به گزارش ایرناپلاس، روزهای ابتدایی سال ۱۴۰۰ تفاهم‌نامه همکاری بین نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با هدف ارتباط مستمر کتابخانه‌های عمومی و مطبوعات و رسانه‌ها، ترویج فرهنگ مطالعه از طریق مطبوعات و رسانه‌ها و نیز حمایت از نشریات مورد نیاز کتابخانه‌های عمومی منعقد شد.
براساس این تفاهم‌نامه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نسبت به معرفی نمایندگانی تام‌الاختیار برای عضویت در کمیته مشترک سیاست‌گذاری و خرید نشریات برای تعیین فهرست عناوین و تعداد نسخه‌های نشریات مشمول طرح اقدام می‌کند. همچنین خرید نشریات مجله‌ای مورد نیاز کتابخانه‌های عمومی از ۳۵ تا ۳۵۵۰ نسخه پس از تائید کمیته مشترک سیاست‌گذاری و پرداخت ۴۰ درصد از هزینه خرید نشریات مورد تایید کمیته مشترک، عضویت رایگان خبرنگاران معرفی شده از طرف اداره کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی در کتابخانه‌های عمومی کشور، خرید فصلنامه و کتاب‌های دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برای کتابخانه‌های عمومی و... از جمله تعهدات نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در این تفاهم‌نامه است.
البته خرید نشریات توسط نهاد کتابخانه‌ها در سال‌های گذشته هم انجام می‌شد و شاید از این پس روال منظم و مشخصی به خود بگیرد.
محمد حسن‌زاده رئیس انجمن ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران، استاد تمام دانشگاه تربیت مدرس و معاون پژوهش و فناوری دانشکده مدیریت و اقتصاد به خبرنگار ایرناپلاس درباره تاثیر انعقاد این تفاهم‌نامه در جذب اعضا و برقراری ارتباط قوی‌تر از قبل میان نهاد کتابخانه‌های عمومی و اعضا و همچنین نحوه انتخاب نشریات توضیح داد.
ایرناپلاس: نهاد کتابخانه‌های عمومی شعبه‌های متعددی در کشور دارد اما آن‌گونه که باید، مردم به استفاده از کتابخانه عادت نکرده‌اند و حتی اگر در مسیر رفت‌وآمد روزانه خود از جلوی در کتابخانه بگذرند، به آن توجه نخواهند کرد. به نظر شما، تجهیز کتابخانه‌ها با نشریات می‌تواند به جلب مردم و برقراری ارتباط بهتر کمک کند؟
حسن‌زاده: امروزه تعریف کتابخانه‌های عمومی در دنیا و به‌دنبال آن در ایران تغییر یافته است و کتابخانه‌های عمومی، کارکردهای جدیدی دارند. بخش مهمی از وظایف تامین منابع علمی مورد نیاز جامعه به سمت منابع دیجیتال حرکت کرده است.
شیوع کرونا نشان داد که کتابخانه‌های عمومی کشور برای ارائه خدمات کیفی به شهروندان با مشکلات مختلفی مواجه است. علاوه بر آن، عدم مراجعه یا مراجعه کم مردم به کتابخانه‌ها به دلایل مختلف از جمله نبود محتوای مناسب با نیازهای آنها، کمبود خدمات کارساز، ناکافی یا نامناسب بودن فضاهای مورد نیاز برای حضور و فعالیت‌های مرتبط با ماموریت کتابخانه‌هاست.
چنانچه بخواهیم از منظر محتوایی نگاه کنیم، به طور قطع اضافه کردن محتواهای جدید در صورتی که براساس برنامه مشخص برخواسته از نیازسنجی فراگیر باشد، به جلب مخاطب کمک خواهد کرد. تنها آسیب اضافه کردن منابع به صورت جمعی این است که امکان دارد این منابع با نیازهای اغلب یا بخشی از مخاطبان کتابخانه‌ها سنخیت نداشته باشند.
ایرنپلاس: به نظر می‌رسد در روند انعقاد این تفاهم‌نامه، نگاهی هم برای کمک به نشریات که روزهای سختی را از نظر اقتصادی می‌گذارنند، وجود داشته تا با این کمک بتوانند روی پا بمانند.
حسن‌زاده: صنعت نشر با ظهور اینترنت دچار دگرگونی شده و در نتیجه، مدل کسب‌وکار آنها نیز تغییر یافته است. بر حسب بوم کسب‌وکار در کشورها و مناطق مختلف، گزینه‌های متنوعی برای فعال‌سازی نشریات پیش روی مدیران آنها قرار گرفته است.
نشریات امروز تلاش می‌کنند به کسب‌وکار خود تنوع دهند و با به‌کارگیری شیوه‌های نوآورانه، راه‌های مطمئن و پایداری برای کسب درآمد و تداوم حیات خود باز کنند. تولید محتواهای تحلیلی، روندپژوهشی و غیره از جمله مدل‌هایی است که موجب کسب درآمدهای سرشار برای نشریات مختلف در دنیا شده است.
س نشریات برای جبران درآمدهای از دست رفته، باید به دنبال تنوع بخشی به مدل کسب‌وکار براساس ظرفیت‌های بوم مربوطه باشند. البته که دستیابی به تفاهم‌نامه‌ها و وارد شدن به قراردادهای مختلف از جمله چنین تفاهم‌نامه‌هایی در صورتی که بخش تامین مالی وجود داشته‌باشد، می‌تواند به عنوان راهی برای درآمدزایی باشد. البته اینکه در این تفاهم‌نامه چنین وضعیتی حاصل شده است یا خیر، من در جریان نیستم.
ایرناپلاس: آیا در انتخاب نشریات معیار خاصی وجود دارد؟ به نظر شما در این پروژه تا چه اندازه به علاقه و نظر مخاطبان کتابخانه‌های عمومی توجه شده است؟
حسن‌زاده: یک قاعده کلی در کتابخانه‌ها وجود دارد که آن هم انتخاب منابع براساس نیازهای واقعی مخاطبان و کاربران است. هیچ منبع به صورت جزئی یا کلی نباید خارج از فرآیند نیازسنجی وارد کتابخانه‌ها شود. در صورتی که چنین امری حادث شده، غیر از اضافه‌شدن محتوای بدون استفاده به مجموعه کتابخانه‌ها، سودی به حال مراجعان و مخاطبان نخواهد داشت.
کتابخانه با انبار کتاب یا آرشیو نشریات متفاوت است. کتابخانه به عنوان ارگانیسمی زنده تلقی می‌شود که انتخاب منابع باید با حساب‌وکتاب و منطبق با نیازهای کاربران باشد. البته که نیازهای کاربران نیز در یک سطح و به صورت کلی قابل ارزیابی نیست؛ بلکه مخاطبان و کاربران هر منطقه از کشور، هر قشر و صنفی با دیگران متفاوت است. هیچ استثنایی در کتابخانه های عمومی پذیرفتنی نیست و همه منابع باید از منظر نیاز و پیش‌بینی کاربرد انتخاب و به مجموعه‌ها اضافه شوند.
ایرناپلاس: شاید لازم است در شرایط کرونایی، فایل نشریات به صورت الکترونیک در اختیار اعضای کتابخانه قرار گیرد تا بتوانند از خانه از این امکان استفاده کنند.
حسن‌زاده: پیش از این نیز کتابخانه‌های عمومی در دنیا و کشورهای پیشرفته به سوی ایجاد دسترسی به منابع از راه دور و بر بستر شبکه اینترنت حرکت کرده بودند. شیوع کرونا یک جهش جدی در این زمینه ایجاد کرد و اکنون همه مراکز اطلاعات تلاش می‌کنند دسترسی از راه دور را برای کاربران خود فراهم کنند.
مجموعه‌های بسیار ارزشمند و جذاب باید طراحی، پیاده‌سازی و در اختیار کاربران قرار گیرد تا از آنها به عنوان حلقه ارتباطی بین کاربران و کتابخانه‌ها استفاده شود. نباید فراموش کنیم کتابخانه‌ها، امروزه فقط محل تجمع منابع اطلاعاتی نیستند بلکه به عنوان یک مرکز فعالیت‌های دانشی اجتماعی‌اند که بی‌توجهی به آنها و عدم رعایت ظرافت‌های دسترسی، در آینده خسارت‌های جبران‌ناپذیری وارد خواهدکرد.
ایرناپلاس: به نظر شما برای هرچه بهتر اجرا شدن چنین پروژه‌هایی و تقویت رابطه مخاطب و کتابخانه‌ها چه اقداماتی ضروری است؟
حسن‌زاده: مخاطب یک واژه عام است. در کتابخانه‌ها سلسله‌ای زنجیره‌وار از ذی‌نفع، مخاطب، مراجعه‌کننده، کاربر و مشارکت‌کنندگان مصداق دارد. برقراری ارتباط با هرکدام از اینها نیازمند سیاست‌ها، اقدامات اجرایی خاص و تعریف شده‌ای است که در دروس رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی از کاردانی تا دکتری تدریس می‌شود و پژوهش‌های جدی در این عرصه انجام شده که می‌تواند برای فرمول‌بندی موثر مورد استفاده مدیران و دست اندرکاران قرار گیرد.
اما به طور کلی، سه حوزه برای تقویت رابطه بین کتابخانه‌ها و جامعه قابل تعریف است: «تقویت و متناسب‌سازی محتوا»، «خوشایندسازی و پاسخگوسازی فضا» و «ارتقای کیفیت و جذابیت خدمات».
دستیابی به این سه راه‌حل، نیازمند بهینه‌سازی نگاه و رویکردهای مدیریتی، توانمندسازی و مشارکت‌جویی از کتابداران، توسعه ارتباط با دانشگاه و مراکز علمی، تقویت ارتباط کتابخانه‌ها با مردم و سایر نهادهای محلی، استانی و ملی و جاری‌سازی نگاه منعطف، تخصص‌گرا و آینده‌نگر است.
در نبود هرکدام از این عناصر، فاصله کتابخانه‌ها روز به روز از بدنه جامعه بیشتر شده و در نهایت به اضمحلال خواهند رسید. از آنجایی که آهنگ تغییرات در سطح جامعه بسیار شتابان شده و شبکه‌های اجتماعی و اطلاعاتی، بر شتاب آنها روزبه‌روز می‌افزاید، همگامی با این تغییرات نیازمند روحیه تعامل مثبت‌اندیش، تدبیر سازنده و مدیریت تغییر است.