به گزارش ایرناپلاس، کتاب کودک و نوجوان و تصاویر آن نقش تعیین کننده‌ای در پرورش فکر و ذهن کودکان دارد. در سال‌های اخیر تعدادی از تصویرگران ایرانی توانستند جوایز جهانی کسب کنند و کتاب‌ها و آثارشان مورد توجه قرار گرفت.
تصویرگران در طول فعالیت می‌توانند سازنده آینده‌ای باشند که در آن کودکان به مطالعه کتاب علاقه دارند. اما این کتاب‌ها تا چه اندازه در جامعه دیده شد و چقدر در جذب کودکان به مطالعه تاثیر داشته است؟
سمانه قاسمی تصویرگر و نویسنده کتاب‌های کودکان و نوجوانان جوایز بسیاری در رشته تصویرگری به دست آورده است. وی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرناپلاس درباره رابطه بین تصویرگری ایرانی و کودکان و نوجوانان، آسیب‌های این حوزه و مشکلاتش توضیحاتی داد.
ایرناپلاس: ارزیابی شما از روندی که تصویرگری کتاب کودک در ایران طی کرده، چیست؟
قاسمی: فکر می‌کنم تصویرگری کتاب کودک ایران رو به پیشرفت است، زیرا تصویرگران متوجه برخی از مشکلات شدند و آنها را پشت‌سر گذاشتند. در دهه ۸۰ نسلی از تصویرگران آمدند و آثار زیادی تولید شد. گروهی هم متوجه شدند که فرستادن کار به خارج از کشور و ارتباط با جشنواره‌های بین‌المللی می‌تواند موجب پیشرفت باشد، اما آسیب‌هایی هم به همراه دارد. از جمله اینکه سلیقه کتاب کودک برای داوران در رابطه با ایران، سلیقه‌های غربی و کلیشه‌ای بود و تصویر خوب، آن کلیشه‌های ایرانی را در خود داشت و تصویر فاقد آن کلیشه‌ها، بد ارزیابی می‌شد.
این روند در دهه ۸۰ در کتاب‌های کودک و نوجوان آسیبی به همراه داشت، اینکه کتاب‌ها برای کودکان قابل فهم نبود. مبنای هنری و کلیشه‌هایی که در ذهن داوران غربی بود در کار تصویرگران ایرانی غلبه پیدا کرد و این آسیب در دهه ۸۰ خودش را نشان داد.
در دهه ۹۰ هم تصویرگران جدیدی وارد بازار کار شدند که سلیقه آنها با تصویرگرانی که از دهه ۸۰ کار می‌کردند، متفاوت بود، در نتیجه برخی از تصویرگران دهه ۸۰ روند فعالیت خود را تغییر دادند و بسیاری نیز کار نکردند، زیرا در ایران کارهایشان با استقبال کودکان مواجه نشد. این تصویرگران با اینکه جوایز بین‌المللی خوبی می‌گرفتند کم‌کم از دایره تصویرگری کتاب کودک ایران حذف شدند.
به همین دلیل سلیقه جشنواره‌ای در کتاب‌های کودک کمتر شده و تصویرگری در ایران رو به پیشرفت است. کتاب‌هایی تولید می‌شود که برای کودکان قابل فهم و کودک محور است. البته جوایز جهانی خیلی خوب است و سطح کار تصویرگران را از فضای بومی و محدود خارج و کمک می‌کند تا با مخاطبان گسترده‌تری مواجه شوند.
ایرناپلاس: چگونه به این ارزیابی درباره آثار و اینکه تا چه حد مورد پذیرش کودکان قرار می‌گیرد، رسیدید؟ آیا به وسیله جوایزی مانند لاکپشت پرنده، جوایز شورای کتاب کودک و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان می‌توان به این نتایج رسید؟
قاسمی: نتیجه‌گیری درباره این موضوع که کودک با تصاویر کتاب ارتباط برقرار نمی‌کند، پیش از جوایز لاکپشت پرنده اتفاق افتاد. اینها جوایز خوبی هستند که کتاب‌های کودک محور را انتخاب می‌کنند. مشکل تصویرگری کتاب کودک و نوجوان به ۲۰ سال پیش باز می‌گردد که حجم تصویرگری جشنواره‌ای افزایش پیدا کرده بود و برخی از ناشران کتاب‌های آن سبک را چاپ می‌کردند. اما در نتیجه بازخوردها و نقدهایی که نوشته شد، تصویرگران متوجه شدند که فضای تصویرگری در آن سال‌ها، فضای مناسبی برای کودکان نیست.
ایرناپلاس: آیا تصویرگران می‌توانند هماهنگی لازم با ناشر را داشته باشند یا میان خواسته تصویرگر و ناشر از نظر هنری و تجاری اختلاف‌نظر وجود دارد؟
قاسمی: هر تصویرگر بعد از مدتی ناشر خود را پیدا می‌کند. ممکن است تصویرگران در ابتدای فعالیت مجبور باشند طبق درخواست ناشر فعالیت کنند، اما بعد از چند سال فعالیت، تصویرگرانی که ثابت کار می‌کنند سبک ثابتی می‌یابند و مشخص است که چه ناشری آن سبک را چاپ می‌کند.
همه ناشران در همه دنیا، سبک کاری خود را دارند. بنابراین تصویرگر حرفه‌ای روش خود را تغییر نمی‌دهد اما تصویرگری که به تازگی کار خود را شروع کرده، ممکن است در کارهای ابتدایی طبق درخواست ناشر برخی از کارها را ارائه بدهد.
ایرناپلاس: تصویرگران با چه آسیب‌هایی مواجه هستند و چه مشکلاتی دارند؟
قاسمی: مهم‌ترین مساله که در کشور ما مطرح است و معمولا در کشورهایی که تصویرگران خوبی دارد اتفاق نمی‌افتد، موضوع حق‌الزحمه و کپی‌رایت است.
اگر در این روزها تصویرگران برای هر فریم ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار تومان دریافت کنند و اگر کتاب ۱۲ فریم داشته‌باشد، دستمزد یک ماهه تصویرگر، سه یا چهار میلیون تومان می‌شود. بنابراین در زمان یک ماه، کتابی که پر از ریزه‌کاری و اتفاق‌های خاص تصویری باشد، تولید نمی‌شود. اتفاق‌هایی که در کتاب‌های خوب شاهد آن هستیم، مانند شکل‌گیری رابطه میان متن و تصویر که ممکن است از دید کودک پنهان بماند و بعد کشف کند، در مدت طولانی شکل می‌گیرد. به همین دلیل، تصویرگری کتاب‌های ایران سطحی باقی می‌ماند.
ایرناپلاس: اگر ناشران با تصویرگران، قرارداد خوب و منصفانه ببندند، این می‌تواند بخشی از نبود قانون کپی‌رایت در ایران را جبران کند؟
قاسمی: بیشتر ناشران به صورت قطعی حق‌الزحمه تصویرگر را می‌پردازند. تعداد ناشران کمی هستند که درصد فروش تعیین می‌کنند. برای همین وضعیت نویسندگان از تصویرگران بهتر است. در ایران اگر قرارداد با تصویرگر درصدی باشد و با تحریم بالا و پایین نرود، مثلا ناشر بتواند سالی یک یا دو بار کتاب را تجدید چاپ کند، روند خوبی برای تصویرگران شکل می‌گیرد. این در حالی است که این روزها فروش کتاب با مشکلاتی همراه است.
ایرناپلاس: آیا تصویرگری در ایران توانسته با کودکان ارتباط خوبی برقرار کند؟
قاسمی: کودکان و نوجوانان علاقه زیادی به تصویر دارند، تصویر و سواد بصری برایشان مهم است. کودکانی که نمی‌توانند بخوانند، تصویر را خوانش می‌کنند. به همین دلیل کتاب‌های تصویری برای خردسال و کودک اهمیت زیاد دارد. اما خیلی درگیر کلیشه‌ها و سلیقه جشنواره‌ها شدیم.
برخی از تصویرگران هنوز از فیگورهای نگارگری استفاده می‌کنند، این در حالی است که نگارگری ایران تا حدی برای کودک قابل استفاده بوده و نمی‌توان پایه کتاب‌های تصویرگری را بر اساس نگارگری اجرا کنیم، زیرا در فیگورها حرکت وجود ندارد و در نتیجه کتاب‌های تصویری خشک می‌شود و کودکان نمی‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند. خوشبختانه در چند سال اخیر تصویرگرانی بودند که حرکت را به خوبی کشیدند، بُعد و پرسپکتیو را در تصاویر اجرا کردند. همین باعث شد که کتاب‌های تصویری بهتر از قبل باشد، اما هنوز هم کتاب‌های تصویری خارجی در جلب مخاطب موفق‌تر است.