زمین‌لرزه نوزدهم اردیبهشت در حوالی دماوند، برای ساعاتی قدرتمندتر از وحشت بیماری کرونا عمل کرد و باعث شد برخی از مردم استان تهران شب را در خیابان به روز برسانند. گرچه این زلزله خسارات زیادی ایجاد نکرد، اما موجب آسیب به کاخ صاحب قرانیه نیاوران شد.
محمدحسن طالبیان، معاون وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درباره خسارت ناشی از این زمین‌لرزه گفت: تنها دیوارهای کاخ صاحبقرانیه نیاوران دچار ترک شدند، البته باید کارشناسان اظهارنظر بیشتری کنند تا میزان خسارات ناشی از زلزله به بناهای تاریخی تهران مشخص شود. به گفته او، هنوز خبری از خسارات ناشی از زلزله از موزه‌هایی که در آن پلمب است گزارش نشده و باید منتظر گزارش‌های نهایی از سوی کارشناسان بود.
بناهای تاریخی برای ایرانیان ارزشمند هستند و نمی‌توان تخریب ارگ بم بر اثر زلزله را فراموش کرد، به همین دلیل از محمدرضا کارگر، مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی و تاریخی، درباره وضعیت مقاوم‌سازی ابنیه تاریخی در برابر زلزله پرسیدیم. او به خبرنگار ایرناپلاس گفت: باید بناهای میراث فرهنگی را به دو دسته تقسیم کنیم: نخست بناهایی که جدیداً برای موزه ساخته می‌شود، آنها دارای بالاترین استانداردها هستند؛ برای مثال استانداردهایی که بنا را در برابر زلزله و دیگر مسائل مقاوم می‌کند، دوم باقی ساختمان‌هایی که اثر تاریخی هستند مانند کاخ سعدآباد، کاخ نیاوران، کاخ گلستان و... اینها تبدیل به موزه شده‌اند، همچنین موزه‌هایی که از قدیم ساخته شده‌اند مانند موزه ایران باستان، در آن زمان تجربه برای ساخت و استانداردهایی برای مقاوم‌سازی در برابر زلزله نبود.
مقاوم‌سازی بناهای تاریخی تجربه‌ای جدید است
به گفته مدیرکل موزه‌ها، در مورد موزه‌های جدید هیچ‌گونه مشکلی وجود ندارد و موزه‌های قدیمی‌تر، که آنها را موزه‌های نسل دوم می‌نامند، مانند موزه هنرهای معاصر و موزه فرش، کاملاً مقاوم به زلزله ساخته شده‌اند. او ادامه داد: در مورد بناهایی که ساخت آنها به حدود ۸۰ سال پیش باز می‌گردد، دستورالعمل‌های سازه درباره مقاومت بنا در برابر زلزله وجود نداشت. اینها فقط متعلق به میراث فرهنگی نیستند و تمام بناهایی را که در دوران قاجار و پهلوی -مانند کاخ دادگستری- ساخته شده است، در بر می‌گیرد.
بعضی معتقدند بناهای تاریخی که در منطقه مرکزی تهران -منطقه ۱۲- ساخته شده است، در وضعیت بهتری قرار دارند، چراکه این منطقه در کانون زلزله قرار نگرفته است. کارگر با اشاره به اینکه تنها راه، مقاوم کردن این بناها در برابر زلزله است، توضیح داد: مقاوم کردن بنا در برابر زلزله تجربه‌ای جدید است و برای مثال در عرصه معماری در ایتالیا تلاش‌هایی در این حوزه صورت گرفته، اما هنوز این توانایی و دانش به کمال خود نرسیده است.
کارگر با تأکید به اینکه مقاوم‌سازی برای همه بناها قابل انجام نیست، بیان کرد: برای مقاوم‌سازی بعضی از بناها یک‌سری شرایط فراهم است، مانند بناهایی که با تیرآهن ساخته شده‌اند، ستون و سقف‌هایی که تیرآهن دارند، باید مقداری قوی شوند؛ اما در بناهایی که کلاً فاقد تیرآهن هستند، مانند گنبدهایی که کاملاً از آجر و خشت ساخته شده‌اند، برای مقاوم‌سازی‌شان آنقدر باید در آنها مداخله کنیم و آنقدر در آنها تیرآهن و میلگرد به‌کار ببریم که از نظر حفظ اصالت بنا همه چیز به هم می‌ریزد و تقریباً توصیه نمی‌شود.
برخی روش‌های مقاوم‌سازی در حد آرزوست
یکی از روش‌هایی که برای مقاوم‌سازی ابنیه تاریخی پیشنهاد می‌شود، اقداماتی است که موجب شود لرزش زمین به سازه منتقل نشود، کارگر با بیان این نکته، گفت: به این روش کاتالیزور زدن گفته می‌شود. سطحی را در کف داریم و سطحی که به زمین متصل است به‌نوعی وسایل میانی در آنها قرار می‌دهیم تا ارتعاشات را در درون خود خرد کند و به بنا منتقل نکند. در روش دوم، بنا آنقدر محکم ساخته می‌شود که بر اثر زلزله تکان نخورد.
او در توضیح اقداماتی که باید برای مقاوم‌سازی یک بنای تاریخی انجام شود، بیان کرد: برای بناهای تاریخی اگر قرار است کاری کنیم تا آن بنا قوی شود، باید بر تمام کف زمین فونداسیون‌های قوی بریزیم و در دل این فونداسیون‌ها، باید کلی آهن جا دهیم، همچنین در دل بناهای تاریخی آهن قرار دهیم و به هم وصلشان کنیم و بنا را به آهن وصل کنیم. برخی می‌گویند رنگی تولید شده است که اگر به ساختمان بزنیم، براثر زلزله از هم نمی‌پاشد، اینها در حد آرزوهایی است که انسان دارد.
به گفته کارگر، روشی برای مقاوم‌سازی ابنیه تاریخی در دسترس نیست، اما برای موزه‌های استان‌ها، مخازن امن در نظر گرفته شده است، تا آثار در مخازن امن قرار بگیرد. او بیان کرد: اقدامات فراوانی صورت گرفته است، اما نمی‌توان گفت بناهای ما در برابر زلزله‌های سخت مقاوم هستند. در برابر زلزله‌های سخت همه بناها آسیب می‌بینند از جمله بناهای تاریخی.
بناهای تاریخی فعلاً در برابر زلزله آسیب‌پذیر هستند، اما به گفته کارگر برای حفاظت از آنها در برابر آتش‌سوزی همه اقدامات انجام شده است؛ همچنین نیروهایی که در حفاظت از آنها مشغول به کارند، آموزش‌های لازم برای حفاظت در برابر آتش‌سوزی را دیده‌اند و تجهیزات لازم در دسترسشان است.