حمایت از اشتغال روستایی از جمله مواردی است که در سال‌های اخیر مورد توجه دولت بوده است. در برنامه‌های اشتغال پایداری روستایی، نیروی کار جوان و تحصیل‌کرده می‌تواند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های بالقوه اقتصاد روستا، علاوه بر افزایش سطح تولید، مانعی برای مهاجرت از روستا به شهر و پیامدهای منفی آن باشد.
آمارها نشان می‌دهند شاغلان ۱۵ ساله و بیشتر کشور در بهار سال جاری حدود ۲۳ میلیون نفر بوده که حدود ۷۴ درصد این جمعیت در مناطق شهری و حدود ۲۶ درصد از آنها در مناطق روستایی مشغول به کار هستند.
با این حال، نسبت اشتغال در مناطق روستایی در فصل نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل چهار درصد کاهش یافته است. کاهش نسبت اشتغال در مناطق روستایی در مقایسه با کاهش ۲.۶ درصدی در مناطق شهری، قابل توجه است.
بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در مناطق روستایی
علاوه بر این، بررسی نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر فارغ‌التحصیل آموزش عالی نشان می‌دهد، در بهار سال جاری ۱۳.۵ درصد از جمعیت فارغ‌التحصیل آموزش عالی بیکار بوده‌اند که در این میان، نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در مناطق روستایی بیشتر از مناطق شهری بوده است.
نرخ بیکاری ۱۹.۴ درصدی بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر فارغ‌التحصیل آموزش عالی در روستاها نشان می‌دهد از هر ۱۰۰ نفر جمعیت فعال دارای تحصیلات دانشگاهی در مناطق روستایی حدود ۱۹ نفر بیکار هستند. جمعیت فعال به گروهی از افراد گفته می‌شود که دارای شغل یا در جست‌وجوی شغل باشند. این رقم در مناطق شهری حدود ۱۳ نفر به ازای هر ۱۰۰ نفر است. بنابر این آمارها مشخص می‌شود مساله بیکاری در روستاها می‌تواند ناشی از عواملی غیر از تحصیلات و آموزش نیروی انسانی باشد.
چالش تأمین مالی طرح‌های اشتغال روستایی
یکی از این عوامل، چالش‌های تأمین مالی و همچنین جذب سرمایه است. در ادبیات توسعه روستایی، مساله تأمین مالی خُرد، یکی از جمله مسائلی است که می‌تواند با تأمین مالی طرح‌های اشتغالزایی روستایی در کاهش نرخ بیکاری و همچنین افزایش تولید در این مناطق تأثیرگذار باشد.
یکی از منابع تأمین مالی طرح‌های اشتغالزایی روستایی در کشور، منابع صندوق توسعه ملی است.
عیسی منصوری معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی پیش از این اعلام کرده بود، مبلغ پرداختی تسهیلات قاون حمایت از توسعه و اشتغال پایدار در مناطق روستایی و عشایری توانسته بیش از ۲۵۲ هزار فرصت شغلی ایجاد کند. بر این اساس، رقم تسهیلات اشتغال روستای و عشایری به بیش از ۱۹ هزار میلیارد تومان رسیده است.
شفافیت در پرداخت تسهیلات ۱۲ هزار میلیارد تومانی
تقاضا برای طرح‌های تسهیلات اشتغالزایی در سامانه کارا ثبت می‌شود. تاکنون بیش از ۱۶۹ هزار طرح توجیهی کسب‌و کار در این سامانه ارائه شده و بیش از ۱۳۷هزار طرح مورد تأیید قرار گرفته که به‌معنای پرداخت بیش از ۱۲ هزار میلیارد تومان به متقضیان است.
بررسی آماری اندازه بنگاه‌ها و طرح‌های پرداخت شده نشان می‌دهد ۶۳ درصد تسهیلات به طرح‌های خرد، یعنی کمتر از ۱۰ نفر، اختصاص یافته که ۷۳ درصد اشتغال را شامل می‌شود.
یکی از مسائل مهم در تخصیص این منابع، نظارت بر روند پرداخت این تسهیلات است. به گفته معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی همه دستگاه‌ها موظفند اطلاعات اشتغال خود را در سامانه ناظر این وزارتخانه ثبت کنند.
تحلیل دقیق و سیستمی این داده‌ها موجب شده، امکان نظارت شفاف بر این تخصیص‌ها فراهم شود. این نظارت، بدون دخالت فردی و احتمال بروز خطا با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی انجام می‌شود.
جلوگیری از انحراف در تخصیص منابع اشتغالزایی روستایی
در حال حاضر این اطلاعات از طریق وب‌سایت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به‌صورت به‌روز و با جزئیاتی مانند عنوان طرح، میزان اشتغال و مبلغ پرداختی، به تفکیک شهرستان، موجود و قابل دسترس است. با وجود این نظارت‌ها، همچنان برخی انحراف‌ها در اعطای این تسهیلات مشاهده می‌شود.
به‌گفته معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، این انحراف در پرداخت تسهیلات به برخی طرح‌های بزرگ وجود داشته است. بر این اساس، از میان بیش از ۱۳۷ هزار طرح روستایی پرداخت شده در سراسر کشور، تعداد ۴۸۰۰ طرح دارای انحراف شناسایی شده‌اند.
این شناسایی منجر به بازگشت ۶۰۰ میلیارد تومان به مؤسسه‌های عامل شده است. همچنین برخی از این انحراف‌ها اصلاح شده و و تعداد قابل توجهی نیز به مراکز قانونی معرفی شده‌اند و فرآیند رسیدگی آنها در حال انجام است.
به نظر می‌رسد با نظارت دقیق‌تر شاهد تخصیص بهینه منابع به طرح‌های اشتغالزایی در روستاها باشیم و احتملاً فاصله میان نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در مناطق روستایی نسبت به این نرخ در مناطق شهری کاهش یابد.