها می‌گویند تلاش کنید کمتر ضربه سر بزنید، اما در مسابقات آزاد هستند چون در جریان بازی نمی‌توان بازیکن را محدود کرد که ضربه سر نزند زیرا جذابیت فوتبال از بین و ویژگی‌های آن زیرسئوال می‌رود. البته در زمان بازی هم اشاره می‌شود اگر ضرورتی وجود نداشت ضربه سر نزنند. این وضعیت در بین مدافعان ۵ تا ۶ برابر سایر افراد عادی است و آنها به‌دلیل برخورد با توپ و هم بازیکن حریف دچار زوال عقلی می‌شوند.»
سیف‌برقی گفت: «پژوهشگران اسکاتلندی در کالبد شکافی روی فوتبالیست‌های بازنشسته دیده‌اند که تعدادی زیاید از آنها دچار بیماری انسفالوپاتی مزمن شده‌اند؛ اکنون این پرسش مطرح است که ارتباطی بین زدن ضربه سر و این بیماری وجود دارد؟
این ارتباط و چگونگی این ارتباط با توجه به بحث‌های پیچیده‌ای که به‌دنبال آن هست، به تحقیقات بیشتری نیاز دارد. اهمیت این موضوع آنقدر بالاست که دادخواهی‌هایی نیز از فیفا شده و تعدادی از خانواده‌ها شکایت کرده‌اند که زدن ضربات سر می‌تواند ورزشکار را دچار عارضه کند. آنها به‌دنبال گرفتن غرامت نبودند اما توصیه‌های دیگری داشتند که این مساله خیلی جدی پیگیری شود.
بدون تردید هر چقدر ورزشکار حرفه‌ای‌تر باشد آسیب‌ها بیشتر هست و ورزشکاری که مدت ورزش کردن او کمتر از ۵ سال باشد به‌طور حتم میزان آسیب‌دیدگی آن کمتر بوده؛ توصیه این است که از زدن ضربات سر غیرضروری اجتناب شود و مدیریت درستی برای آسیب‌هایی که در ناحیه سروگردن طی بازی پیش می‌آید انجام شود.
فیفا نیز کارهایی را در این رابطه انجام داده است؛ پیش از آغاز فصل مسابقات، ارزیابی‌های عصب‌شناختی انجام می‌دهند که اگر فوتبالیستی در زمان ورزش آسیب دید یک ارزیابی پایه داشته باشد.»
رئیس سابق کمیته پزشکی فدراسیون فوتبال بیان داشت: «فیفا به‌دنبال این است تا حداقل سنی که فوتبالیست می‌تواند ضربات سر بزند و یا محدودیت‌هایی را که می‌تواند اعمال کند را به آن برسد و جنبه قانونی پیدا کند. گرچه که کار درازمدتی خواهد بود اما ضرورت آن واجب است و باید هرچه زودتر به این مهم توجه شود.
ضمن آن‌که چالش‌های بزرگی در این رابطه وجود دارد؛ عده‌ای بر این عقیده‌اند بازیکنی که ضربه به سرش برخورد می‌کند از زمین خارج شود. آن‌هایی که به‌دنبال شکایت از فیفا بودند می‌گفتند بازیکنی که آسیب دید باید از زمین خارج شود. در این مورد می‌توان به آن صحنه خطرناک «رحیم استرلینگ» بازیکن انگلیس که با زانو به سر «پریرا» بازیکن اروگوئه ضربه زد که حتی بعد از آن ضربه به بازی ادامه داد، اشاره کرد.
این‌ها مواردی است که در هنگام بازی رخ می‌دهد و به همین دلیل گفته می‌شود در هر شرایطی که ضربه به سر بازیکن برخورد کند باید او از بازی خارج شود. البته فوتبال چنین ویژگی را ندارد و بازیکن هرگز نمی‌پذیرد که با زدن یک ضربه سر از زمین خارج شود. لذا چالش‌ها در این حوزه خیلی زیاد است و بحث‌ها پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و واقعاً لازم است که روی آن بیشتر بررسی شود؛ این موضوع در فوتبال زنان وجود دارد که قوانین بین فوتبال مردها و زن‌ها فرق کند. گفته می‌شود شاید در بین زن‌ها این ضایعات به دلایل هورمونی و یا سایر علل بیشتر باشد.»
وی ادامه داد: «فهم درست اثر ضربه سر زدن در فوتبال، بسیار سخت و بحث‌ها پیچیده است و مطالعات درخصوص تغییرات شیمیایی مغز و با تاکید بر ماده شیمیایی به‌نام «گابا» در مغز مطرح است که می‌گویند پس از ضربه زدن به سر «گابا» در مغز افزایش پیدا می‌کند و اثر مهاری دارد و حتی دیده شده روی حافظه می‌توان اثر بگذارد. گرچه خوشبختانه این موضوع گذراست و در یک شبانه‌روز اثراتش از بین می‌رود و فرد حالت عادی پیدا می‌کند اما ممکن است این اثر تجمعی داشته باشد و باعث آسیب بازیکن شود که در روزهای تمرینی مختلف ضربات سر می‌زند.
موضوعی که درباره این آسیب‌ها درباره بچه‌ها مطرح شده وضعیت بلوغ، جمجمه و مغز آن‌هاست و همه این‌ها می‌تواند تاثیرگذار باشد. این موضوع تنها به ناحیه سر و مغز ارتباط پیدا نمی‌کند. با مطالعات انجام شده، مشکل در چشم و عملکرد عصب بینایی فرد آسیب‌دیده است که در کوتاه‌مدت به آن دچار می‌شود. ممنوعیت‌هایی در کشورهای مختلف در این حوزه وجود دارد اما مطالعات همچنان ناقص است و نیاز به مطالعات بیشتری دارد. سال گذشته در کنفدراسیون فوتبال آسیا یک بررسی در این مورد انجام دادیم مبنی بر اینکه آیا در آکادمی‌ها ممنوعیتی برای زدن ضربات سر گذاشته شود یا خیر؟ جمع‌بندی آن این بود که شواهد علمی تا به این لحظه از این قضیه حمایت نکرده تا بازیکنان پایه از زدن ضربه‌های سر منع شوند.»
عضو کمیته پزشکی کنفدراسیون فوتبال آسیا افزود: «اینکه زدن ضربه سر ممکن است اثراتی داشته باشد رد نشد اما توصیه شد با توجه به ویژگی ورزش فوتبال و میزان شواهدی که در حوزه بحث فوتبال وجود دارد ملاحظاتی رعایت شود. نکاتی که به آن اشاره شد آموزش صحیح ضربه سر زدن بود. در واقع گفته شد به بازیکن‌ها تاکید کنید که با پیشانی سر، به توپ ضربه بزنند. عضلات گردن قوی و تقویت شود. هنگام ضربه زدن، توپ با سر برخورد نکند بلکه سر به توپ برخورد کند. چشم‌ها به هنگام ضربه سر زدن باز باشد. بازیکن پیش از آن‌که به توپ نزدیک شود بدن خود را به سمت عقب خم کند و قوس بدهد بعد ضربه را بزند. شیوه پرش و استفاده از بدن، عضلات و تمرینات پلایومتریک و ...، باید در فوتبال پایه به درستی آموزش داده شود و کمک خواهد کرد زدن ضربات سر با کمترین آسیب برای بازیکن به همراه باشد.
توصیه دیگر برای تیم‌های پایه، توپ بود. در واقع میزان فشاری که در توپ برای بازیکن‌های تیم پایه است به‌گونه‌ای باشد که کمترین آسیب را وارد کند. استفاده از توپ‌های هوشمند و استانداردی که در این مورد وجود دارد. این‌ها مقتضیات و جمع‌بندی کنفدراسیون آسیا برای آموزش د رست در آکادمی‌ها و رفتن به سوی پیشگیری از آسیب‌ها بود. البته باید منتظر تحقیقاتی که در این حوزه انجام می‌شود هم باشیم و بر اساس آن شاید یک تصمیم کلی در دنیا برای این موضوع مهم گرفته شود.»