به گزارش ایرناپلاس، «کتابخانه‌های روستایی کودکان، کارکردها و درس آموخته‌ها» موضوع نشست ویژه‌ای است که با تلاش مدرسه توسعه پایدار دانشگاه شریف در ۲۹ آبان امسال بر بستر فضای مجازی برگزار خواهد شد.
این رویداد قرار است به انتقال دانش و تجربه فعالان این حوزه در روستاهای مختلف کشور بپردازد. در واقع پرسش محوری این نشست این خواهد بود که «اهمیت و نقش کتابخوانی در آینده کودکان روستایی چیست؟ و ایده کتابخانه‌های روستایی چگونه می‌تواند در پیشرفت مناطق هدف تاثیرگذار باشد؟»
به بهانه این رویداد با تعدادی از فعالان حوزه کتاب کودک در مناطق روستایی گفت‌وگو کردیم.
اسماعیل آذری‌نژاد از فعالان این حوزه و از مروجان کتابخوانی در مناطق روستایی و کم‌برخوردار استان کهگیلویه و بویراحمد است.
وی در باب ضرورت تاسیس و ایجاد کتابخانه‌های روستایی به بحث عدالت آموزشی اشاره کرد و گفت: باید عدالت و برابری آموزشی برای نقاط روستایی و کم‌برخوردار همانند مناطق شهری فراهم شود تا کودکان روستایی از این طریق بتوانند رشد کرده و برآگاهی خود بیفزایند.
وی درباره نقش کتابدار در روستا معتقد است، فردی که به عنوان کتابدار انتخاب می‌کنیم پیش از آنکه دغدغه شغل را داشته باشد، باید دغدغه‌مند مردم و رواج فرهنگ کتابخوانی باشد، زیرا در غیر این صورت، فعالیت‌ها نتایج ماندگاری نخواهد داشت و کتابداران باید برای انجام نقش اجتماعی فعال، تلاش کنند.
آذری‌نژاد با یادآوری آیه نهم سوره زمر، «هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون» (آیا کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند، برابرند؟) معتقد است، کودکی که به واسطه کتاب و کتابخوانی دانایی کسب می‌کند با کودکی که نمی‌داند، تفاوت دارد.
از نگاه وی، جامعه رشد یافته، جامعه‌ای است که اعضای آن اهل کتاب باشند. زیرا کتاب و کتابخوانی تفکر خلاق را پرورش داده و به فرد مهارت حل مساله یاد می‌دهد.
آذری‌نژاد درباره تاثیر کتابخوانی در تغییر و اصلاح سبک زندگی گفت: کودکان بازی می‌کنند و از والدین خواسته می‌شود که با کودکان خود بازی کنند؛ والدین می‌بینند که به واسطه کتاب و بازی، شور و نشاط در خانواده ایجاد شده است.
کودک از طریق کتاب چه می‌آموزد؟
از نظر آذری‌نژاد، کتاب خوب ویژگی‌های بسیاری باید داشته باشد اما مهمتر از همه اینکه باعث رشد فکری کودک شود و کودک از طریق آن مهارت گفت‌وگو و حل مساله را یاد بگیرد.
وی درباره راهکارهای غلبه بر چالش‌های فضای مجازی و گوشی هوشمند به عنوان رقیب در مقابل کتابخوانی و کتابخانه‌های روستایی از تجربه خود در این رابطه گفت: برای پخش کتاب و انجام فعالیت ترویج کتابخوانی به روستایی رفته بودم که به لحاظ امکانات مالی در سطح خوبی قرار داشت و همه کودکان از گوشی هوشمند برای انتقال مطلب استفاده می‌کردند. در این بین کودکی با وجود صحبت‌ها و تلاش‌های فراوان به کتاب‌هایی که در اختیارش قرار داده بودم جذب نشد.
تلاش کردم کنار او بنشینم و با او در رابطه با محتواهایی که در فضای مجازی و بازی‌ها دنبال می‌کند، صحبت کنم. بعد از آن کتابی را انتخاب کردم که به لحاظ محتوایی همان محتوایی باشد که کودک در فضای مجازی دنبال می‌کرد و به این طریق، باب گفت‌وگو و نزدیکی با او باز شد.
با روش‌های خلاقانه می‌توان همه افراد را کتابخوان کرد
نهضت قریشی‌نژاد از مروجان کتابخوانی در اصفهان و یکی از موسسان انجمن دوستداران ادبیات کودک و نوجوان اصفهان است.
وی در پاسخ به پرسشی در مورد ضرورت تاسیس و ایجاد کتابخانه‌های روستایی گفت: دسترسی به کتاب‌های با کیفیت، حق همه کودکان این سرزمین است. وقتی از عدالت آموزشی و شرایط عادلانه صحبت می‌شود، دسترسی کودکان در روستاها یا مناطق محروم به کتاب‌های با کیفیت یک الزام است و تامین رشد شرایط فرهنگی و اجتماعی برای کودکان در همه جا در برنامه کار باید باشد.
وی ادامه داد: نمی‌شود فقط به تهران و شهرهای بزرگ توجه داشت و از شکاف فرهنگی بین مناطق جلوگیری کرد. یکی از عوامل موثر و اساسی در رشد فرهنگی، اجتماعی، شناختی و شخصیتی کودکان، دسترسی به کتاب و کتابخوانی است. تجربه نشان داده کودکان روستایی بسار مشتاق به کتاب و با استعداد هستند. تاسیس کتابخانه‌های روستایی به این مهم کمک می‌کند.
قریشی‌نژاد به نقش کلیدی افراد محلی در موفقیت کتابخانه‌های روستایی اشاره کرد و گفت: با افراد آشنای محلی، فعالیت‌ها و طرح‌ها با مشکلات کمتری اجرا می‌شوند.
وی ویژگی مهم یک مروج را آشنایی او با فرهنگ، آداب و رسوم (بستر فرهنگی اجتماعی) منطقه می‌داند. از نظر او، مروج خوب، برنامه و طرح را بومی‌سازی می‌کند.
وی با توجه به تجارب خود در زمینه ترویج کتاب و تاثیر این فعالیت‌ها در افراد خانواده، افزود: با روش‌های خلاقانه می‌توان همه افراد را کتابخوان کرد. فقط لازم است نیاز هر کدام را تشخیص دهیم و کتاب مناسب را به آنها معرفی کنیم. به این ترتیب روابط خانواده صمیمی‌تر و نزدیک‌تر می‌شود.
از نظر قریشی‌نژاد، یک کتاب هم از نظر ظاهری باید جذاب باشد و هم به لحاظ محتوایی. محتوای کتاب‌ها باید ارزش‌های زندگی و اجتماعی و مهارت‌های زندگی را به طور غیرمستقیم به کودکان بیاموزد و امید به آینده را در دل و ذهن آنها زنده نگه دارد. محتوای کتاب‌ها همچنین باید متناسب با زندگی روزمره کودکان در این مناطق و برای آنها ملموس باشد.
روستاها مکانی مناسب برای ترویج و گسترش کتابخوانی
مهدی نوروز استادیار زبان و ادبیات فارسی، رئیس انجمن نویسندگان و پژوهشگران ابر شهر در نیشابور و از فعالان و مروجان حوزه کتاب و کتابخوانی بر این باور است که روستاها مکانی مناسب برای ترویج و گسترش کتابخوانی هستند زیرا تشنه فراگیری بوده و به سرعت تاثیر پذیرند. ترویج کتابخوانی در روستا ضمن کمک به ارتقای فرهنگی، به پیشرفت و آبادانی منطقه نیز یاری می‌رساند. از نظر او، ارزان‌ترین و سالم‌ترین راه برای رسیدن به زندگی سالم، کتاب است.
وی ادامه داد: افزایش آگاهی و تفکر منجر به عمل نیک شده و این عمل، به عادت تبدیل می‌شود؛ همین عادت‌های پسندیده شخصیت‌ها را می‌سازند و شخصیت‌ها تعیین‌کننده سرنوشت انسان‌ها خواهند شد. بنابراین کتاب، دریچه آگاهی و تفکر و زمینه‌ساز تعلیم و تربیت است.
نوروز که ریاست دانشگاه سبحان نیشابور را برعهده دارد، بر این باور است که آموزش تسهیل‌گرانی از خود روستاها برای ترویج کتابخوانی دراین مناطق بسیار مفید و کارساز است.
وی اضافه کرد: کار فرهنگی باید فرامنطقه‌ای باشد و در کار فرهنگی نباید فعالیت سیاسی انجام داد. از طرفی فعالیت‌های فرهنگی برای کودکان نباید خیال‌پردازانه و رویاگونه بوده بلکه باید با واقعیت مطابقت داشته باشد.
در این باره او به کتاب‌های خود در زمینه زندگی و خاطرات شهدای دفاع مقدس و مدافع حرم اشاره کرد و گفت: نباید قهرمانان ملی و شخصیت‌های محبوب را برای کودکان و نوجوانان دست نیافتنی معرفی کنیم. بلکه باید به گونه‌ای به این الگوهای بزرگ در جامعه پرداخته شود که کودک و نوجوان به آنها احساس نزدیکی کرده و دستیابی به چنین شخصیت‌هایی را دور از دسترس نداند.
از نظر وی، یک کتاب خوب باید از نظر ظاهر، محتوا و تکنیک در سطح مناسبی باشد. ظاهر کتاب باید جذاب و خوش آب و رنگ و از نظر محتوا متناسب با سن کودکان بوده، شادی را به کام آنها بریزد و کودکان و نوجوانان را برای رویارویی با بن‌بست‌های آینده آماده کند و در بحث تکنیک باید دقت شود که قواعد و اصول شعر و داستان در کتاب رعایت شده باشد.
نوروز در بحث چگونگی جلب مشارکت ها و ایجاد تعامل، به ابزار تبلیغ، آگاهی‌رسانی و اطلاع‌رسانی اشاره کرد و براساس تجربه خود گفت: در بحث جلب مشارکت‌ها، کتاب خوب را تشخیص دادیم و از دلسوزان و خیران و ...خواستیم کتاب نذر کنند و از طریق این حرکت مردمی، سهمی در افزایش دانش و بینش کودکان و نوجوانان منطقه خود داشته باشند.
راه پیشرفت و آبادانی از فرهنگ می‌گذرد
فاطمه‌السادات جعفری از فعالان حوزه کتابخوانی در روستاها و مدیر کتابخانه‌های عمومی شهرستان نکا، از علاقه‌مندی به فعالیت‌های فرهنگی و تلاش‌های خود در این عرصه از سال ۱۳۸۵ گفت: در ابتدای کار که تجربه کمتری داشتم، می‌دیدم که کودکان به کتابخانه نمی‌آیند؛ تصمیم گرفتم کتاب را با خود همراه بردارم و به طبیعت رفته و از این طریق بچه‌ها را جذب کنم. می‌دیدم که بعضی از سنت‌ها از جمله سنت شب‌نشینی که اهالی مازندران شب‌ها در منزل هم جمع می‌شدند و سفره می‌انداختند و با هم گفت‌وگو می‌کردند، به فراموشی سپرده شده است. از همین رو با اجرای طرح «شونیشت فرهنگی» سعی کردم این سنت را حفظ کرده و در کنار آن از کتاب هم استفاده کردیم.
وی با یادآوری یکی از طرح‌های خود به نام «شهربانو غریبه نیست» به تاثیر کتابخوانی در تغییر سبک زندگی و بهتر شدن روحیات افراد پرداخت و گفت: «طی روزهای مکرر می‌دیدم که خانمی در نزدیکی کتابخانه می‌آید و می‌نشیند. حس می‌کردم که می‌خواهد با من حرف بزند. در کتابخانه بیشتر به دنبال کتاب‌هایی از جنس اینکه "چطور بهتر زندگی کنم؟" می‌گشت. برای همین، اولین دورهمی زنان خانه‌دار را تشکیل دادم و بعد از اینکه رابطه دوستانه و حس اعتماد بین آنها شکل گرفت، شروع به برگزاری کارگاه‌هایی متناسب با نیازهایشان کردم.
وی به برقراری عدالت فرهنگی اشاره کرد و افزود: نباید تفاوتی بین کودکان شهری و روستایی گذاشته شود؛ نیاز است برای کاهش آسیب‌ها و برقراری عدالت، به بحث آموزش و ارتقای سطح فرهنگی کودکان روستا توجه شود زیرا رواج کتابخوانی باعث بهبود رشد فرهنگ می‌شود و از این طریق کودکان یاد می‌گیرند که عزت نفسشان را حفظ کنند.
از نگاه وی، یکی از راه‌های خنثی‌کردن نقشه دشمنان و جلوگیری از فساد این است که کودکان و نوجوانان با کتاب انس گرفته و به واسطه کتاب، مهارت‌های مختلف زندگی را یاد بگیرند.
جعفری معتقد است، برای جلب مشارکت حداکثری باید اعتمادسازی و جلسه‌های توجیهی برگزار شود.
وی با انتقاد از برخی نگاه‌ها، معتقد است، یکی از چالش‌ها در ترویج کتابخوانی این است که برخی مسئولان همراهی لازم را ندارند و عمدتا تنها راه پیشرفت و آبادانی را پیشرفت عمرانی می‌ببنند. در حالی که اگر روی فرهنگ کار شود، نتایج به مراتب بهتر و ماندگارتری را شاهد خواهیم بود.
زینب شهبازی دبیر برگزاری نشست «کتابخانه‌های روستایی کودکان، کارکردها و درس آموخته‌ها» نیز معتقد است، کتابخانه‌های روستایی کودکان در ۱۰ سال اخیر توانسته‌اند اتفاقات خوبی را در برخی نقاط روستایی کلید بزنند و به نظر می‌رسد زمینه برای شکل‌گیری یک جنبش راه‌اندازی کتابخانه‌های روستایی فراهم است.
به گفته وی، اگرچه ایده کتابخانه‌های روستایی، یک ایده جذاب و انرژی‌بخش و قابل الگوبرداری است، اما ایجاد و اداره آنها مستلزم رعایت نکات زیادی است که بتواند به اثرات موردنظر در جهت کمک به پیشرفت و آبادانی و سرزندگی مناطق روستایی منجر شود؛ از این رو، تصمیم گرفتیم در این رویداد، به چرایی و چگونگی این نهادها در نواحی روستایی بپردازیم.
رویداد «کتابخانه‌های روستایی کودکان _ درس آموخته‌ها و کارکردها»، پنجشنبه ۲۹ آبان از ساعت ۱۶ تا ۲۰ بر بستر فضای مجازی برگزار می‌شود.
علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات بیشتر درباره چگونگی شرکت در این برنامه و استفاده از محتواهای آن می‌توانند به تارنمای مدرسه توسعه پایدار دانشگاه شریف به نشانی www.sdschool.ir مراجعه کنند.