کتاب صوتی یکی از امکان‌هایی است که به کمک انسان مدرن آمده تا فردی که زمانی برای مطالعه ندارد یا زمان زیادی را در مسیر محل کار و زندگی صرف می‌کند، بتواند کتاب صوتی را جایگزین کتاب کاغذی یا الکترونیک کند و متن کتاب را بشنود و این نوع کتاب‌ها با فراگیر شدن دسترسی به اینترنت افزایش چشمگیری یافته است.
اما شیوایی و فنِ بیان گوینده از نکات مهمی است که به مخاطب در درک این نوع کتاب کمک می‌کند. در این میان هستند افرادی که به دلایل مختلف نمی‌توانند به‌خوبی از پس خواندن روان و بدون اشتباه کتاب برآیند، اما به دلیل شهرتی که در حوزه‌های دیگر جز گویندگی دارند، برای این کار انتخاب می‌شوند.
در چنین شرایطی مخاطب ممکن است با شنیدن نامی آشنا به شنیدن کتاب صوتی ترغیب شود، اما خواندن نادرست آن فرد شاید مخاطب را از خواندن کتاب و گوش سپردن به کتاب‌های صوتی برای مدت طولانی باز دارد.
الهام فلاح یکی از نویسندگانی است که بر کیفیت گویندگی برخی از کتاب‌های صوتی نقد دارد.
او به خبرنگار ایرناپلاس گفت: حدود چهار سال است که به صوت حرفه‌ای کتاب صوتی گوش می‌دهم و روزی نیست که بدون شنیدن کتاب صوتی بگذرانم. ناخواسته گوشم به چگونگی خواندن کتاب‌ها حساس شده است. در این چند سال تجربه خوانش‌های بسیار بد نیز زیاد داشتم؛ مسأله‌ای که به‌تازگی پیش آمده این است که سلبریتی‌های ما در همه موضوع‌ها دستی بر آتش دارند: سیاست، اقتصاد، جامعه، محیط زیست و ... . این شاید عادی باشد زیرا در همه کشورها، سلبریتی‌ها درباره همه مسائل نظر می‌دهند و این رفتاری عادی است و نباید درباره آن ناراضی بود.
کتاب صوتی، نمایشنامه رادیویی نیست
این نویسنده با تأکید بر اینکه شیوه خوانش کتاب صوتی با نمایشنامه‌خوانی متفاوت است، توضیح داد: در برخی از کتاب‌های صوتی که توسط سلبریتی‌ها گویندگی شده، کتاب‌های صوتی با نمایشنامه‌های رادیویی اشتباه گرفته شده است.
او افزود: وقتی یک سلبریتی جلوی دوربین بهمن فرمان‌آرا، اصغر فرهادی یا حمید نعمت‌الله قرار می‌گیرد، همه هوش و حواسش به این است که کارگردان چه حسی را از او می‌خواهد؛ اما وقتی پشت دستگاه ضبط صدا قرار می‌گیرد، ناظر ضبط به چگونگی کیفیت ضبط شدن صدا توجه دارد یا ممکن است نویسنده یا مترجم در ضبط حضور داشته باشد، اما به دلیل شوقی که از خوانده شدن کتابش توسط سلبریتی‌ها به او دست داده است، مانع از این شود که فرد اعتراض کند و بگوید اینجای کتاب اشتباه خوانده شده است.
حتی گاهی که به سلبریتی درباره این موضوع اطلاع داده می‌شود، او ناراحت می‌شود که نباید چنین چیزی بیان شود و خود بهتر می‌داند که باید کتاب را به چه صورتی بخواند.
سلبریتی‌ها خواندن ادبیات روز را عار می‌دانند
فلاح که تجربه همکاری با فعالان حوزه سینما را دارد، بیشتر افراد حاضر در این حوزه را، افرادی دور از کتاب و مطالعه می‌داند و ادامه می‌دهد: البته در میان بازیگران، افراد اهل مطالعه هستند، مانند ایرج طهماسب، فاطمه معتمدآریا، حمید جبلی و امثال آنها، اما باید توجه داشت که اینها نسل‌های قبلی هستند که سواد خیلی زیادی نیز دارند. برای نمونه کتاب «قاشق چایخوری» نوشته هوشنگ مرادی کرمانی با صدای «رضا بابک» را در نوین کتاب گویا تولید کردیم و خیلی بلیغ و شیرین شد و گوش دادن آن شاید لذت‌بخش‌تر از خواندش باشد.
روی صحبت من با سلبریتی‌های جوان و تازه به دوران رسیده است، که می‌دانم خواندن ادبیات روز ایران را برای خود عار می‌دانند. البته خیلی از بازیگرها اهل کتاب خواندن هستند.
گاهی از افراد مشهور برای خواندن کتاب یا تبلیغ کالایی فرهنگی استفاده می‌شود تا گروهی از جامعه که مخاطبان آنها هستند، اما توجهی به مسائل فرهنگی ندارند، جذب آن کالا شوند یا به‌واسطه آن فرد مشهور، کتاب را بخوانند.
فلاح درباره این موضوع نظری متفاوت ارائه کرد و گفت: قرار نیست از سلبریتی‌ها استفاده کنیم تا کتاب‌هایمان بفروشد، بلکه قرار است لذت شنیدنِ زیبای صدا را به مردم بدهیم. وقتی گویندگان رادیو، افرادی که دوره‌های حرفه‌ای گویندگی و صدا را پشت سر گذاشته‌اند کتابی را می‌خوانند، صدای آنها در خدمت داستان است، اما وقتی سلبریتی داستانی را می‌خواند داستان در خدمت او و تفاخرش است.
من با هیچ بازیگر خاصی، مشکلی ندارم، بسیاری در حوزه بازیگری افراد موفقی هستند، اما اینکه کتاب را خوب می‌خوانند، چنین نیست. بزرگ‌ترین مشکل ما این است که هر کسی باید سعی کند در حوزه خود بهترین شود، نه در حوزه‌های مختلف، زیرا این آشفته بازار سبب می‌شود افراد کارهای ضعیف ارائه دهند.
به گفته این نویسنده، برخی از سلبریتی‌ها حاضر به بازی در فیلم‌های عادی می‌شوند، اما حاضر به خواندن کتاب نویسندگان معاصر نمی‌شوند و در انتخاب کتاب سختگیری می‌کنند.
او ادامه داد: یکی از نکاتی که باید به آن توجه شود این است که ناشران حلقه‌ای از زنجیره تولیدکنندگان کتاب صوتی هستند و نباید آب در این جوی بریزند و اگر می‌خواهند اثر ادبی خوانده شود، دنبال سلبریتی‌ها نروند. سلبریتی‌ها تا کجا می‌خواهند در زندگی ما حضور داشته باشند؟
انتخاب افراد نادرست در گویندگی کتاب
استفاده از افراد مشهور در خواندن کتاب صوتی می‌تواند به جذب یا دفع مخاطب منجر شود. تولیدکنندگان این سبک از کتاب‌ها تا چه اندازه روی کیفیت خوانش حساس‌اند؟
حمیدرضا شربتیان مدیرعامل شرکت و نرم‌افزار کتاب‌صوتی نوار، درباره اینکه این شرکت چگونه از افراد چهره در تولید استفاده می‌کند، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: در ابتدای کارِ نوار از افراد چهره برای خوانش کتاب‌های صوتی استفاده کردیم.
برای نمونه از علی عمرانی برای خواند کتاب «عقاید یک دلقک» و از ستاره اسکندری برای خواندن کتاب صوتی «دختری در قطار» کمک گرفتیم؛ اما یک تفاوت اساسی که این تولیدها داشت نوع کارگردانی آن بود و فقط نگاه نکردیم که از چهره‌ای برای فروش اثر استفاده کنیم، بلکه به این اندیشیدیم که از بازیگر توانمند استفاده کنیم که اجرای درستی دارد و اگر بتواند کاری کند تا اثری به‌درستی اجرا شود، به‌طور قطع در مرحله بعد، چهره فرد کمک می‌کند تا برای عامه مردم آن اثر راحت‌تر پذیرفته شود.
به گفته مدیرعامل نوار، به‌تازگی برخی از شرکت‌های تولید کتاب‌های صوتی، مرحله نخست را حذف کرده‌اند، برای آنها اهمیت ندارد چهره‌ای که از اسم او استفاده می‌شود، می‌تواند در کارش متخصص و توانمند باشد یا نه!
او ادامه داد: به این فکر نکردند که ممکن است توانایی اجرایی کتاب صوتی را نداشته باشد، به علاوه اینکه کارگردانی درستی نیز نشده است و این باعث شده بازخوردهادرباره برخی از کتاب‌های صوتی از برخی چهره‌های مشهور در گویندگی خوب نباشد و اینکه گوینده درک درستی از محتوایی که خوانده، نداشته است.
مدیر پروژه از انحراف‌ها جلوگیری می‌کند
روند تولید کتاب صوتی به گفته شربتیان برنامه‌ریزی شده است. در شروع ضبط کتاب‌های صوتی، پروژه در اختیار کارگردان یا مدیر پروژه قرار می‌گیرد. این فرد بر ۲ موضوع تسلط دارد، یکی محتوای کتاب که ممکن است محتوای تخصصی باشد و دیگری روی اجرا که فن بیان و موضوع‌های اینچنینی و بازیگری و تئاتر است.
وقتی این طرح به‌صورت مکتوب در می‌آید به‌عنوان سند در اختیار گوینده قرار می‌گیرد و در همه جلسه‌های ضبط، فردی به‌عنوان مدیر پروژه حضور دارد. او چک می‌کند که آیا همه جلسه‌ها آن‌طور که در تحلیل پیش‌بینی شده بود پیش می‌رود یا انحراف دارد و از این انحراف‌ها جلوگیری می‌کند.
گاهی سلبریتی مردم را با کتاب صوتی آشنا می‌کند
آوانامه دیگر شرکتی است که در تولید کتاب صوتی فعال است. دامون آذری مدیر این موسسه فرهنگی با بیان اینکه استفاده از چهره‌های مشهور در تولید کتاب صوتی جنبه مثبت و منفی دارد، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: در حال حاضر مردم ممکن است با کتاب صوتی و ویژگی‌های آن آشنا نباشند. وقتی یک سلبریتی کتابی را گویندگی کند سبب می‌شود مردم با مدل‌های کتاب‌های صوتی بیشتر آشنا شوند؛ هر سلبریتی تعدادی فالوئر دارد، جنبه مثبت این است که آنها می‌توانند به شناخته‌تر شدن کتاب‌های صوتی کمک کنند. این روند جنبه منفی بزرگی دارد و اینکه بسیاری از سلبریتی‌هایی که کار گویندگی انجام می‌دهند، گوینده حرفه‌ای نیستند و در نهایت کتاب صوتی ضعیفی تولید خواهند کرد.
به گفته آذری، اشتباهی که گاهی ممکن است وجود داشته باشد این است که یک بازیگر سینما می‌تواند گوینده خوبی نیز باشد، در صورتی که این‌گونه نیست و بازیگر خوب الزامی ندارد گوینده خوبی باشد، همان‌گونه که نویسنده خوب الزامی ندارد که بازیگر خوبی باشد.
او ادامه داد: البته ما بازیگران خوبی داریم که گویندگان خوبی نیز هستند مانند فریبا متخصص، علی عمرانی و پرویز پرستویی که سابقه کار در رادیو دارند، اما شمار زیادی از بازیگران خوب سینمای ما گویندگان درجه یکی نیستند.
پیش از این، مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال، مسئول نظارت بر روند تولید کتاب‌های صوتی بود.
در پیگیری خبرنگار ایرناپلاس این مرکز، از واگذاری این مسئولیت به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خبر دادند. در تماس با وزارت فرهنگ و ارشاد، مسئولان این وزارتخانه اعلام کردند، مراحل واگذاری هنوز کامل نشده است و به همین دلیل این وزارتخانه نمی‌تواند در این زمینه اظهارنظر کند.
کتاب‌های صوتی، سبک جدیدی از کتاب‌ها هستند که برای دسترسی ساده‌تر مخاطبان ادبیات، علم، فلسفه و ... تولید می‌شوند. این شیوه از ارائه محتوا می‌تواند موجب جذب تعدادی از افراد جامعه شود که پیش از این بنابر دلایلی کتاب نمی‌خواندند، اما اجرای نادرست و رعایت نشدن فن بیان در گویندگیِ این آثار می‌تواند در روند جذب افراد، مخرب باشد.
همچنین استفاده غیرحرفه‌ای از افراد مشهور می‌تواند در نظر نویسندگان معاصر ناخوشایند جلوه کند. بنابراین سزاوار است که تولید کتاب صوتی نیز مانند باقی تولیدها، توسط گروه‌های حرفه‌ای و گویندگان کاربلد انجام شود، خواه این افراد شناخته شده باشند یا کمتر کسی درباره آنها بداند.