به گزارش ایرناپلاس، همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ بسیاری از برنامه‌های فرهنگی را تغییر داد و سبب توقف برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بعنوان یکی از مهمترین و پررونق‌ترین رویدادهای فرهنگی شد؛ این درحالی بود که بسیاری از ناشران خود را برای این نمایشگاه آماده کرده و بیشتر نقدینگی خود را برای تولید کتاب صرف کرده بودند و با برگزار نشدن نمایشگاه با مشکلات متعددی روبه‌رو شده‌اند.
به منظور حمایت از ناشران و بازگشت نقدینگی آنها مقرر شد نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران از اول تا ششم بهمن ماه برگزار خواهد شد. همچنین بخش بین‌الملل نمایشگاه مجازی کتاب تهران برای معرفی ظرفیت‌های صنعت نشر ایران، فضایی برای بارگذاری و نمایش آثار فعالان حوزه نشر بین‌الملل فراهم کرده‌است.
ایوب دهقانکار، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران یکی از اهداف برگزاری نمایشگاه‌های مجازی کتاب، را تحقق عدالت فرهنگی و از سوی دیگر تقویت صنعت نشر دانست و گفت: با هماهنگی‌های انجام شده با معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مقرر شد مردم برای ارسال محموله‌های خریداری شده در نمایشگاه هزینه‌ای پرداخت نکنند.
بر این اساس ناشران ملزم به پرداخت هزینه‌های پستی هستند و ارسال محموله‌های با قیمت فاکتور کمتر از ۵۰ هزار تومان به‌صورت رایگان، ارسال هر بسته تا ۲ کیلوگرم با حدود ۷۰درصد تخفیف و پرداخت مبلغ ۵ هزار تومان، ۲۵ درصد تخفیف در هزینه ارسال بیشتر از ۲ کیلوگرم و عرضه کارتن ویژه ارسال کتاب با قیمت تمام‌شده و بدون سود در شعب و دفاتر پست تامین کند.
برای شرکت در نمایشگاه مجازی کتاب، ناشران ثبت نام اینترنتی انجام دادند و با تایید ثبت‌نام، ناشران باید با مراجعه به پنل کاربری، موجودی و قیمت کتاب‌هایشان را اعلام کنند.
آزاده نظربلند، معاون کتاب و فرهنگ موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، درباره نحوه اقدامات ناشران در نمایشگاه مجازی به ایبنا گفت: ناشران تنها یک‌بار مجاز به افزایش قیمت هر عنوان کتاب هستند؛ بنابراین براساس اطلاعات بانک خانه کتاب و ادبیات ایران، ناشران می‌توانند فهرست کتاب‌های منتشر شده را مشاهده کنند که این فهرست در قالب فایل اکسل، قابل دریافت است. ناشر براساس این فهرست، درباره عرضه و فروش به‌عبارت دیگر، فعال یا غیرفعال کردن هر عنوان کتاب خود تصمیم‌گیری می‌کند.
به گفته نظربلند، با توجه به اینکه ناشران برحسب توانمندی، تسلط و آگاهی از قابلیت‌های فضای مجازی و استفاده از روش‌های نوین فناوری اطلاعات با یکدیگر متفاوت و به‌تبع براساس سلیقه عمل می‌کنند، اطلاعات کتاب‌شناختی بر اساس یک قاعده، بارگذاری شده است؛ بنابراین به‌غیر از تغییر قیمت، ناشران امکان دخل و تصرف در شکل نمایش کتاب‌ها و اطلاعات را ندارند.
باید نام کتاب را در پنل نمایشگاه جست‌وجو کرد
نمایشگاه مجازی کتاب جیرفت از ۲۹ آذر تا سوم دی برگزار شد. مسئولان، این نمایشگاه را نمونه‌ای برای آنچه در نمایشگاه‌های مجازی کتاب انجام خواهد شد، اعلام کرده‌اند.
شهرام جهانگیری مدیر انتشارات چترنگ درباره تاثیر برگزاری نمایشگاه مجازی تهران بر مشکلات ناشران در دوران همه‌گیری بیماری کووید۱۹ به خبرنگار ایرناپلاس گفت: نمایشگاه جیرفت تمرینی برای ناشران و دست‌اندرکاران بود، به همین دلیل باید به مشکلات این نمایشگاه توجه شود. مهمترین مشکل این بود که نمایشگاه مجازی کتاب جیرفت، اطلاع‌رسانی بسیار ضعیفی داشت.
به گفته جهانگیری، مخاطبان ملزم به سرچ کتاب در پنل‌های در نظر گرفته برای نمایشگاه مجازی کتاب بودند، این در حالی است که خیلی از مخاطبان نمایشگاه کتاب پیش از مراجعه به نمایشگاه، فهرست مشخصی از کتاب‌های مورد نظرشان ندارند و با دیدن غرفهها و تازه‌های نشر، کتاب مورد علاقه‌خود را تهیه می‌کنند.
او ادامه داد: در این روزها بیشتر ناشران سایت فروش دارند، اگر فردی اسم ناشر و عنوان کتاب را بداند، می‌تواند به راحتی از سایت ناشر و نه نمایشگاه، کتاب را تهیه کند.
مدیر انتشارات چترنگ با بیان اینکه بسیاری از ناشران در نمایشگاه جیرفت هیچ‌گونه فروشی نداشتند، ادامه داد: فروش برخی در تعداد اندک بود. مشکل بزرگ دیگر این نمایشگاه، ارسال پستی کتاب‌های خریداری شده است. ناشران را موظف کردند ۲۴ ساعت پس از خرید، کتاب را پست کنند. با در نظر گرفتن هزینه پاکت و تهیه جعبه، هزینه پست حتی با تخفیف در نظر گرفته شده برای ناشران بین ۸ تا ۱۰ هرا تومان تمام می‌شود. به همین دلیل بسیاری از ناشران مجبور می‌شوند کتاب‌های ۱۰ یا ۲۰ هزارتومانی خود را از فهرست نمایشگاه کتاب حذف کنند زیرا فروش آنها توجیهی برای ناشران ندارد، اما تا نمایشگاه تهران اتفاق نیفتد نمی‌توان درباره آن قضاوت کرد.
۲۴ ساعت فرصت برای ارسال کتاب خریداری شده
نمایشگاه مجازی کتاب تهران در حالی با نکاتی مبهم در حال اجرایی شدن است که بسیاری از ناشران، خواهان برگزاری برنامه‌ای برای جبران کمبود نقدینگی هستند. جهانگیری درباره تاثیر این بخش از نمایشگاه بر فعالیت ناشران توضیح داد: شاید نمایشگاه مجازی کتاب بتواند کمبود نقدینگی ناشران را کمی جبران کند، اما باید توجه داشت بسیاری از ناشران سازوکار و نیرویی که بتوانند صدها کتاب را فاکتور و پست کنند، ندارند. حداقل اقداماتی که مسئولان می‌توانند برای تسهیل عملکرد ناشران انجام بدهند، تجمیع بسته‌های پستی است، به صورتی که حداقلی برای خرید از ناشران در نظر گرفته شود تا هزنیه پست برای ناشران صرفه اقتصادی داشته باشد. برای مثال بسیاری، از کتاب‌های چاپ سال ۹۵ با قیمت ۱۰ تا ۲۰ هزار تومانی دارند که عملا پست‌کردن تک‌تک آنها غیرممکن است.
با وجود همه مشکلات احتمالی، مدیر انتشارات چترنگ خبر از ثبت‌نام در نمایشگاه مجازی کتاب داد و بیان کرد: اینها را باید در شرایطی در نظر گرفت که سامانه تاپین که تخفیف پست است، به درستی کار کند، این در حالی است که این سامانه گاهی از کار می‌افتد و سرویس نمی‌دهد، اما ناشر ملزم به ارسال کتاب در مدت ۲۴ ساعت است و اگر در این زمان کتاب را پست نکند، مرتکب تخلف شده است. پس ناشر مجبور می‌شود از طریق پست، خارج از تخفیف اقدام به ارسال کتاب کند. بنابراین احتمالا ناشران کتاب‌هایی که به دلیل قیمت پشت جلد پایین، با در نظر گرفتن تخفیف نمایشگاه و هزینه پست، صرفه اقتصادی نداشته باشد، در پنل نمایشگاه بارگذاری نکنند.
دورزدن کتاب‌فروشان در نمایشگاه منصفانه نیست
کتابفروشیها همواره منتقد برگزاری نمایشگاه کتاب بوده‌اند. سعید دمیرچی مدیر انتشارات هرمس به خبرنگار ایرناپلاس گفت: کتاب‌فروشان بیشترین خرید را از ناشران دارند، اگر کتاب‌فروشان بتوانند به حیات خود ادامه دهند، در دراز مدت ناشران هم می‌توانند به حیات خود ادامه دهند.
نمایشگاه‌های کتاب یک مُسکن برای ناشران است و اگر ناشری بخواهد برای طولانی مدت برنامه‌ریزی کند، باید فعالیت توزیع‌کننده و کتاب‌فروش را در اولویت قرار دهد. اگر قرار است بودجه‌ای صرف نمایشگاه مجازی شود، با نظر گرفتن از اهل فن و بزرگانی که در اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان هستند، این بودجه به صورتی هزینه شود تا مردم کتاب را از کتاب‌فروشی نزدیک خانه خود تهیه کنند و ارتباط مردم با کتاب‌فروشی بعد از نمایشگاه هم حفظ شود.
او تاکید کرد، کتاب‌فروش باید توانایی و استعداد داشته‌باشد که در مدت نمایشگاه، با مخاطب ارتباط بگیرد، با پیک و پست کتاب را برایش بفرستد و بعد از نمایشگاه هم ارتباط را حفظ کند.
وی افزود: اگر بخواهیم کتاب‌فروشان و مراکز پخش را در نمایشگاه کتاب دوربزنیم، اتفاق خوبی نیست. پیشنهاد می‌کنم اگر دولت بخواهد برای نمایشگاه کتاب برنامه‌ریزی کند، بحث کتاب‌فروشی و فروش کتاب را از مولفان، مترجمان و اصحاب نشر جدا کند. یک نمایشگاه برای اهل قلم و ناشران و نمایشگاهی برای فروش باشد، در این راه می‌تواند بخش فروش را به کتاب‌فروشان بسپارد.
فروش کتابِ قیمت پایین، هیچ منفعتی برای ناشر ندارد
دمیرچی با اشاره به یادداشتی که درباره نمایشگاه مجازی کتاب خوانده است، توضیح داد: حدس می‌زنم در نمایشگاه مجازی، هزینه ناشر خیلی کم نمی‌شود، زیرا برخی از هزینه‌ها بر عهده ناشران خواهد بود.
یک یادداشت درباره نمایشگاه کتاب جیرفت خواندم که در آن نوشته بود: مخاطب کتاب را با قیمت پشت جلد ۱۵ هزار تومان و با تخفیف ۱۰ درصد، به بهای ۱۳ هزار ۵۰۰ تومان خرید، در حالی که ناشر چهار هزار تومان پاکت خریده و هفت هزار تومان هزینه پست پرداخته است. یعنی فروش کتابِ قیمت پایین، هیچ منفعتی برای ناشر نداشت و برایش ضرر هم داشت، مگر اینکه کتاب قیمت بالای ۲۰۰ هزار تومان باشد تا فروش در نمایشگاه مجازی برای ناشر صرف داشته باشد.
به گفته مدیر انتشارات هرمس اگر نمایشگاه برگزار می‌شود باید به بُعد حرفه‌ای آن توجه شود. نمایشگاه فروش و برای ناشران نقدینگی به همراه دارد، اما این موقت است و باید سازو کار آن اصلاح شود.
او ادامه داد: بسیاری از ناشران خوبی که برای نمایشگاه، کتاب تهیه کردند توانستند آنها را در طول سال بفروشند و اینگونه کتاب‌فروشان هم به ضرب و زور توانستند به حیات خود ادامه بدهند. توجه کنید، امسال چند ناشر ورشکست و چند کتاب‌فروش تعطیل شدند، در مقایسه با سایر مشاغل این روند چه نسبتی دارد. حوزه کتاب آسیب دید اما آسیب کمتری نسبت به سایر مشاغل داشت.
او با پیشنهاد اینکه نمایشگاه مجازی کتاب در دو بخش برگزار شود، گفت: در بخش فروش، مخاطب‌ها به سمت کتاب‌فروشان سوق داده شوند و بخشی هم به بحث تخصصی کتاب اختصاص دهند. کسی درباره صفحه‌بندی و گرافیک کتاب صحبت نمی‌کند. نمایشگاه مجازی می‌تواند محلی برای برگزاری وبینارهایی درخصوص گرافیک، ویراستاری، صفحه‌آرایی و فرم کتاب باشد.
نمایشگاه مجازی کتاب می‌تواند فرصتی برای ناشران و جبران خسارت آنها باشد، اما در شرایطی که مسئولان به مطالبات این صنف توجه و اصلاحات لازم درباره اقدامات نمایشگاه جیرفت را عملی کنند.
پیش از این نیز مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد، پیش از برگزاری نمایشگاه کتاب، بارها با مدیران نشر جلساتی برگزار کردند و نظر آنها را جویا می‌شدند. تجربه نمایشگاه جیرفت می‌تواند موجب بالارفتن بازده نمایشگاه مجازی کتاب تهران شود، البته اگر به درستی مورد بحث و بررسی قرار گیرد.