چند ماهی است که شیوع بیماری کووید ۱۹ باعث شده تا موضوع بهداشت فردی و اجتماعی به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اغلب ما تبدیل شود. البته در کنار رعایت بهداشت فردی، الزامات دیگری از سوی دولت اجرایی شد. مواردی مثل فاصله‌گذاری اجتماعی، ممنوع شدن تجمعات، تعطیلی مراکز و اماکن عمومی پرتردد و مراکز خرید، تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها و ممنوعیت سفر. اگرچه برخی از این محدودیت‌ها مدتی است که برداشته شده، اما همچنان برخی از آنها برای کنترل کامل بیماری در حال انجام است. اما سؤالی که این روزها توسط مردم مطرح می‌شود این است که این تغییر رفتار فردی و اجتماعی تا چه زمانی باید ادامه پیدا کند. آیا با خاموش شدن اپیدمی، روال زندگی ما به دوران پیش از کرونا برمی‌گردد؟ سؤالی که البته کارشناسان برای آن پاسخ قاطعانه‌ای دارند. آنها می‌گویند ما هیچ‌وقت به روزگار پیش از کرونا بازنخواهیم گشت و همیشه باید منتظر شعله‌ور شدن آتش زیر خاکستر باشیم.
احمد نیک‌پی متخصص بهداشت حرفه‌ای و استاد دانشگاه قزوین در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید: زندگی بشر در طول سالیان دراز و بعد از ظهور بیماری‌های مختلف به قبل و بعد آن بیماری تقسیم شده است. امروز زندگی ما به پیش از کرونا و پس از کرونا تقسیم شده است. مطمئناً زندگی بعد از کرونا همانند زندگی قبل آن نیست.
به گفته نیک‌پی، در طول همه‌گیری کرونا مباحثی مانند بهداشت فردی، شست و شوی مداوم دست‌ها، رعایت فاصله اجتماعی، تغییر رفتارهای اجتماعی مردم، سیستم‌های تهویه و تصفیه در منازل و اماکن عمومی بهبود پیدا کرد. همه این تغییرات بعد از کرونا هم باید وجود داشته باشد.
چه بسا نیاز به تغییر الزامات و استانداردهای بهداشتی در پساکرونا وجود داشته باشد. البته این پروتکل‌ها خودبه‌خود توسط سازمان بهداشت جهانی تهیه می‌شود وظیفه ما این است که به این پروتکل‌ها عمل کنیم.
محمدعلی ززولی استاد دانشگاه علوم پزشکی مازندران و متخصص بهداشت محیط، با نیک‌پی هم عقیده است و به ایرناپلاس می‌گوید: کرونا بیماری است که جامعه انسانی را در کل دنیا به‌سوی فرهنگ‌های جدید سوق داده است و مطمئناً ما در پساکرونا باید تغییرات جدی در زندگی شخصی و اجتماعی خود ایجاد کنیم و الزاماتی که تا به امروز در این حوزه وجود داشته است، نیازمند تغییر و بازنگری است.
به اعتقادی ززولی، ما باید از این بحران تجربیات زیادی کسب کرده باشیم. یکی از تجربیات خوب این بیماری برای ما به‌کارگیری دانش بهداشت و پزشکی همزمان با رفتارخوب مردم و حمایت آنها بود. در این میان، این بیماری یک تغییر نگرشی در میان مسئولان ایجاد کرد تا آنها به اهمیت مسائل بهداشتی و پیشگیری در جامعه پی ببرند.
ززولی می‌افزاید: اقدامات و الزامات بهداشتی در پساکرونا در زمینه رعایت بهداشت محیط باید در چند سطح مختلف صورت گیرد. بعضی از اقدامات باید توسط دولت و با توسعه زیرساخت‌ها انجام شود. گروهی از اقدامات هم باید در سطح ادارات و سازمان و شرکت‌ها مختلف انجام پذیرد. کسبه و اصناف نیز باید اقدامات جدیدی را در دستور کار خود قرار دهند. اما مهم‌ترین دسته، مردم هستند که باید اهمیت رعایت بهداشت را جدی گرفته و به درک جدیدی از زندگی شخصی و اجتماعی خود برسند.
از توانمندسازی حاکمیت تا بهسازی فضاهای شهری
به گفته وی، دولت باید کارهای بزرگی انجام دهد. نخست اینکه باید دستورالعمل‌هایی درباره اقدامات بهداشت محیط برای بعد از کرونا تدوین کند. از طرفی، حاکمیت باید خود را در مقابل بحران‌های اینچنینی توانمند کند. ما در روزهای اول بحران، سردرگم بودیم و پس از مدتی توانستیم اوضاع را کنترل کنیم. بنابراین ما نیازمند توانمندسازی حاکمیت در مقابل این بیماری و بیماری‌های مشابه هستیم. مورد بعدی که باید به آن توجه کرد این است که بهداشت باید نسبت به درمان در اولویت قرار گیرد. در حال حاضر در گام دوم کنترل بیماری هستیم. در گام اول بیشتر کادر درمان درگیر درمان بیماران بودند و بار اصلی در بیمارستان‌ها بود و بیمارستان‌ها هزینه زیادی را متحمل شدند. اما در حال حاضر این بهداشت و پیشگیری است که اوضاع را تحت کنترل درآورده است. این روند باید در آینده هم مورد توجه جدی قرار گیرد.
ززولی می‌افزاید: از سوی دیگر باید زیرساخت‌های بهداشت محیط با اقدامات مهندسی تقویت شود. ما هنوز در طراحی فضاهای مسکونی و اجتماعی، معیارهای بهداشت محیط را رعایت نکرده ایم. ما باید فضاهای سبز شهری را تقویت کنیم. پهنه‌بندی‌های شهری مشخص شده را مطابق دستورالعمل رعایت کنیم. شهر نباید بن‌بست و نقاط کور داشته باشد. همه اینها چیزهایی است که قاعدتاً در بهداشت محیط تأثیر دارد. یکی از زیرساخت‌های بهداشت محیط، جمع‌آوری فاضلاب، آبرسانی‌های درست و مدیریت پسماند است که در حال حاضر مشکلاتی در این حوزه ها وجود دارد. بسیاری از شهرهای ما سیستم جمع‌آوری فاضلاب ندارند که باید طراحی شوند. خوشبختانه این ویروس تاکنون از طریق آب و فاضلاب منتقل نشده است، اما بیماری‌های دیگری هستند که از این راه‌ها منتقل می‌شوند. نکته دیگر، تربیت نیروهای بهداشت و به‌کارگیری آنهاست.
حساسیت بیشتر بر اجتماع افراد در ادارات
ززولی همچنین به اقداماتی که در ادارات و سازمان‌ها به رعایت بهداشت محیط کمک می‌کند اشاره می‌کند. به گفته وی، در حال حاضر بهداشت محیط به‌درستی در ادارات رعایت نمی‌شود. مثلاً در یک اتاق کوچک چند نفر مشغول به کار هستند که در چنین شرایطی مسائل مربوط به تهویه مطرح می‌شود. خیلی از سازمان‌ها مثل مراکز وابسته به بهزیستی یا بانک‌ها باید از نظر المان‌های بهداشتی مورد بررسی قرار گیرند. در همین بیماری، تعداد زیادی از کارمندان بانک، جانشان را از دست دادند. به اعتقاد وی، ما باید برای اپیدمی‌های بعدی آمادگی داشته باشیم. این بیماری مثل آتش زیر خاکستر است. ممکن است هر آن شعله‌ور شود. نکته دیگری که در ادارات باید مدنظر قرار گیرد حساسیت بیشتر بر اجتماعات افراد است مثل نشست‌ها که باید کمتر شود.
برخی قوانین بهداشتی از دهه ۴۰ تا به امروز اجرایی نشده است
سطح بعدی، اقداماتی است که اصناف باید انجام دهند. ززولی می‌افزاید: در دهه ۴۰ قانون مواد خوردنی و آشامیدنی و آرایشی و بهداشتی تصویب شد که البته در چندین دوره اصلاح شده است. موضوع این است که با گذشت بیش از ۵۰ سال، خیلی از بندهای این قانون رعایت نمی‌شود. مثلاً بر اساس این قانون، باید برای شست و شوی دست‌ها، فضایی در سوپر مارکت‌ها و میوه‌فروشی‌ها وجود داشته باشند تا مشتری بعد از خرید، دست خود را شست‌وشو دهد که هنوز در بسیاری مواقع این قانون به‌درستی اجرایی نشده است. همچنین در این قانون آمده است افرادی که در نانوایی‌ها و صنوف مشابه مشغول به‌کارند، باید قبل و بعد از کار، استحمام کنند یا اینکه در قصابی‌ها بعد از پایان کار تمام وسایل ضدعفونی شوند.
اما به اعتقاد این استاد دانشگاه، مهم‌ترین تکلیف برعهده مردم است. مردم باید اولویت‌هایی را در این حوزه برای خود در نظر بگیرند که مهم‌ترین آنها رعایت بهداشت فردی و بهداشت تنفس و همچنین تغییر رفتار در سطح اجتماع و جامعه است. موضوع دیگر، تغییر رفتار مربوط به خرید است. بهتر است افراد یاد بگیرند ترددها را کم کنند و در یک بار خرید برای مثلاً یک هفته خود خرید کنند تا مجبور به مراجعه مکرر به فروشگاه‌ها نشوند.
ززولی ادامه می‌دهد: در استفاده از حمل و نقل عمومی هم فاصله‌گذاری باید بسیار رعایت شود. البته در این حوزه نیاز است دولت و شهرداری به تهیه زیرساخت‌هایی مورد نیاز بپردازند. بهداشت مسافرت موضوع دیگری است که مردم باید به آن توجه کنند. به‌طوری که باید زمان مناسب و مکان با شرایط بهداشتی اتراق از قبل مشخص باشد. با وضعیت فعلی از این به بعد دیگر مثل گذشته نمی‌توان هرجا چادر زد. در این میان، اماکن عمومی در بین راه‌ها نیز باید بیشتر موارد بهداشتی را رعایت کنند. باید درک کرد اجتماعات نادرست خطرآفرین است و مسافرت باید هدفمند و هوشمندانه باشد.
این استاد دانشگاه همچنین به کاهش گردهمایی‌های فیزیکی مثل مجالس نظیرجشن تولد یا ازدواج و.... اشاره می‌کند و برگزاری آن را منوط به رعایت کامل الزامات بهداشتی می‌داند. به اعتقاد او، با گردهمایی‌های مذهبی نیز باید آگاهانه برخورد کرد.