به گزارش ایرناپلاس، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شرطی تازه برای داوری جایزه کتاب سال اعلام و تاکید کرده کتاب‌هایی که در انتشار آنها قانون کپی‌رایت رعایت شده باشد، می‌توانند به عنوان کتاب برتر از طرف کانون انتخاب شوند و دیگر کتاب‌ها توسط کانون به خانواده‌ها و کتابخانه‌ها معرفی می‌شود و همچنین امکان کسب مرغک سمین را دارند.
این در حالی است که برخی از ناشران کودک و نوجوان این روند را موجب نادیده گرفته شدن بخش بزرگی از کتاب‌های خوب می‌دانند، به گفته آنها کانون به عنوان نهاد دولتی نمی‌تواند شرطی را برای جایزه برتر کتاب سال کودک و نوجوانان تعیین کند که در کشور به صورت قانونی و رسمی پذیرفته شده نیست.
به همین بهانه ایرناپلاس میزگردی در فضای مجازی با موضوع «شرط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای داوری کتاب‌هایی که حق کپی‌رایت را رعایت کردند» با حضور مصطفی رحماندوست دبیر جایزه کتاب ماه و سال کودک و نوجوان کانون، عبدالعظیم فریدون رئیس هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان، امیر بیکمحمدی مدیر آژانس ادبی تماس و عضو کارگروه سیاستگذاری کودکان و نوجوانان انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی و رضا هاشمی‌نژاد مدیر انتشارات افق برگزار کرد.
در بخش نخست میزگرد رحماندوست موسسه‌ای را که صلاحیت دارد از قانون کپی‌رایت در ایران حمایت کند، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اعلام و به تلاش این موسسه برای خرید حق رایت از ناشران خارجی برای ترجمه و چاپ کتاب‌ها اشاره کرد.
این در حالی است که به گفته عبدالعظیم فریدون، ناشران حتی اگر بخواهند قانون کپی‌رایت را رعایت کنند، این کار به دلیل تحریم تبادل مالی و ارتباطی با سایر کشورها بسیار دشوار خواهد بود. وکانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به عنوان نهادی که از بودجه دولت استفاده می‌کند، نباید در جایگاه دفاع از حقوقی باشد که در کشور جایگاه رسمی ندارد.
مشروح بخش دوم و پایانی این میزگرد مجازی را می‌خوانیم.
نباید کودکان از کتاب خوب محروم شوند
رحماندوست: هیچ کدام از ما نمی‌توانیم مانند آقای فریدون و آقای هاشمی‌نژاد در این حوزه تاثیرگذار باشیم. این نظر شخصی من است؛ اینکه ایران عضو قانون کپی‌رایت نیست و اینکه آقای هاشمی‌نژاد با رعایت کپی‌رایت، کاری خلاف قانون نکرده، درست است.
همچنین فعالیت آقای هاشمی‌نژاد از طرف قانون حمایت نمی‌شود، زیرا هزینه‌های رعایت کپی‌رایت را جزء هزینه‌های نشر قبول نمی‌کنند و ناشری که چنین اقدامی می‌کند باید مالیات بیشتر بپردازند. درست است که مقدمات اجرایی این مسائل در این کشور مهیا نشده اما هیچ‌کس از او نمی‌پرسد که چرا قانون کپی‌رایت را رعایت کردید، او می‌تواند اعلام کند که کتابش این برتری را نسبت به کتاب دیگر ناشران دارد، زیرا حق ناشر و نویسنده را پرداخته یا رضایت آنها را جلب کرده است.
کانون هم سال‌هاست که این حق را رعایت می‌کند، هیچ محفل، قانون، بازرسی داخلی و بین‌المللی نمی‌پرسد که چرا این مساله را که جزء پذیرفته‌های قانونی ایران نیست، رعایت می‌کنید؛ همه از کانون برای این کار تشکر می‌کنند.
من به عنوان نویسنده از کانون و آقای هاشمی‌نژاد تشکر می‌کنم که قانون کپی‌رایت را رعایت می‌کند، با این کار برای من اعتبار و آبرو می‌خرند و وقتی که کتاب من به زبان‌های مختلف به فروش می‌رسد، به عنوان نویسنده سرافکنده نیستم. کتاب‌های من به ۱۴ زبان ترجمه شده و من از ۱۲ ناشر برای آن حق‌التالیف دریافت کردم.
این به وسیله آژانس‌های ادبی انجام شده و در سطح بین‌المللی سرافکنده نیستم. کانون هم می‌تواند مانند گذشته با رعایت حق کپی‌رایت کتاب‌هایش، به خرید این اعتبار بین‌المللی برای خودش ادامه دهد.
درباره جایزه؛ تا به امروز، جایزه کتاب سال دوره گذشته را ندادیم، قرار بود ۱۸ تیرماه ۱۴۰۰ این جایزه را بدهیم و به دلیل ابتلای من به کرونا، برگزار نشد. اگر این دوره بگذرد، شاید در دوره بعد کسی مسئولیت این بخش از کانون را برعهده بگیرد که این مساله را قبول نداشته باشد و در نتیجه شرط لزوم رعایت حق کپی‌رایت را بردارد.
براساس سیاست کانون که قانون کپی‌رایت را رعایت می‌کند اعلام کردیم کتاب‌هایی به عنوان اثر برتر انتخاب می‌شوند که همه برتری‌ها را داشته باشند و یکی از برتری‌ها این است که حق دیگران را رعایت کنند.
این مساله در آیین‌نامه کانون نیست. درست است، آیین‌نامه ابتدایی نوشته شده بود، بعد شورای سیاستگذاری تشکیل شد و بعد از آن شورای سیاستگذاری دیگری فعالیت کرد و تغییراتی در آیین‌نامه به وجود آمد و وارد مرحله اجرا شد.
تغییراتی که در طول یک‌ونیم سال گذشته در شورای سیاستگذاری افتاده، جزء آیین‌نامه است و بعد وارد حوزه اجرا می‌شود. یکی از قوانین که مصوب شد این بود؛ کتاب‌هایی که کپی‌رایت ندارند، یک امتیاز کمتر از باقی دارند، اما اگر کتاب خوبی هستند، نباید کودکان از آن محروم شوند. برای اینکه کودکان محروم نشوند دو گزینه برای کتاب‌های خوب داشتیم، یکی اینکه این کتاب‌ها برای کتابخانه‌ها خریداری شوند و دیگری ارائه فهرست کتاب‌های مناسب، یعنی کتاب‌های ناشرانی که برگزیده شده اما قانون کپی‌رایت را رعایت نکرده‌اند. به کتاب‌هایی که کپی‌رایت را رعایت نکردند، مرغک سیمین را می‌دهیم، اما مرغک زرین را به این کتاب‌ها نمی‌دهیم.
کتاب‌هایی که کپی‌رایت را رعایت نکردند، انتخاب می‌شوند و در شورای سیاستگذاری روی آنها بحث می‌شود، همچنین در فهرست کتاب‌هایی که به خانواده‌ها معرفی می‌شوند، می‌آیند و برای خرید بخش بازرگانی کانون هم پیشنهاد می‌شوند.
بنابر قولی که به ما دادند، قرار است در بخش بازرگانی کانون، از کتاب‌هایی که به عنوان برگزیده انتخاب می‌کنیم دو هزار نسخه برای کتابخانه‌ها خریداری کنند؛ نمی‌دانم که چند تا از آنها را خریداری کرده‌اند.
جلوی هیچ یک از خواسته‌های ناشران گرفته نخواهد شد و کتاب‌هایی که کپی‌رایت ندارند، بررسی، معرفی و خریداری خواهند شد. فقط قرار نیست کانون کپی‌رایت را رعایت کند و به عنوان موسسه خوش سابقه این رفتارش را اعلام کند و در جای دیگر این دیدگاه را اجرا نکند. در انتخاب کتاب برتر حتما رعایت حق کپی‌رایت یک امتیاز است.
ناشر را به سهم کمی از اقتصاد نشر دلخوش می‌کنید
هاشمی‌نژاد: شما این کتاب‌ها را به عنوان کتاب برتر معرفی نمی‌کنید. این مغالطه خیلی بزرگی است و جایزه را به کتاب‌هایی که کپی‌رایت را رعایت نکردند، نمی‌دهید.
رحماندوست: کانون سه نوع کتاب معرفی می‌کند و سه نوع کتاب می‌خرد. اما جایزه برتر را به کتابی که کپی‌رایت ندارد، نمی‌دهیم.
هاشمی‌نژاد: در شرایط جشنواره بهاره چیزی خلاف گفته جنابعالی اعلام شده است. اینطور نوشته‌اند، کتابی که کپی‌رایت نداشته باشد، مورد داوری قرار نمی‌گیرد.
رحماندوست: به عنوان مدیر جشنواره اجازه بدهید که بگویم، اشتباه شد. در آغاز که شرایط جشنواره را نوشتیم، اعلام کردیم، کتاب‌های بدون کپی‌رایت بررسی نخواهند شد. اما اعضای شورای سیاستگذاری اعلام کردند که در میان کتاب‌هایی که کپی‌رایت را رعایت نکردند، کتاب‌های خوبی وجود دارد. این کتاب‌ها را چگونه به دست کودکان برسانیم؟ به این نقطه رسیدیم که جایزه نهایی را به آنها نمی‌دهیم، اما کتاب را به دست کودکان می‌رسانیم و در فهرست کتاب‌های مناسب هم می‌آوریم.
هاشمی‌نژاد: چرا فکر می‌کنید تاثیر انتخاب کتاب به عنوان کتاب برتر به اندازه کتابی است که بر فرض می‌خرید یا در فهرست کتاب‌های منتخب معرفی می‌کنید؟
بگذریم که تاریخچه کانون ثابت کرده که وعده خرید یا اجرا نشده یا نصفه نیمه اجرا شده است. بارها کتاب‌های افق انتخاب یا معرفی شده، اما خریداری نشده است. شاید ناشر سیاست تبلیغاتی دارد که اگر کتابش به عنوان کتاب برتر انتخاب شود تبلیغات وسیعی کند و کارش بهتر پیش برود و مردم تعداد زیادی از کتابی را که کانون انتخاب کرده است، خریداری کنند.
با شرط کپی‌رایت برای کتاب برتر، ناشر را از این امکان محروم کردید و می‌گویید برای ورود به فهرست کتاب برتر باید قانونی را که دولت، ناشر را ملزم به رعایت آن نکرده است، رعایت کنید. از طرفی ناشر را به خریدی که در بیانیه کانون اعلام نشده و سابقه عملی خلاف آن را نشان داده است و از طرفی سهم کمی از اقتصاد نشر دارد، دلخوش می‌کنید!
رعایت کپی‌رایت شرط اصلی انتخاب کتاب برتر است
رحماندوست: نمی‌خواهیم برای همه ادبیات کودک و نوجوان ایران تعیین تکلیف کنیم. کانون کتاب‌های خوب را معرفی می‌کند و در لیست می‌آورد و برای کتابخانه می‌خرد. این روندی است که پایه‌گذاری کردیم و باید خریداری شود. به عنوان نویسنده و اگر عضو هیات مدیره کانون بودم، می‌گویم که در شان کانون نیست که کتاب برتر کانون، کپی‌رایت را نادیده بگیرد. با روش‌های دیگر کتاب‌های خوب به دست کودکان می‌رسد، اما اینکه ناشری بخواهد کپی‌رایت را رعایت نکند و از تبلیغات کتاب برتر استفاده کند، چنین مساله‌ای ممکن نیست.
فریدون: اگر داشتن حق رایت یک امتیاز در کنار امتیازهای دیگر است، آیا ممکن است کتابی که حق کپی‌رایت را رعایت نکرده اما امتیازهای دیگر را داشته، به عنوان کتاب برگزیده انتخاب شود؟ اگر کتابی کپی‌رایت نداشت و امتیازهای دیگر را داشت و کتابی کپی‌رایت داشت و امتیاز دیگر را نداشت، چه اتفاقی می‌افتد؟
رحماندوست: کتابی که حق کپی‌رایت نداشته باشد، برگزیده نمی‌شود.
فریدون: پس رعایت کپی‌رایت شرط اصلی انتخاب است نه فقط داشتن امتیاز برای برگزیده شدن.
رحماندوست: اگر حتی کانون به این نقطه می‌رسید که کتاب‌های ترجمه را بررسی نمی‌کرد و فقط کتاب‌های تالیف را بررسی می‌کرد کسی نمی‌توانست بپرسد چرا؟
فریدون: کانون نمی‌تواند ناشران را مجبور کند که حق کپی‌رایت بخرند.
رحماندوست: ما هم نمی‌گوییم که ناشران باید حق کپی‌رایت را بخرند، اما جایزه مرغک طلایی دوست دارد به کودکان بگوید، کتابی که حق مولف و ناشر در آن پرداخت شده باشد، برتر است.
شانیت یک نهاد دولتی بر اساس وظایف و اساسنامه
بیکمحمدی: فکر می‌کنم بحث اینکه کانون حق دارد این شرط را اجرا کند یا حق ندارد، بحث این میزگرد نیست و این بحث حقوقی و کلی‌تر از جایزه است. این اشکال را می‌توانید در همه سیاست‌گذاری‌های کانون بررسی کنید که آیا اقداماتی که انجام می‌دهد، در حوزه وظایفش است یا خیر. خوب است که این مسائل بررسی شود.
ناشری که کتاب کودکی را از مترجمی دریافت و بدون رعایت کپی‌رایت کتاب را آماده می‌کند و در حد چند جلد دیجیتال آن را چاپ می‌کند، آیا محتوا را ضایع نکرده است؟ ناشر ایرانی بدون هیچ هزینه‌ای، زحمات ناشر و نویسنده کشور دیگر را ضایع می‌کند. آیا حق دیگران نادیده گرفته نمی‌شود؟
در ایران بدون هیچ هزینه‌ای توانستیم آمار ترجمه‌های خود را گسترده کنیم. شان کانون این نیست که با طرح‌های خود اعم از برگزاری مسابقات، از این فضا مراقبت کند؟ آیا باید این اقدام کانون را در حصار قرار دهیم تا این دیدگاه را کنار بگذارد؟
هاشمی‌نژاد: وقتی دولت یک مساله را نپذیرفته است آیا یک نهاد دولتی می‌تواند این کار را انجام بدهد؟ آیا فردی می‌تواند به علت علاقه‌مندی، در کانون کاری را انجام دهد و اعلام کند که این دیدگاه شانیت دارد؟
شانیت یک نهاد دولتی بر اساس وظایف و اساسنامه است. اینکه افراد به رعایت حق کپی‌رایت علاقه‌منداند خیلی خوب است، اینکه کانون این دیدگاه رعایت می‌کند، خیلی خوب است؛ اما به این دلیل که خودش رعایت می‌کند، نمی‌تواند همه ناشران را به رعایت آن مجبور کند. جایگاه کانون به لحاظ قانونی این نیست.
بیکمحمدی: کانون وظیفه حفظ حریم ادبیات ایران را ندارد؟
هاشمی‌نژاد: وظایف قانونی کانون در سیاستگذاری آن مشخص شده است. اینکه اعلام می‌شود رفتاری شانیت دارد نوعی مغالطه است و دیدگاه درستی نسبت به ناشران نیست. اگر کلماتی مثل شانیت می‌توانست جایگاه استدلال و قانون را تضعیف کند، اوضاع جهان بسیهر بدتر از امروز می‌شد.
رحماندوست: اگر دولت می‌خواهد، قانون کپی‌رایت را بپذیرد و اگر نمی‌خواهد نپذیرد. شما می‌گویید که کانون به این دلیل که نهادی دولتی است، نمی‌تواند در جایزه‌ای که می‌دهد، رعایت حال ناشران و مولفان را بکند.
هاشمی‌نژاد: شما حق ندارید به کودکان آدرس اشتباه دهید و ۹۷ درصد کتاب‌ها را حذف کنید.
به عنوان مدیر این تصمیم را گرفتم
رحماندوست: کانون به عنوان نهاد مستقل می‌تواند از این تصمیم دفاع کند. در دفاع از کانون می‌توانم بگویم به عنوان نهاد مستقل حق دارم طبق قانون برای کتابخانه‌هایم کتاب انتخاب کنم. کسی هم به من نگفت که از ۹۷ درصد انتخاب کنم یا از ۳ درصد.
کانون برای معرفی کتاب‌های برتر و معرفی کتاب به کتابخانه برخی راهکارها پیدا کرده و فهرست کتاب برتر و مناسب را انتخاب کرده است. و همچنین یک جایزه زرین و جایزه سیمین به ناشر و مولف می‌دهد، شما حق ندارید بگویید که با تشخیص مدیریتی خود نمی‌توانید این قانون را بگذارید.
به عنوان مدیر این تصمیم را گرفتم تا برای خرید کتاب قواعدی در نظر بگیرم، مثلا تالیف را بیشتر بخرم، ترجمه بخرم یا نخرم و کتابی که کپی‌رایت را رعایت کرده است، بخرم. این حق کانون است که انتخاب کند، برای کتابخانه‌هایش چه کتاب‌هایی را بخرد.
اگر ناشری می‌گوید کتاب‌هایی که در ترجمه و انتشار آنها حق کپی‌رایت رعایت نشده، در جامعه زیاد است و کودکان را از دسترسی به آنها در کتابخانه محروم می‌کنید، به عنوان مدیر این بخش اعلام می‌کنم که اشتباه می‌کنید. در آیین‌نامه کانون مشخص شده هر کتابی با هر ویژگی که ترجمه شده است، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
کانون حق دارد برای خرید کتابخانه‌های خود و پیشنهادش برای کتاب‌های خوب لیست بدهد، این لیست ممکن است مورد توجه قرار نگیرد. یکی از شرایط کانون این است که کتاب‌های خوب را انتخاب و معرفی می‌کند و می‌خرد، اما به عنوان کتاب برتر انتخاب نمی‌کند. کانون این حق را دارد.
هاشمی‌نژاد: اما پاسخ اعتراض من، این نیست.
رحماندوست: این درست است و اگر آقای هاشمی‌نژاد در جایی برای انتخاب کتاب می‌نشست بر اساس عقاید خود تصمیم دیگری می‌گرفت. آقای هاشمی‌نژاد درست می‌گوید.
این مساله را از طریق قانونی پیگیری می‌کنیم
ایرناپلاس: یعنی ممکن است در کانون سلیقه‌ای رفتار شود؟
رحماندوست: کانون برای انتخاب کتاب‌هایش شورایی تشکیل داده و جایزه‌ای را هم تعیین کرده است. این شورا، قانون و جایزه‌اش ممکن است مورد پسند افرادی قرار نگیرد، اما شورا نمی‌تواند هر کتابی را بخرد. نظر من مطرح نیست، سال‌های سال است که کانون بر اساس انتخاب اعضای شورا کتاب می‌خرد. البته کانون حدود هشت سال کتابی نخریده بود، اطلاع دارم با این جایزه ۱۰ عنوان کتاب را خرید.
فریدون: استدلال آقای رحماندوست محکم است. اعلام می‌کند که کانون هر کتابی دوست دارد می‌خرد. کانون می‌خواهد کتاب بخرد و خودش قانون می‌گذارد.
رحماندوست: خیر، می‌گویم سال‌هاست که کانون بر اساس انتخاب شورا، کتاب می‌خرد. امسال هم کانون تصمیم گرفته همان کتاب را بخرد و همان کار را بکند، اما به کتابی جایزه برتر را بدهد که حق کپی‌رایت را رعایت کرده باشد.
فریدون: از نظر قانونی کانون این حق را ندارد. باید این را از طریق قانونی با کانون حل کنیم. حتما این مساله را پیگیری می‌کنیم.
رحماندوست: شما با کانون بحث‌های حقوقی را انجام دهید و اگر من عضو گروهی باشم که می‌خواهد برای کانون کتاب بخرد، در آن زمان اعلام می‌کنم که به کتابی که حق کپی‌رایت را رعایت کرده است امتیاز برتر را بدهد.
فریدون: ما پیگیری می‌کنیم که مشخص شود کانون می‌تواند این تصمیم را بگیر یا نه.
ایرناپلاس: آیا شورای‌های سیاستگذاری در نهادهای مختلف می‌تواند چنین تصمیمی برای اصلاح روند فعالیت بگیرند؟
بیکمحمدی: برای مثال در جشنواره فجر، شورای سیاستگذاری فیلم‌هایی را انتخاب می‌کند که در سال‌های بعد افراد دیگر فیلم‌های دیگری را انتخاب می‌کنند.
کانون تصمیمش را تعدیل کرد
ایرناپلاس: دیدگاه نهایی شما چیست؟
رحماندوست: هنوز از چیزی که مورد تصویب شواری سیاستگذاری کانون بوده است، دفاع می‌کنم.
این شورا ابتدا انتخاب کرد، کتاب‌هایی برای جایزه بررسی شود که قانون کپی‌رایت را رعایت کرده‌باشند، اما بعد این تصمیم را گرفت که کودکان را از کتاب‌هایی خوبی که در تهیه آنها قانون کپی‌رایت رعایت نشده است، محروم نکند، این روند تعدیل در تصمیم کانون بود.
اینکه کانون از نظر حقوقی حق دارد یا نه، به من ربطی ندارد و باید کانون به این سوال پاسخ دهد. حتی اگر انجمن ناشران کودک و نوجوان از من بخواهد تا کتابی را برای جشنواره‌ای انتخاب کنم، به کتابی که قانون کپی‌رایت را رعایت کرده‌باشد، امتیاز بالاتری می‌دهم.
زیرساخت‌های رعایت کپی‌رایت مهیا شده؟
هاشمی‌نژاد: سوال من این است آیا در وظایف و اهداف کانون این مساله مطرح است که این کار را انجام بدهد؟ اگر هم هست کجای آن بر وظیفه اصلی کانون ارجحیت داده شده است.
شرح وظایف کانون را می‌دانیم. کانون یک درصد خرید کتاب کودک بازار را هم انجام نمی‌دهد. این یک مغالطه بزرگ است که به وسیله آن نه تنها کودکان را از شناخت کتاب‌های واقعا منتخب محروم می‌کنیم، بلکه آدرس غلط می‌دهیم و انحصار ایجاد می‌کنیم. این یعنی از میان مثلا دو هزار کتاب کودک، ابتدا ۱۰ کتاب را واجد شرایط بررسی بدانیم و از میان آنها یک کتاب را به عنوان کتاب برتر و قهرمان ملی معرفی کنیم.
حرف من این است که چرا کانون از میان صدها کتاب فقط سه تا ۱۵ کتاب را قابل ورود به عرصه رقابت می‌داند در حالی که دولت نه تنها زیرساخت‌های رعایت کپی‌رایت را مهیا نکرده بلکه مخالف آن است و همین باعث شده با اجراکننده روند خرید و ارسال ارز برای رعایت کپی‌رایت که کاری اخلاقی است، معادل نوعی قاچاق برخورد شود.
بیکمحمدی: اگر بخش خصوصی یا دولتی با خارج کشور تبادل اقتصادی داشته باشد، تا زمانی که قوانین کشور را نقض نکند و مدعی نداشته باشد، قاچاقچی محسوب نمی‌شود.
هاشمی‌نژاد: به بانک مرکزی رفتیم و به هیچ وجه امکان اینکه هزینه کپی‌رایت را به دیگر کشورها حواله کنیم، وجود نداشت.
ممکن است مسئول بعدی کانون این دیدگاه را نداشته باشد
رحماندوست: این بحث‌ها در حیطه وظیفه من نیست، این حس، عقیده و قانون درونی من است که کتابی که قانون کپی‌رایت را رعایت کرده باشد، اولویت دارد و آدرس غلط نمی‌دهم. اعلام می‌کنید که چرا این کار را می‌کنید و کتاب بهتری را معرفی نمی‌کنید؟ شما حق دارید به مصوبه شورای سیاستگذاری کانون اعتراض کنید.
هاشمی‌نژاد: بحث استدلال است.
رحماندوست: واقعا متاسفم که شما را به عنوان ناشری که کپی‌رایت را رعایت می‌کنید، در منگنه قرا می‌دهم، اما این دلیل نمی‌شود، ناشری که حق دیگر ناشران و نویسندگان را رعایت می‌کند، با فردی که حق نویسنده و مردم را رعایت نمی‌کند، برابر باشد و ممکن است فردی که پس از من در کانون مسئولیت می‌پذیرد، چنین نظری نداشته باشد.
گزارش از آیدین پورخامنه