به گزارش ایرناپلاس، مستندسازان کشورمان در طول سال‌های فعالیتشان نشان داده‌اند که نسبت به مشکلات و دغدغه‌های جامعه احساس مسئولیت دارند. این هنرمندان توانسته‌اند با نگاه ریزبینانه و واقع‌گرایانه خود نسبت به رخ دادن بر خی از اتفاقات ناگوار جامعه به عنوان عناصر هشدار دهنده و اطلاع‌رسان عمل کنند.
حفظ محیط زیست یکی از دغدغه‌های امروزی است که خوشبختانه به دلیل پی بردن به اهمیت آن مستندسازان روز به روز بیشتر به سمت آن می‌روند، تا جایی که طبق گفته روابط عمومی جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت، با توجه به ثبت ۸۹۴ فیلم مستند در دبیرخانه این دوره جشنواره، ۱۰.۵ درصد این آثار، مستندهای گونه‌ی زیست‌محیطی و حیات‌وحش هستند. به عبارت دیگر ۹۴ فیلم مستند با این موضوع در دبیرخانه چهاردهمین جشنواره سینما حقیقت ثبت شده است.
گفته می‌شود برخی از این فیلم‌های مستند به موضوعات و اتفاقات طبیعی این چند سال اخیر پرداخته‌اند.
سوژه‌هایی مانند چون سیل استان‌های گلستان، خوزستان، لرستان و سیستان و بلوچستان، تخریب جنگل‌های شمال، عجایب طبیعی خلیج‌فارس، زادآوری فلامینگوها در نمک‌زارهای آبادان، نخلستان‌های شادگان، آتش‌سوزی در گیلان‌غرب، قنات و کاریز در مناطق خشک ایران، خشکسالی زیستگاه تمساح گاندو، جاری شدن رودخانه زاینده‌رود، قاچاق هوبره در حاشیه خلیج‌فارس، پرورش ماهی در لرستان، اولین سد خشتی جهان در قمصر کاشان، آلودگی دریای کاسپین، دیرزی‌ترین گونه درختی ایران، مورد توجه مستندسازان قرار گرفته است.
اما این مستندها تا چه اندازه می‌تواند مردم را نسبت به حفظ محیط زیست آگاه کند و به فرهنگسازی تبدیل شود؟ اقبال و افزایش آثار مستند محیط زیستی در جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت چه دلایلی می‌تواند داشته باشد؟
در این زمینه با مهدی نورمحمدی و فتح‌الله امیری کارگردانان حوزه محیط زیست و حیات وحش گفت‌وگو کردیم؛ دو کارگردانی که در کارنامه حرفهای هر یک از آنان جوایز داخلی و خارجی معتبر زیادی وجود دارد.
رویکرد غرب برای رفع چالش‌ها با کمک سینمای مستند
نورمحمدی درباره جایگاه مستندهای محیط زیستی در عرصه فیلم و مستند کشور و پیامدهای این آثار در فرهنگسازی جامعه، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: همه می‌دانیم فعالیت فرهنگی تاثیرگذار است. حال امکان دارد تاثیرش در درازمدت دیده شود اما به طور قطع تاثیرگذار خواهد بود.
در میان عناصر فرهنگی، رسانه‌های تصویری تاثیرشان بسیار بیشتر است. گفته می‌شود ۷۰ درصد یادگیری انسان بصری است. یعنی اگر تصویری را ببینیم، نسبت به متن، صدا یا عناصر دیگر معمولا اطلاعات بیشتری برای مدت زمان طولانی در ذهن ما باقی می‌ماند.
وقتی این اطلاعات اثبات شده را داریم که رسانه‌های تصویری برای کار فرهنگی می‌توانند تاثیرگذارتر باشند، پس هر فعالیتی در حوزه فیلمسازی و تخصصی‌تر آن یعنی مستندسازی موثر است. برای مثال در این یک دهه‌ای که وارد عرصه فیلمسازی محیط زیست شده‌ام و فعالیت می‌کنم مستند «در پناه بلوط» بعد از اکران و نمایش، بازخوردهای خیلی خوبی داشت.
پزشکی که می‌خواست در خانه سنجاب نگهداری کند، با دیدن این مستند از تصمیمش منصرف شده بود. قاچاقچی که خریدوفروش سنجاب می‌کرد، با دیدن این فیلم به من پیام داد و گفت که فهمیدیم این موجود در طبیعت تا چه اندازه کارکرد دارد و تصمیم دارم دیگر این کار را نکنم. وی تصویر و مستنداتش را از رهاسازی سنجاب‌هایی که اسیر کرده بود برایم فرستاد و گفت بعد از دیدن آن فیلم، نگاهم به این موجودات تغییر کرد.
نورمحمدی با بیان اینکه بسیاری از جوامع غربی، بیشتر چالش‌هایشان را با کمک سینمای مستند برطرف می‌کنند، افزود: یعنی هر جایی که می‌خواهند به مردم آموزش دهند به راحتی از ابزار و هنر سینما استفاده کرده و آن پیام را به مخاطب منتقل می‌کنند. به دلیل همین کارکرد، باید به فیلم مستند اهمیت زیادی بدهیم. اما ضعفی در اینجا وجود دارد و آن اینکه حمایتی که از طرف سیستم‌های دولتی باید انجام شود، صورت نمی‌گیرد. تحریم‌هایی که وجود دارد مانع می‌شود مستندسازان ایرانی با کشورهای اروپایی ارتباط داشته باشند و محصولاتشان را بفروشند؛ مستندسازان ایرانی به نوعی در محاصره هستند.
علاقه ندارم و نمی‌خواهم حرفهای ناامیدکننده بزنم، اما رمق‌های آخر مستندسازان است. بسیاری از دوستان ما در حال حاضر کار جدیدی در دست تولید ندارند و این واقعا درد بزرگی است.
مستندهای محیط زیستی ایران در استاندارد جهانی
وی درباره کیفیت آثار مستندسازان کشور در زمینه محیط زیست نسبت به آثار کشورهای دیگر بیان کرد: علاوه بر من، آقای امیری، برادران طاهری و دیگر دوستان مستندساز، در سالیان اخیر تولیدات بسیاری را ساخته و توانسته‌اند بهترین جوایز محیط زیستی جهان را از آن خود کنند. این نشان می‌دهد آثار ما به استاندارد جهانی رسیده است.
اگر استانداردی وجود نداشته باشد به طور حتم جشنواره‌های اروپایی و آمریکایی بدون هیچ دلیلی به آن آثار جایزه نمی‌دادند. مستند «در پناه بلوط» توانست ۱۹ جایزه بین‌المللی در ۱۱ کشور جهان کسب کند یا مستندهایی که آقای فتح‌الله امیری ساخته‌اند در جشنواره‌های بسیاری جایزه دریافت کرده‌اند.
مستندسازان، دیده‌بان‌های خوبی برای محیط زیست
محیط زیست و حیات وحش همواره جزء مستندهای پرطرفدار و پربیننده مردم بوده‌اند. البته تلویزیون هم در این سال‌ها بیشتر این آثار را نمایش داده است. توجه به این مقوله در هر برهه زمانی بسیار ضروری و مهم است. چون محیط زیست نه تنها در کشور بلکه در دنیا در خطر نابودی قرار گرفته است. جشنواره سینما حقیقت امسال هم شاهد افزایش ۱۰ درصدی حضور فیلم‌هایی با موضوعات محیط زیستی است.
نورمحمدی درباره این اتفاق و چرایی رفتن کارگردان‌های مستند به این سمت گفت: درباره این قضیه باید پژوهش‌هایی صورت گیرد و نمی‌توان به شکل کلی به آن پاسخ داد. اما در مجموع می‌توان گفت امروزه محیط زیست به فیلمسازان و فعالانش نیاز دارد. چون محیط زیست ما در معرض آسیب و تخریب است. به عبارت دیگر باید فیلمسازان و فعالان محیط زیست بیایند و کمک کنند و مردم را نسبت به این حوزه و خطراتی که آن را تهدید می‌کند، آگاه سازند.
در واقع فیلمسازان محیط زیست، دیده‌بان‌اند؛ آنها دیده‌بان‌های خوبی برای محیط زیست ایران هستند و می‌توانند خطراتی که این عرصه را تهدید می‌کند به جامعه منتقل کرده و از طریق فیلم‌هایشان هشدار دهند که چه اتفاقی در حال رخ دادن است. در مقابل هم می‌توانند نقاط قوت و قابلیت‌های سرزمینشان را معرفی کنند. اینکه می‌بینید بسیاری به این عرصه ورود پیدا کرده‌اند به این دلیل است که متوجه شده‌اند محیط زیست مهم است و باید بیشتر به آن اهمیت دهند؛ محیط زیست باید دغدغه همه باشد.
سختی‌های تولید مستندهای محیط زیستی
فتح‌الله امیری نیز درباره جایگاه آثار مستند در عرصه فیلمسازی کشور به خبرنگار ایرناپلاس گفت: تولیدات ما برای اینکه بتوانند موجب فرهنگساری گسترده در جامعه شوند، بسیار اندک هستند اا به نظرم بی‌تاثیر نبوده و به طور قطع در بسیاری از موارد هم تاثیرگذار بوده‌اند.
شخصی مانند مرحوم محمدعلی اینانلو توانست جامعه و مردم را با محیط زیست آشنا کند و بعدها هم مستندهایی که در این زمینه و در طول سال‌ها ساخته شدند هم با وجود اینکه زیاد نبوده‌اند اما تا حدودی باعث فرهنگسازی شدند و پیامدهایی نیز برجا گذاشتند.
ساخت مستندهای محیط زیستی بویژه در زمینه حیات وحش، زمانبر، پرهزینه و بسیار دشوار است. تولید چنین آثاری تجهیزات گسترده و سرمایه‌گذارای مناسب می‌خواهد. کسانی که به این عرصه می‌آیند باید بسیار علاقه‌مند باشند چون این کار صرفه اقتصادی زیادی ندارد.
وی درباره چرایی افزایش تولیدات آثار محیط زیستی و حضورشان در جشنواره سینما حقیقت امسال بیان کرد: در این چند سال اخیر در دنیا به مساله محیط زیست و اهمیت آن توجه بیشتری شده است. در کشور ما هم این موضوع نسبت به چند سال گذشته بیشتر مطرح شده. محیط زیست به نوعی به بحث روز تبدیل و به همین دلیل باعث شده عده‌ای به این سمت بیایند. اما در هر صورت هر چقدر تولیدات این نوع آثار بالا برود و این آثار دیده شوند، تاثیرها به مراتب بیشتر می‌شود.