اکیرا کوروساوا با دیدن فیلم «زیر درختان زیتون» درباره او گفته است: «این بهترین بازی در نقش یک کارگردان در سینماست». اما محمدعلی کشاورز نه تنها مورد توجه کارگردان بزرگی چون کوروساوا قرار می‌گرفته، بلکه با نقش‌آفرینی‌هایش در تلویزیون و سینما، مردم را با هر قشر و طبقه‌ای مجذوب و شیفته خود می‌کرد. تا جایی که مردم هم برای همیشه او را پدرسالار می‌دانند.
همکاری با کارگردانان بزرگ و نامدار
محمدعلی کشاورز کارش را با تئاترآغاز کرد و در سال ۱۳۴۳ برای نخستین بار بازیگری را در سینما با فیلم «شب‌قوزی» تجربه کرد. او به عرصه بازیگری قدم گذاشته بود تا نقش‌های بزرگ و ماندگار را در فیلم و سریال‌ها تجربه کند، نقش‌هایی که نه تنها مورد تحسین منتقدان و سینماگران بود، بلکه برای همیشه در ذهن مردم باقی ماند. شعبان استخوانی «هزاردستان»، خوابگزار اعظم «سلطان و شبان» و اسدالله‌خان «پدر سالار» که این هنرمند کاربلد به این زیبایی از پس آنها برآمد، نه تنها این نقشها را جاودانه کرد، بلکه در جذابیت این آثار هم موثر بود. او که تجربه همکاری با کارگردانان بزرگ و مطرحی چون شهرام اسدی، داریوش مهرجویی، علی حاتمی، ناصر تقوایی، بهرام بیضایی و ... داشت، برای بازی در فیلم «مادر» ساخته علی حاتمی نامزد سیمرغ بهترین بازیگر مرد شد.
مرحوم محمدعلی کشاورز در کارنامه هنری‌اش با محمد متوسلانی، از بازیگران و کارگردانان پیشکسوت و قدیمی سینما و تلویزیون، در دو اثر سینمایی همکاری داشته است. متوسلانی که «کفش‌های میرزانوروز» و «جستجوگر» را کارگردانی کرده، در سال ۱۳۶۸ برای فیلم‌نامه «جستجوگر» دیپلم افتخار گرفت و برای همین فیلم نامزد دریافت بهترین کارگردانی شد. با این کارگردان پیشکسوت درباره ویژگی‌های حرفه‌ای و اخلاقی کشاورز و دلایل ماندگاری او به گفت‌وگو پرداختیم.
اولین گروهی که از تئاتر وارد سینما شدند
محمد متوسلانی با اعلام تاسف از درگذشت محمدعلی کشاورز، درباره این بازیگر برجسته به خبرنگار ایرناپلاس گفت: ایشان از بازیگران شاخص و برجسته تئاتر، تلویزیون و سینما بودند. او در اجرا بسیار قوی ظاهر می‌شد و جزء اولین گروه‌هایی بود که از تئاتر به سینما ورود پیدا کردند و به درستی در مقابل دوربین ظاهر شدند، همچنین خیلی زود با سینما جور شدند. اولین فیلمی که از محمدعلی کشاورز دیدم «شب قوزی» به کارگردانی فرخ غفاری بود، دومین اثری که از ایشان در سینما دیدم «رگبار» ساخته بهرام بیضایی بود. خودم هم زمانی که دنبال ساخت فیلم «سازش» بودم، دنبال همکاری با گروه تئاتری بودم که از محمدعلی کشاورز برای نقش آفرینی در این فیلم دعوت به عمل آوردم و متاسفانه امکان این همکاری میسر نشد و با بازیگران دیگری این فیلم ساخته شد.
اهل مجلس‌آرایی و جلب توجه نبود
وی در خصوص ویژگی‌های حرفه‌ای و اخلاقی این بازیگر بیان کرد: خصوصیت بارز محمدعلی کشاورز بعد از قدرت بازیگری، بی‌حاشیه بودن او بود. در دو فیلم سینمایی «کفش های میرزا نوروز» و «جستجوگر» که تهیه‌کنندگان باهم اختلافاتی داشتند و مشکلات مالی وجود داشت، اصلا از ایشان گله‌ای ندیدم و به طور کلی هنرمند متواضع و وارسته‌ای بود. ایشان هنرمندی بود که اصلا فاصله‌ای بین خودش و دیگران ایجاد نمی‌کرد.
به گفته متوسلانی، زنده‌یاد کشاورز در یزد هنگام فیلمبرداری فیلم «جستجوگر»، اوقات بیکاری را به بازار می‌رفت و با کسبه به مدت طولانی صحبت می‌کرد و پای درد دل آنها می‌نشست. کشاورز حضور پیش مردم را خیلی دوست داشت. شخصیت خیلی محجوب و باتواضعی داشت و اصلا اهل مجلس‌آرایی یا جلب توجه در مجالس نبود و در مجموع هنرمندی کاملا مردمی بود.
توان بازیگری؛ ویژگی مشترک
این بازیگر و کارگردان در پاسخ به این پرسش که چه ویژگی‌های مشترکی بین بازیگران هم‌عصر مرحوم کشاورز وجود داشته که آنها را ماندگار کرده است، گفت: بیشترین مسئله مشترک میان عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی، علی نصیریان، داود رشیدی و محمدعلی کشاورز به توان بازیگری آنها مربوط می‌شود. کاملا شخصیت‌های حقیقی متفاوتی داشتند، اما توان هر کدام در ایفای نقشها مثال‌زدنی و تحسین‌برانگیز بود.
محو توانمندی‌هایش شدم
اما سیامک اطلسی بازیگر پیشکسوت تلویزیون و سینما که در سریال به یادماندنی «پدرسالار» با وی همکاری داشته و نقش برادر اسدالله خان را ایفا کرده، درباره تجربه مشترک با مرحوم کشاورز، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: تجربه همکاری با محمدعلی کشاورز را در سریال «پدرسالار» دارم، سریالی که بسیار برای مردم خاطره‌انگیز شد. واقعا بدون اغراق عرض می‌کنم که از همکاری با ایشان و بازی این بازیگر بزرگ بسیار لذت می‌بردم و محو توانمندی‌های وی شدم. محمدعلی کشاورز برای همه بازیگران الگو بود. پرسوناژ خودش را به دقت و درست ایفا می‌کرد که واقعا از تماشای آن فقط می‌توان لذت برد. شخصا از همکاری با کشاورز در سریال «پدرسالار» به شدت آموختم و درس‌های بزرگی گرفتم. منش و اخلاق کشاورز در زمینه فردی برای زندگی شخصی من الگو شد.
فیلم‌های سبک و سطحی بازی نکرد
وی درباره دلایل ماندگاری مرحوم کشاورز در کنار دیگر بازیگران هم‌عصرش بیان کرد: امثال محمدعلی کشاورز، علی نصیریان، جمشید مشایخی، داود رشیدی و عزت‌الله انتظامی استاد بازیگری بودند و فیلم‌های سبک و سطحی بازی نکردند، تمام فیلم‌های آنها ماندگار و به یاد ماندنی بوده‌اند. آثار این پنج بازیگر بزرگ هر کدام دارای ارزش‌های اخلاقی، انسانی، اجتماعی و فرهنگی بی‌شماری است. این پنج بازیگر واقعا همت داشتند که در سه مدیوم تئاتر، تلویزیون و سینما موفق بودند.
گزارش از هنگامه ملکی