به گزارش ایرناپلاس، نخستین دوره نمایشگاه مجازی کتاب تهران در حالی برگزار شد که ارسال پیامک با محتوای اطلاع‌رسانی درباره نمایشگاه مجازی و امکان خرید با تخفیف در آن به شماره‌هایی خاص، مورد انتقاد کتابفروشان قرار گرفته است.
این پیامک مانند پیغام‌هایی نبود که برای همه شماره‌های ایران ارسال می‌شود.
موضوع مبهم بود تا زمانی که محسن بهشتیان مدیر کتابفروشی لارستان درباره ارسال این پیامک اطلاع‌رسانی کرد. او با ارسال پیامی برای برخی از خبرنگاران فرستاده بود، مدعی استفاده موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران از اطلاعات محرمانه مشتریان کتابفروشی شد.
اطلاعاتی مانند شماره تماس و کد ملی، در زمان برگزاری طرح‌های حمایتی موسسه خانه کتاب، توسط کتابفروشان از مشتریان گرفته می‌شود. مخاطبان طرح‌های حمایتی ابتدا اعتمادی به ارائه کد ملی و شماره تماس نداشتند اما بعد از چند دوره برگزاری طرح‌های عیدانه، تابستانه و پاییزه، مردم نیز به کتابفروشی‌ها اعتماد کردند و راحت‌تر از گذشته، اقدام به خرید و استفاده از طرح‌های حمایتی خانه کتاب کردند.
بهشتیان با بیان اینکه مشتریان کتابفروشی همواره از ارائه شماره تماس و کد ملی هراس داشتند، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: بیشتر مشتری‌ها می‌پرسیدند که با ارائه این اطلاعات مشکلی برای آنها پیش نمی‌آید؟
به عنوان کتابفروش به آنها جواب می‌دادیم که این روند امن است. هیچ وقت به ذهنم نمی‌رسید برای مشتریان پیامک‌هایی فرستاده و به ضرر کتابفروشی اقدامی انجام شود. کتابفروشی فقط به پشتوانه مشتریانش پابرجاست؛ مشتریانی که در سال‌ها فعالیت، به دست آورده است.
وی ادامه داد: در طرح‌های فصلی تبلیغ کردیم و به مشتریان گفتیم کتاب بخرند؛ اطلاعات آنها را در سایتی قرار دادیم که به راحتی در دسترس موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران بوده، این موسسه از آمار مشتریان کتابفروشی استفاده کرده و برای آنها پیامک فرستاده تا از نمایشگاه مجازی با تخفیف ۲۰ و ۵۰ درصد کتاب بخرند.
به گفته مدیر کتابفروشی لارستان، با پیام فرستاده شده برای مشتریان این کتابفروشی، علاوه بر اینکه از مشتریان برای خرید از نمایشگاه مجازی کتاب دعوت شده، این ذهنیت را هم در آنها ایجاد کرده که در این خرید می‌توانند ۲۰ تا ۵۰ درصد تخفیف دریافت کنند.
او توضیح داد: این در حالی است که سال‌ها برای اینکه مشتریان به خرید کتاب با تخفیف عادت نکنند، تلاش کردیم. تا کتاب را با تخفیف، خفیف نکنند و برای آن ارزش قائل باشند. هرچند در طرح‌های ارائه شده توسط خانه کتاب، مبلغ تخفیف را خانه کتاب پرداخت می‌کند. همواره گفته‌ایم طرح‌های حمایتی مسکّن و سرم است و به جسم بی‌جان کتابفروشی جان می‌دهد؛ اما نمی‌دانستیم که چنین ضربه‌ای خواهیم خورد و خانه کتاب بدون توجه به کتابفروشی‌ها، چنین مشکلاتی ایجاد خواهد کرد.
نمایشگاه کتاب مجازی، کتابفروشان را ورشکست نمی‌کند
موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار کننده طرح‌های حمایتی فصلی است؛ هرچند همواره اجرای این طرح‌ها با انتقادهایی همراه بوده اما کمکی است تا کتابفروشان بتوانند شرایط سخت را پشت‌سر بگذراند و به امید روزهای بهتر به فعالیت خود ادامه دهند.
آزاده نظربلند معاون کتاب و فرهنگ خانه کتاب و ادبیات ایران در پاسخ به چرایی استفاده از اطلاعات کتابفروشان برای ارسال پیامک و اطلاع‌رسانی درباره نمایشگاه مجازی کتاب تهران به خبرنگار ایرناپلاس گفت: موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران سرویس‌های مختلفی را به گروه‌های هدف ارائه می‌کند؛ یکی از این گروه‌های هدف ناشران هستند که برای شابک گرفتن و ثبت کتاب‌هایشان در بانک اطلاعاتی خانه کتاب اقدام می‌کنند. یکی دیگر از گروه‌های هدف که خانه کتاب به آنها ارائه سرویس می‌کند، کتابفروشان هستند که طرح‌های حمایتی فصلی برای آنها برگزار می‌شود.
صنوف مختلف از جامعه نشر کشور از ناشر، کتابفروش، مخاطبان، بانک‌های اطلاعاتی کتاب و فروشگاه‌های کتاب جرء سرویس‌گیرندگان خانه کتاب هستند.
او ادامه داد: در نمایشگاه مجازی کتاب به این دلیل که نخستین دوره برگزاری آن بود و نیاز به اطلاع‌رسانی داشت، به جامعه مخاطبان موسسه خانه کتاب در هر گروهی که بودند در خصوص نمایشگاه مجازی کتاب اطلاع‌رسانی کردیم. وظیفه ۶ دوره _ از ۱۵ دوره _ برگزاری طرح‌های حمایتی خانه کتاب با بنده بوده و شناخت کاملی از روند طرح‌ها، فعالیت کتابفروشی‌ها و فروش کتاب در آنها دارم.
به نظرم این صحبت کتابفروشی‌ها بزرگنمایی است؛ زیرا به صورت منطقی، در سال‌های گذشته در اردیبهشت‌ماه، نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب تهران - با گردش مالی دو برابر نسبت به نمایشگاه مجازی - برگزار می‌شد و سپس، از شهریور در بسیاری از استان‌ها نمایشگاه کتاب برگزار می‌شد.
وی افزود: اگر گردش مالی نمایشگاه‌ها در سال‌های گذشته را در نظر بگیرید، در مقایسه با گردش مالی نمایشگاه مجازی کتاب تهران که حدود ۶۴ میلیارد تومان بود، در روند فروش کتاب در کتابفروشی‌ها اختلالی ایجاد نمی‌کند.
نظربلند با تاکید بر اینکه فروش نمایشگاه مجازی در حدی نبود که کتابفروشان به دلیل برگزاری آن، اعلام ورشکستگی کنند، اضافه کرد: اگر روند فعالیت موسسه خانه کتاب را بررسی کنید، به صورت مکرر طرح‌های فصلی حمایتی را اجرا کرده‌ایم. این در حالی است که به گفته معاون امور فرهنگی استان ایلام، این استان فقط چهار کتابفروشی دارد، سیستان و بلوچستان، کهکیلویه و بویراحمد و حتی شهرهای کوچک در استان‌های بزرگ فاقد کتابفروشی هستند.
نمایشگاه مجازی کتاب تهران امکانی را فراهم آورد تا افراد در همه شهرها بتوانند کتاب بخرند. اگر صنف کتابفروش می‌تواند همه کشور را پوشش دهد، ما سپاسگزار آنها خواهیم بود.
او با بیان اینکه از اطلاعاتی که در بنگاه اطلاعاتی موسسه خانه کتاب بود استفاده شده است، ادامه داد: این اطلاعات در دوره فعالیت در بخش‌های مختلف به دست آمده است. در خانه کتاب فعالیت ترویجی می‌کنیم و در این موسسه فعالیت رقابتی نداریم و با بازار رقابت نمی‌کنیم.
این فعالیت ترویجی برای ترویج و توسعه کتاب و کتابخوانی بود زیرا حتی نمایشگاه‌های استانی نمی‌توانند نیازهای شهرهای کوچک استان‌ها را پوشش دهد. امکان خرید کتاب با یارانه معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ارسال رایگان برای همه نقاط ایران فراهم شد؛ آیا کتابفروشان راهکاری برای پوشش دادن نقصان وضعیت کنونی بازار کتاب در کشور دارند؟ این هم بخشی از ماجراست.
درخواست مشتریان برای ارسال نکردن پیام تبلیغاتی
مهدی کاکلی مدیر کتابفروشی کلبه کلیدر در نیشابور، از کتابفروشانی است که بعد از چند دوره شرکت در طرح‌های حمایتی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، از این طرح‌ها استفاده نمی‌کند. او درباره استفاده از شماره تلفن ثبت شده در سامانه کتابفروشی‌ها برای اطلاع‌رسانی درباره نمایشگاه مجازی کتاب به خبرنگار ایرناپلاس گفت: مخالف کمک دولت با اعطای یارانه به کتابفروشی‌ها هستم. به نظرم استفاده از شماره مشتری برای اطلاع‌رسانی درباره نمایشگاه مجازی نادرست است زیرا به یاد دارم در زمان اجرای طرح‌های فصلی، بسیاری از مشتریان خواستند که از شماره آنها استفاده تبلیغی نشود.
کاکلی معتقد است، دولت باید با فعالیت‌های ساختاری و اقدام برای تاسیس کتابخانه‌های عمومی به ترویج کتابخوانی کمک کند.
او ادامه داد: اجرای طرح‌های حمایتی موسسه خانه کتاب موجب شد مشتری همواره عادت به خرید کتاب با تخفیف داشته باشد. این روند ممکن است بعد از مدتی منجر به افزایش قیمت پشت جلد کتاب شود تا ناشران بتوانند بعد از تخفیف، قیمت در نظر گرفته‌شده برای کتاب را دریافت کنند. همچنین نظارتی بر فروش کتاب در فضای مجازی وجود ندارد تا جایی که شرکت‌های پخش هم اقدام به فروش کتاب می‌کند.
این مدیر کتابفروشی درباره تاثیر برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب بر فروش کتابفروشی توضیح داد: برگزاری این نمایشگاه بر فروش تاثیر منفی گذاشت؛ همه‌جا تبلیغ نمایشگاه مجازی کتاب بود. اما همه مردم در هر جای ایران به سایت‌های فروش کتاب دسترسی دارند و بدون هزینه و یارانه برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، می‌توانند کتاب مورد نیاز خود را تهیه کنند.
به گفته کاکلی، کتابفروشان نمی‌توانند مانند نمایشگاه مجازی کتاب، تخفیف در فروش داشته باشند زیرا آنها کتاب را با تخفیف ۲۰ تا ۳۰ درصدی از شرکت پخش تحویل می‌گیرند.
او افزود: البته طرح‌های حمایتی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، برای ناشر، شرکت پخش و کتابفروش تاثیر مثبتی دارد.
فروش نمایشگاه مجازی کتاب از سبد کتابفروشی
خرید در سایت نمایشگاه مجازی کتاب با دو روش ممکن بود. اگر مشتری عنوان کتاب را می‌دانست می‌توانست آن را در سایت نمایشگاه جست‌وجو کند یا برای پیدا کردن کتاب افراد باید وارد صفحه ناشران می‌شد و صفحه به صفحه دنبال کتاب مناسب می‌گشت. روش دوم بسیار سخت و زمان‌بر بود. به همین دلیل بیان می‌شود که بیشتر کتاب‌های معروف و پرفروش در نمایشگاه مجازی کتاب فروخته شد.
بهشتیان به نوع برگزار نمایشگاه مجازی کتاب تهران و امکان خرید از آن اشاره و بیان کرد: نمایشگاه مجازی کتاب تهران هیچ کتابخوانی را به جمع کتابخوان‌ها اضافه نکرده، فقط به همان تعداد کتابخوان، کتاب فروخته، این فروش‌ها از سبد کتابفروشی رفته است. نکته مثبت این نمایشگاه، ارسال کتاب به نقاط دوردست بود که به کتابفروشی مجهز دسترسی ندارند. در حالی که سایت‌های فروش اینترنتی مجهزی در این حوزه فعالند و مردم می‌توانند در طول سال از آنها کتاب خریداری کنند.
او درباره طرح‌های حمایتی فصلی که در آینده اجرا خواهد شد، تاکید کرد: با اینکه شرکت در طرح‌های حمایتی فصلی کمکی به ادامه فعالیت کتابفروشی است، اما اگر قرار باشد آمار مشتریان در اختیار خانه کتاب قرار گیرد و از آن بدون اجازه استفاده کنند، در دوره‌های آینده در این طرح‌ها شرکت نخواهم‌کرد، مگر اینکه مطمئن شویم دیگر از اطلاعات خصوصی و شخصی کتابفروشی‌ها استفاده نمی‌شود زیرا این افراد، مشتری ما هستند و با این رفتار، آنها را به سمت دیگری هدایت می‌کنند.
موسسه خانه کتاب حق استفاده از اطلاعات کتابفروشان را دارد
طرح‌های حمایتی فصلی با همکاری موسسه خانه کتاب و کتابفروشی‌ها برگزار می‌شود. به گفته نظربلند وقتی طرح حمایتی توسط موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار می‌شود، اطلاعات کتابفروشی‌ها در پنل خانه‌کتاب بارگذاری می‌شود. خانه کتاب مجری طرح است و دولت این یارانه را به کتابفروشان اختصاص می‌دهد.
او افزود: اگر کتابفروشی‌ها نمی‌خواهند از طرح استفاده کنند، خودشان به فعالیت ادامه دهند، اما مشکل در جایی پیش می‌آید که کتابفروشی‌ها یارانه دولتی می‌خواهند و انتظار دارند وقتی این یارانه دولتی به آنها اختصاص پیدا می‌کند، موسسه خانه کتاب هیچ حقی درآن نداشته‌باشد و این امکانپذیر نیست.
او با بیان اینکه حمایت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای حلقه‌های صنعت نشر باید به صورت متوازن اختصاص داده شود در حالی که متمرکز بر تولیدکننده یعنی ناشر شده، گفت: این روند از منظر اقتصادی اشتباه است. همه نقص‌هایی را که وجود دارد، قبول داریم؛ اما اینکه کتابفروشی‌ها نسبت به حمایت‌های دولتی اعتراض دارند موجب نمی‌شود برای اجرای یک طرح خوب که امکان خرید کتاب از دورترین نقاط کشور را فراهم کرده است، اطلاع‌رسانی نکنیم.
او با تاکید بر اینکه در سال ۹۹ سه طرح فصلی کتابفروشی با تخصیص یارانه خوب برگزار شده، ادامه داد: طرح‌های حمایتی سال ۹۹ بیش از ۵۰ میلیارد تومان گردش مالی داشت با این تفاوت که پراکندگی کتابفروشی‌ها در سراسر ایران نیست. این عدد و رقم‌ها را که در نظر بگیریم، به نظرم نقد غیرمنصفانه‌ای مطرح شده؛ گردش مالی نمایشگاه مجازی به اندازه‌ای نبود که موجب ورشکستگی کتابفروشان شود و عدالت توزیع و فروشی داشت که در هیچکدام از طرح‌های فصلی امکان اجرای آن نیست؛ فارغ از هر چیز دیگری، این بزرگترین دستاورد کشور است.
در نمایشگاه، کتابفروش دور زده می‌شود
یکی از نقاط قوت نمایشگاه مجازی کتاب تهران، فروش بالای آن بود. بسیاری از ناشران از این فروش رضایت داشتند، هرچند روند فاکتورنویسی، بسته‌بندی و پست کتاب‌ها نیاز به زمان زیادی داشت.
طبق آمار ارائه شده از طرف موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، فروش نمایشگاه مجازی بالاتر از ۶۴ میلیارد تومان بود، این رقم نصف فروش در نمایشگاه بین‌المللی کتاب است.
بهشتیان با بیان اینکه در روزهای برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران، کتابفروشان شهرستانی شرایط نامناسب‌تری نسبت به کتابفروشان تهران داشتند، گفت: فقط سنگ خود را به سینه نمی‌زنم. کتابفروشان شهرستانی به من می‌گفتند فروش از نصف هم کمتر شده بود؛ همین مساله برای من هم صادق است، زیرا در طول مدت زمان برگزاری نمایشگاه و بعد از آن، فروشم نصف شده.
او معتقد است، کتابی که در نمایشگاه مجازی فروخته شد باید در کتابفروشی فروخته شود. در طرح نمایشگاه مجازی کتاب تهران، کتابفروشی دور زده می‌شود. مدیر کتابفروشی لارستان ادامه داد: من با هر طرحی که چرخه توزیع کتاب در آن حفظ شود، موافقم. در طرح‌های فصلی، کتاب توسط کتابفروش فروخته می‌شود و ناشر و شرکت پخش سود می‌کنند، این چرخه سالم است؛ اما در نمایشگاه مجازی و حقیقی _ که نمایشگاه نیست و حاشیه‌های فروش و جنبی زیادی دارد _ کتابفروش و شرکت پخش دور زده می‌شود.
او افزود: طرح‌های فصلی درمان جزئی است، به همین دلیل حفظ عزت خود را به شرکت در آنها ترجیح می‌دهم. درباره کمک بدون منت و امن حرفی ندارم اما اگر لازم باشد از اصول اخلاقی کوتاه بیایم، باید راه دیگری برای جبران این کمک‌ها و سرپا نگه‌داشتن کتابفروشی پیدا کنم.
طرح‌های فصلی که توسط موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران و همکاری کتابفروشی‌ها برگزار می‌شود، توانسته میان مردم شناخته شود. هرچند دوره‌های ابتدایی، این طرح با تبلیغات و اطلاع‌رسانی بهتری انجام می‌شد و نتیجه‌بخش‌تر بود، اما هنوز هم به ادامه فعالیت کتابفروشان کمک می‌کند. مردم برای اینکه بتوانند از تخفیف در نظر گرفته شده برای خرید کتاب استفاده کنند، باید کد ملی و شماره تماس خود را اعلام کنند. این اطلاعات در پنل موسسه خانه کتاب ثبت می‌شود. ارائه این اطلاعات در دوره‌های نخست برای مردم سخت بود اما پس از چند دوره اعتماد آنها جلب شد زیرا همواره کتابفروشان این نکته را اعلام می‌کردند که از اطلاعات ثبت شده، هیچگونه استفاده‌ای نخواهدشد.
گزارش از آیدین پورخامنه