بهای کتاب به عوامل متفاوتی مانند قیمت زینک، کاغذ، سلفون، چاپخانه، کارگر و ... مرتبط است. با افزایش نرخ همه این موارد، قیمت کتاب نیز روندی روبه رشد دارد؛ روندی که گاهی فروشندگان و حتی ناشران به‌پای آن نمی‌رسند و برای کم کردن ضررِ کتاب‌هایی که چند ماهی از چاپ آنها می‌گذرد، روش‌های مختلفی پیش می‌گیرند. برای نمونه، برخی از ناشران تعداد نسخه‌ای را که در هر دوره منتشر می‌کنند تا اندازه‌ای کم کردند تا کتاب‌ها به‌صورت مداوم تجدید چاپ شود و قیمتشان تغییر کند. از طرفی، برخی از کتاب‌فروشان با چسباندن برچسب، قیمت کتاب را بالا می‌برند؛ روشی که غیرقانونی اعلام شده است، اما ناشران اجازه دارند با برچسب، قیمت کتاب را تغییر دهند.
هومان حسن‌پور رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران در گفت‌وگو با ایبنا، با اشاره به تغییر قیمت کتاب و اجازه الصاق برچسب روی کتاب‌ها گفته است: بر اساس قانون، فروش هر کالایی بر اساس قیمتی است که روی آن الصاق شده و کارشناسان تعزیرات و بازرسی اگر ببینند کالایی قیمت ندارد، با فروشندگان آن برخورد می‌کنند.
در این میان، تفاوتی که کتاب با سایر کالاها دارد این است که کتاب در زمان تولیدِ انبوه، قیمت‌گذاری می‌شود؛ درحالی که هیچ کالای دیگری در کشور این‌گونه نیست و حتی ماشین، آب معدنی و دستمال کاغذی نیز در زمان عرضه قیمت‌گذاری می‌شوند.
به گفته حسن‌پور، کتاب تنها کالایی در کشور است که بهای ثابت دارد. در حوزه کتاب، تغییر قیمت و برچسب زدن به ۲ روش انجام می‌شود؛ نخست اینکه بهای جدید توسط ناشر به کتاب الصاق می‌شود که این کار مجاز است. درواقع ناشران حق دارند روی کتاب‌هایشان برچسب قیمت جدید بچسبانند، اما در حالت دوم، زمان فروش کتاب است که به‌صورت خودسرانه و غیرقانونی این افزایش قیمت توسط فروشنده اعمال می‌شود.
کتاب‌فروشان برای جلوگیری از ضرر افزایش قیمت کتاب و همچنین برای اینکه بتوانند کتاب‌های چاپ جدید با نرخ بالاتر را تهیه کنند، چه راهی دارند؟ اگر آنها نتوانند قیمت کتاب را مانند ناشران افزایش دهند، بعد از چند دوره فروش کتاب، ضرر کرده و ورشکست خواهند شد.
کتاب‌فروشان کتاب‌ها را به ناشران ارجاع کنند
انوش دلاوری کارشناس روابط عمومی کتاب‌فروشی روزبهان درباره تغییر قیمت کتاب توسط کتاب‌فروشان به خبرنگار ایرناپلاس توضیح داد: باید به این نکته توجه کرد که کتاب‌فروشان و پخشی‌ها می‌توانند کتاب را به ناشر مرجوع کنند. این اتفاق برای همه کتاب‌فروش‌ها می‌افتد، آنها می‌توانند کتاب‌هایی که فروش نرفته را به ناشران مرجوع کنند. پرداخت کتاب‌فروشان به ناشران به‌صورت چک‌های مدت‌دار است و مشکلی از این لحاظ پیش نمی‌آید.
به گفته دلاوری، ناشری که کتاب را چاپ کرده است، نمی‌تواند آن را به کسی مرجوع کند و با توجه به تورم، قیمت کتاب افزایش می‌یابد. پس اگر مدتی آن کتاب در انبار ناشر باقی ماند، ناشر می‌تواند با تغییر قیمت، این کتاب را بفروشد.
او افزود: این مسأله که ناشر این حق را داشته باشد اما کتاب‌فروش نداشته باشد منطقی است، زیرا کتاب‌فروش فقط فروشنده است، این اتفاق درستی نیست که کتاب‌فروش بتواند قیمت‌ها را تغییر دهد. آنها تولیدکننده نیستند و نمی‌توانند در کتاب فرد دیگری دست ببرند؛ این کار موجب بی‌نظمی خواهد شد. ناشر باید به فکر حق‌التألیف، حق‌الترجمه، بیمه و حقوق کارمندانش باشد.
کتاب‌فروش کاسب نیست، اما باید به فعالیتش ادامه دهد
مدیر کتاب‌فروشی باغ، با ممنوعیت کتاب‌فروشان برای تغییر قیمت کتاب مخالف است. او با تأکید بر اینکه اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران مسائل اصلی را رها کرده و به فرعیات توجه می‌کنند، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: ناشران فقط به فکر خودشان هستند، می‌گویند زنجیره تولید و توزیع وجود دارد و کتاب‌فروش آخرین حلقه این زنجیره است.
این در حالی است که کتاب‌فروش بیشترین سرمایه را می‌گذارد و کمترین سود را می‌برد. ناشران وقتی برای کتاب قیمت‌گذاری می‌کنند، برای آن سود ۴۰۰ تا ۵۰۰ درصد در نظر می‌گیرند، اما کتاب‌فروش سود ۲۰ درصدی دارد در صورتی که برای این سود باید سرمایه ۱۰ میلیارد تومانی بگذارد.
او با بیان اینکه ناشران و کتاب‌فروشان سال‌هاست قیمت کتاب را با زدن برچسب بالا می‌برند، توضیح داد: ما هرگز قیمت کتاب‌ها را بالا نبرده‌ایم، زیرا کاسب نیستیم. اما به نظرم ناشر از نظر تجاری حق دارد قیمت کتاب را بالا ببرد. کتاب‌فروشی با اینکه کار فرهنگی انجام می‌دهد، اما کالا می‌فروشد و اگر کتابی ۶ ماه در کتاب‌فروشی بماند، سرمایه ثابت می‌شود. اگر کتاب‌فروش بخواهد چاپ جدید همان کتاب را بخرد، باید به سرمایه‌اش اضافه کند.
به گفته این کتاب‌فروش، فروش کتاب‌های چاپ قدیم با قیمت پشت جلد، ۲ بُعد دارد؛ یکی فعالیت تجاری کتاب‌فروش است و دوم، فعالیت فرهنگی او که دوست دارد کتاب را با قیمت مناسب به دست مخاطب برساند.
او افزود: اگر کتاب‌فروش با قوانین تجارت پیش نرود، مجبور به تعطیلی خواهد شد.
ناشر و کتاب‌فروش هم‌زمان قیمت کتاب را تغییر دهند
فرشته سنگدری مدیر کتاب‌فروشی افرا با اشاره به اینکه ناشر تولیدکننده کتاب است و به همین دلیل متعهد به پرداخت هزینه‌های آن، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: شاید قابل توجیه باشد که ناشر درصدی از قیمت پشت جلد را بالا ببرد تا بتواند هزینه‌ها را تأمین کند و کتاب‌فروش نیز به‌نوعی این امکان را داشته باشد که اگر کتابی را از آن ناشر خرید، بتواند بر آن، تغییر قیمت اعمال کند.
این راهکاری است که می‌تواند به کتاب‌فروش کمک کند. اما اگر هر کسی بخواهد قیمت کتاب را بنا بر موقعیت خود تغییر دهد، و این تغییرات هیچ اصول و پشتوانه‌ای نداشته باشد، ما با عدم اعتماد مخاطب مواجه خواهیم شد که به نفع ما نیست.
به گفته سنگدری، کتاب‌فروش باید تجربه کافی برای تشخیص کتابی که سریع به فروش می‌رسد و کتابی که ماه‌ها در کتاب‌فروشی خاک خواهد خورد، داشته باشد.
او ادامه داد: کتاب‌هایی که در کتاب‌فروشی انبار می‌شود در هر صورت برای کتاب‌فروش ضررند و کسی پیدا نمی‌شود این ضرر را برای کتاب‌فروشان جبران کند.
ناشران و کتاب‌فروشان با توجه به بازار مواد اولیه و نیروی کار لازم برای تولید کتاب، مجبور به افزایش قیمت کتاب به‌عنوان کالای فرهنگی هستند، اما شاید بهتر باشد برای جلوگیری از ضرر احتمالیِ کتاب‌فروشان، فکری به حال آن دسته از کتاب‌فروشانی شود که هنوز برای جلب اعتماد مخاطبان خود ارزش قائل هستند و نمی‌خواهند حتی برای کاهش ضرر، اقدامی کنند که اعتماد میان مخاطب و کتاب‌فروش از بین برود.