کتابفروشیها پیش از کرونا هم وضعیت خوبی نداشتند، خبر تعطیلی و تغییر کاربریِ کتابفروشیها هر چند روز یکبار در رسانه‌ها تکرار می‌شود. در این میان خبر تاسیس کتابفروشی مرکز انتشارات نگاه، باریکه امیدی است، تا کتابدوستان بدانند اگرچه برخی از مدیران کتابفروشیها تصمیم بر تعطیلی می‌گیرند، هنوز هستند، ناشرانی که با توجه به وضعیت نشر و بازار، اقدام به بازگشایی کتابفروشی جدید می‌کنند.
اما اقدامات دولت از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد در طول این سال‌ها را هم باید دید. گرچه مشکلات بودجه دست‌وپای همه را بسته و این محدودیت برای فعالیت‌های فرهنگی بیشتر وجود دارد، اما برخی کارها، می‌توان به طرح‌های فصلی و حمایت از کتابفروشیها اشاره کرد.
در روزهای گذشته خبر تعطیلی کتابفروشی‌های دف و هنوز، منتشر شد، برگزاری جلسه‌های فرهنگی، امکان گفت‌وگویی که در این کتابفروشیها فراهم بود، لذت هم‌کلامی با افراد کتابخوان، مکان کتابفروشیها را تبدیل به جایی کرده بود که افراد علاقه‌مند به هر بهانه‌ای خود را به آنجا رسانده و لحظاتی را در آن به سر می‌بردند.
کتابفروشی دف، بعد از چهارسال و هشت‌ماه فعالیت در منطقه سیدخندان، سوم مرداد امسال مجبور به تعطیلی شد اما حمیدرضا شعبانی مدیر نشر دف اعلام کرده اگر فرصت بیشتری به ما میدادند، حتی ممکن بود فقط جابهجا شویم و تعطیل نکنیم. کتابفروشی هنوز، پیش از دف، اوایل اردیبهشت مجبور به تحویل ملکش در خیابان کریمخان شد. در صفحه کتابفروشی هنوز در فضای مجازی نوشته شد: «متاسفانه در این روزهای سخت مجبور شدیم ملک کتابفروشی را به موجر برگردانیم، اما هنور امیدواریم کتابفروشی را در جایی دیگر برپا کنیم و دوباره شما را از نزدیک ببینیم.»
زند، دیگر کتابفروشی است که این روزها با اعلام قطعی خبر تعطیلی، بعد از چهار سال به فعالیت خود پایان داد. حسین زند، مدیر این کتابفروشی با تاکید به اینکه از ابتدا می‌دانست که در این کار سود زیادی نهفته نیست، فراهم نبودن شرایط مادی را علت خرید کم از کتابفروشیها عنوان کرد.
کتابفروشان در همه شهرها شرایط سختی دارند
کتابفروشی‌های شهرستان‌ها وضعیتی بدتر از کتابفروشی‌های تهران دارند، ۲۸ خردادماه عباس زارعی نایب‌رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان و نوشت‌افزار استان البرز گفته بود، از ابتدای سال تاکنون ۷۵ واحد صنفی در این حوزه جواز خود را باطل کرده و تغییر شغل دادند. کتابفروشان از ادامه فعالیت در این صنف به دلیل برخی بی‌مهری و بی‌تدبیری‌ها دلسرد شده‌اند، همچنین عده زیادی تغییر شغل داده و مغازه‌هایشان را تعطیل کردند.
اواخر تیر، کتابفروشی شکسپیر در رشت پس از ۴۵ سال فعالیت؛ تعطیل شد. شکسپیر قدیمی‌ترین کتابفروشی محله ساغریسازان رشت بود که از سال ۱۳۵۴ تاکنون فعالیت داشت. محمدعلی هنرجوئی، مدیر کتابفروشی از فروخته شدن ملک کتابفروشی خبر داد.
سه هفته بعد از تابستانه، با کتابفروشیها تسویه حساب می‌کنیم
محسن جوادی معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ۳۱ تیرماه بخشی از برنامه‌های حمایتی این معاونت در پی برگزار نشدن نمایشگاه کتاب تهران را تشریح کرد.
او درباره برنامه‌های حمایتی از کتابفروشیها گفت: این برنامه شامل بخش‌های مختلف نشر می‌شود. برای حمایت از کتابفروشیها، طرح فصلی تابستانه کتاب در مردادماه و پاییزه کتاب - همزمان با هفته کتاب - در آبان با افزایش ۵۰ درصدی اعتبارات اجرا خواهد شد. با هماهنگیهای به عمل آمده تلاش خواهد شد تا حداکثر سه هفته پس از برگزاری طرح‌های حمایتی، تسویه حساب با کتابفروشی‌های مجری انجام شود.
معاونت امور فرهنگی برنامه‌هایی برای حمایت از ناشران و کتابفروشان در نظر گرفته است؛ علیرضا اسماعیلی مشاور اجرایی معاونت امور فرهنگی در این‌باره به ایرناپلاس گفت: برحسب وظایفی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برعهده دارد، بعد از گسترش بیماری کرونا، اقداماتی برای مخاطبان خود در حوزه نشر، کتابفروشیها و ... انجام داد. از ابتدای سال پویش «با کتاب در خانه» را داشتیم و ۲۳ استان در آن شرکت کردند. این پویش بر اساس طرح معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد به برای حمایت از ناشران کتاب‌های الکترونیک و نرم‌افزارهای(پلتفرم‌ها) کتاب الکترونیک بود.
او ادامه داد: پیگیر خدمات برای ارائه تسهیلات به مجموعه مخاطبان بودیم و در حال مذاکره با پست هستیم تا بخشی از هزینه‌های کتاب را با عنوان یارانه کتاب در اختیار مخاطبان قرار دهیم. طرح فصلی تابستانه کتاب از ۱۸ مرداد شروع خواهد شد؛ به کتابفروشی‌هایی که در این طرح ثبت نام می‌کنند، یارانه خرید کتاب تعلق می‌گیرد. نکته‌ای که وجود دارد اینکه اعتبارات یارانه‌ها را نسبت به دوره پیش ۵۰ درصد افزایش دادیم. طرح پاییزه قرار است امسال همزمان با هفته کتاب اجرا شود. پیش از این، اتفاق‌هایی می‌افتاد تا روند کند شود؛ قول می‌دهیم تسویه حسابمان با کتابفروشیها در سه هفته انجام شود.
حمایت از ناشران کتاب اولی در دوران کرونا
اسماعیلی با تاکید بر اینکه خرید از ناشران با جدیت ادامه خواهد داشت، افزود: کار جدی در سال ۹۹، بحث تفاهم‌نامه استانی با ادارات کل ارشاد است؛ در برنامه‌هایی مانند خرید و اهدای کتاب ۳۰ درصد افزایش یافته و به استان‌های محروم نیز کمک خواهد شد. در طرح دیگر، برای ناشرانی که در دوران کرونا نخستین آثار خود را منتشر کرده‌اند، با دستورالعمل در نظر گرفته شده، بسته به میزان تیراژ و ... حمایت می‌کنیم. این اقدامات در راستای قول‌هایی است که از سوی محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه داده شده است.
به گفته مشاور اجرایی معاونت امور فرهنگی، در این وزارتخانه برای حمایت از تاسیس کتابفروشیها، وام‌هایی در نظر گرفته شده است که براساس دستورالعمل، مدیران می‌توانند اقدام کنند.
رویکرد جدید یک کتابفروشی
در کنار همه خبرهای تلخ، این روزها یک اتفاق خوب در جامعه کتابدوستان افتاده است. انتشارات نگاه بعد از فعالیت فرهنگی در عرصه مکتوب که از سال ۱۳۵۲ شمسی شروع شد، با تاسیس شعبه مرکزی، امکان دسترسی به کتاب را برای مخاطبانش ساده‌تر از گذشته کرده است.
علیرضا رئیس‌دانا مدیر انتشارات نگاه درباره چرایی تاسیس کتابفروشی در روزگاری که همه کتابفروشیها مجبور به تعطیلی می‌شوند، به ایرناپلاس گفت: زندگی همیشه ادامه دارد؛ شارلوت مری ماتیسون ابتدای رمان «پر» می‌گوید؛ زندگی قماری است که یکی می‌بازد و یکی می‌برد. مهم آن است که سررشته زندگی را دیگری ادامه می‌دهد. درست است که شرایط کرونا و اقتصادی سبب شده که کارگران، لیتوگرافان و صحافی‌ها مجبور به تعطیلی شوند اما باید در نظر داشته باشیم که زندگی ادامه دارد.
به گفته رئیس‌دانا، این کتابفروشی، مقدمه فروشگاه‌های دیگر نگاه است و به زودی فروشگاه‌های بزرگتری تاسیس خواهد شد.
او ادامه داد: در شهرستان‌ها این کار را ادامه خواهیم داد. کتاب را در هر صورت می‌خرند، شاید زیاد خریده نشود اما اهل فرهنگ یک روز سراغ ما می‌آیند. گاهی جوانان ۲۵ ساله، دنبال کتاب‌هایی می‌آیند که ۳۰ سال پیش چاپ کردیم. گاهی آن کتاب‌ها تجدید چاپ می‌شوند و می‌توانیم کتاب را به آنها برسانیم. همیشه امیدوار بودم و هنوز هم هستم. تا لحظه آخر عمرم، شغلم در حوزه کتاب، چاپ و فروش کتاب است. هیچ لذتی بالاتر از خواندن کتاب نیست.
هدفگذاری افزایش ویترین کتاب
مدیر انتشارات نگاه درباره رویکرد و هدفگذاری خود افزود: این فروشگاه ۴۰ متر است و در آینده نزدیک فروشگاهی بزرگتر می‌‍‌گیریم. منتظر بودیم این مغازه راه بیفتد و این کار را شروع کنیم. این دغدغه تمام شد و این فروشگاه ویترین زد. بازخورد خیلی خوبی داشت؛ ما ناشری با سابقه ۴۷ ساله هستیم؛ ۵۷ سال است که در این حوزه کار می‌کنم. خیلی‌ها می‌گفتند که دنبال کتاب‌های نگاه هستند اما پیدا نمی‌کنند. در این صورت افراد به طور مستقیم می‌توانند کتاب مورد نظر خود را از کتابفروشی تهیه کنند.
وی ادامه داد: یکی از اهداف تاسیس این کتابفروشی همین مساله بود. موضوع دیگر اینکه برخی از همکاران کتابفروش نمی‌توانند به کار خود ادامه دهند، برای همین سعی داریم ویترین کتاب را مقداری گسترده‌تر کرده و در خدمت فرهنگ و فرهنگدوستان باشیم.
کتابفروشی نگاه، مخصوص کتاب‌های علوم انسانی، داستان، رمان و شعر است، در این کتابفروشی کتاب‌های کمک درسی به فروش نخواهد رسید. رئیس‌دانا از افتتاح یک شعبه بزرگتر تهران و شعبه‌هایی در زاهدان، شیراز، رشت و شاید اهواز یا تبریز خبر داد و گفت که برای انجام این مهم در حال گفت‌وگو و بررسی است.
کتابفروشان با مشکلات مختلفی مواجه شده‌اند؛ برگزار شدن نمایشگاه کتاب می‌توانست به ادامه حیات آنها کمک کند، اما برگزاری مجازی این نمایشگاه کار را از سال‌های گذشته هم سخت‌تر کرد؛ به‌ویژه برای کتابفروشان شهرستانی که دامنه مقاومت کمتری دارند. از طرفی فقط مشکلات اقتصادی نیست که موجب تضعیف کتابفروشیها شده است. فرهنگ کتابخوانی میان خانواده‌ها هر سال کمتر می‌شود و بیشتر خانواده‌ها دوستدار پرکردن ساعات فرزندان خود با کلاس‌های تست و آمادگی برای کنکور هستند. اینگونه، افرادی پرورش می‌یابند که خود را از خواندن کتاب بی‌نیاز می‌پندارند. تلاش برخی ناشران و کتابفروشان در چنین وضعیتی، امیدی است برای توجه بیشتر به حوزه کتاب و کتابخوانی.