در بخش اول مصاحبه با هوشنگ جاوید، که اینجا می‌توانید بخوانید، درباره تاریخچه مناجات‌خوانی و سحرخوانی در فرهنگ مذهبی اقوام ایرانی گفت‌وگو کردیم. در بخش دوم، این نویسنده و پژوهشگر، از دلایل کمرنگ شدن آیین‌های فرهنگی ماه رمضان مانند چاووش‌خوانی، مناجات‌خوانی و سحرخوانی سنتی در جامعه امروز سخن گفته است.
هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی درباره دلایل کمرنگ شدن مناجات‌خوانی و سحرخوانی در محلات، مساجد، رادیو و تلویزیون و دیگر رسانه‌ها و اماکن به خبرنگار ایرناپلاس گفت: ما در حوزه هنری استان گلستان، کتابی را آماده کرده‌ایم به نام «سحوری‌های گلستان» که متأسفانه هنوز به چاپ نرسیده است. در گفت‌وگو با آخرین بازماندگان سحرخوانی در این منطقه و استان اصفهان، متوجه شدیم مشکل اصلی، قوانین جدید اجتماعی است که جلوی سحرخوانی را گرفته است. از طرفی، فراگیر شدن رادیو باعث شده که به سمت یک‌صدایی برویم، مثل اذان مؤذن‌زاده یا مناجات مرحوم ذبیحی و به این شکل، مناجات افراد دیگر و صدای خوش سحرخوان‌های دیگر شنیده نشد که این یکی از عیوب رسانه‌هاست که ما پژوهشگران از آن به‌عنوان تهاجم رسانه‌ای یاد می‌کنیم. چون تمام جامعه را وادار به شنیدن یک صدا می‌کنند و سایر صداها زیر آن صدا گم می‌شود و دیده نخواهد شد.
لطمه جدی به فرهنگ سحرخوانی
وی در ادامه با اشاره به اینکه بازگشت به قبل امکان‌پذیر نیست، چون قوانین اجتماعی و انتظامی جلوی کار را می‌گیرد، افزود: قانونی در مجلس شورای اسلامی تصویب شد مبنی بر اینکه بلندگوهای مساجد فقط برای اذان روشن شوند و سحرخوانان اجازه اجرا ندارند، چون برخی از مردم از صداها گلایه داشتند. منع‌های قانونی و اجتماعی تبعات جامعه مدرن است و به فرهنگ سحرخوانی لطمه‌ای جدی زد. از سوی دیگر، مشکلی که وجود دارد این است که دستگاه‌های فرهنگی از جمله وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی، تشکل‌های مداحان، سازمان‌های فرهنگی و هنری و ... در مورد سحرخوانی آنچنان که باید و شاید کار جدی نکردند.
فرهنگ مردم را نمی‌شناسند
هوشنگ جاوید در خصوص حمایت نشدن هنرمندان آیین‌های رمضانی، بیان کرد: من با آقای سید عباس سجادی در موسسه نغمه شهر در سال ۱۳۸۶ کاری به نام «پرند ستایش در ایران» را انجام دادیم. نزدیک به ۹۰ نفر از مناجات‌خوانان و سحرخوانان ایران را از مناطق مختلف آوردیم و کارهای آنها را ضبط کردیم و حتی شیوه‌های اذان با لحن‌های ایرانی را ارائه دادیم ولی بعد از آن دیگر تکرار نشد، چون حمایتی نبود. سرمایه‌گذاری دولتی سخت است و بخش خصوصی نیز به‌طور جدی به دنبال این موضوعات نیست. متأسفانه این قضیه جدی گرفته نمی‌شود و بیشتر دوست دارند جنجال‌های تتلو و بحث‌های این‌چنینی مطرح شود. مناجات‌خوانی و سحرخوانی تاریخی عظیم دارد و این از نظر فرهنگی بسیار پراهمیت است. ولی دستگاه‌های فرهنگی ما نگاه جدی به این قضیه ندارند که البته این به دلیل ناآشنا بودن است. آگاهی مدیران از زوایای فرهنگ مردم کم است و کسانی که می‌خواهند کاری انجام دهند، با مسئله عدم بودجه و یک سری بهانه‌ها روبه‌رو می‌شوند و عملاً پژوهشگران دچار استیصال می‌شوند.
فقط محمد معتمدی مناجات‌خوانی می‌کند
وی درباره هنرمندانی که در سال‌های اخیر سنت سحرخوانی و مناجات‌خوانی را حفظ کرده و ادامه داده‌اند، بیان کرد: بین خوانندگان افرادی داشتیم همچون مرحوم نورمحمد درپور یا آقای شریف‌زاده و کسانی دیگر در استان اصفهان مانند آقای قوام که از شاگردان تاج اصفهانی بود و فوت شد. همچنین آقای حمیدی که فوت شد و آقای غفاری در اصفهان که صدای بسیار خوبی در مناجات دارد. در قم و زنجان و سایر شهرها هم مناجات‌خوانان خوبی داریم. به‌طور مثال، استاد خلیفه میرزا آغه غوثی در سنندج، آوازهای پیشواز ماه رمضان و سحرخوانی را به‌طور فوق‌العاده‌ای می‌خواند. اکثر این افراد رفته‌اند و امروز به سکوتی رسیده‌ایم که نه شاعر حال مناجات‌سرایی و سحرسرایی دارد و نه خواننده جوانی به این سمت می‌رود. فقط محمد معتمدی حرکت خوبی انجام داد، ولی از طرف یک طیف خاص مورد اذیت قرار گرفت و به او گفتند که با انجام این کار می‌خواهی جای چه کسی را بگیری؟ در چنین شرایطی فقط به یک صدا می‌رسیم. در کشوری که می‌توان صداهای زیادی پیدا کرد، نباید چنین اتفاقی بیفتد.الان از خوانندگان مشهور فقط معتمدی مناجات‌های بسیار خوبی اجرا می‌کند.
جایگاه ویژه سحرخوانان در دوران قبل و بعد از اسلام
این پژوهشگر به جایگاه سحرخوانی و مناجات‌خوانی در تاریخ کشور اشاره کوتاهی کرد و گفت: مناجات‌خوانان و سحرخوانان در طول زمان در جایگاه ویژه‌ای قرار می‌گرفتند و از لحاظ باورمندی نیز، آنها بسیار مهم هستند. چون در فرهنگ ایرانی سحرخیزی مهم بود و در گذشته مثلاً خروس نگهداری می‌کردند تا با صدای آن در سحرگاه بیدار شوند و مناجات سحر را انجام بدهند. حتی از زبان هرودت در مورد سحر و مناجات سحر در میان سپاهیان کوروش و هخامنشیان مطالبی شنیده‌ام که تعاریفی بسیار زیبا دارد. بر اساس حکایات و روایات باقی مانده سحرخوانان در دوران بعد از اسلام هم جایگاه ویژه‌ای داشتند و اهمیت گلدسته در مساجد به همین مسئله مربوط می‌شود.
گفت‌وگو از هنگامه ملکی