طبق پیش‌بینی سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل (UNWTO) محدودیت‌های ناشی از شیوع بیماری کرونا که برای سفرها در نظر گرفته شده، موجب شده است در همه کشورها میزان سفرهای بین‌المللی در سال ۲۰۲۰ در مقایسه با آمار سال گذشته نزول شدید داشته باشد که گفته می‌شود با زیان ۲۹۰ تا ۴۴۰ میلیارد دلاری برای این صنعت همراه خواهد بود.
پروازها و بلیت‌های لغو شده، هتل‌ها و مهمان‌سراهایی که خلوت‌ترین روزهای خود را می‌گذرانند، کسب و کارهای محلی که دیگر مشتری ندارند، همه پیغام‌آور ضرر بزرگی هستند. طبق گزارش‌های سازمان جهانی گردشگری و شورای جهانی سفر (WTTC)، در سالی که قرار بود رونق مشاغل و کارآفرینی در صنعت گردشگری و هتلداری جهان رخ دهد، با ظهور ویروس کرونا، ۵۰ میلیون شغل در صنعت گردشگری در معرض نابودی قرار گرفته است. این آمار نشان می‌دهد تا مدت‌های طولانی (حداقل تا ژانویه ۲۰۲۱) گردشگری بین‌المللی در بن‌بست خواهد بود و مرزهای کشورها برای عبور گردشگران بین‌المللی بسته خواهد ماند.
خطر کرونا جدی است، سلامت امروز و فردایِ اقتصاد را تهدید می‌کند. در این شرایط برخی توریسم و گردشگری را یکی از عوامل مهم گسترش این ویروس اعلام کرده‌اند. بر اساس این نظر در کشورهایی که توریسم قوی‌تری داشتند، آمار مبتلایان بیش از دیگر کشورهاست. محسن حاجی‌سعید، رئیس هیئت مدیره کانون انجمن‌های صنفی کارگری راهنمایان گردشگری سراسر کشور درباره تأثیر گردشگری بر شیوع کرونا به خبرنگار ایرناپلاس توضیح داد: رفت و آمد می‌تواند بر شیوع این بیماری تأثیر داشته باشد، اما دیگر مسائل را نباید فراموش کنیم که مهم‌ترین آنها، عدم رعایت توصیه‌ها و دستورالعمل‌های بهداشتی بود. این ویروس می‌تواند از طرق مختلف و حتی با بسته پستی منتقل شود. یک سفر تجاری به کشور دیگر می‌تواند موجب انتقال این ویروس شود. متأسفانه شاید دیوار گردشگری کوتاه است و به‌راحتی این صنعت را مقصر می‌کنند و می‌گویند که رواج این بیماری به‌واسطه گردشگری بیشتر بود.
به گفته این عضو سابق هیئت مدیره فدراسیون جهانی راهنمایان گردشگری، باید توجه کرد که عدد و رقم گردشگری در کشور ما بسیار کمتر از کشورهایی بود که شیوع کرونا در آنها کنترل شده است، این نکته فرضیه ارتباط گردشگری با کرونا را رد می‌کند.
دستورالعمل‌های بهداشتی را به‌درستی انجام ندادیم
او با تأکید بر اینکه درباره مسئله‌ای با این اهمیت باید به‌صورت علمی گفت‌وگو شود، بیان کرد: عدد و رقم گردشگری ما بسیار پایین است، وقتی کرونا در کشور ما گسترش پیدا کرد، یعنی دستورالعمل‌های بهداشتی را به‌درستی رعایت نکردیم. فکر کردیم ما مستثنی هستیم. وقتی این مسئله در دنیا مطرح شد، برخی از مردم رعایت کردند؛ یعنی دست به صورتشان نزدند و فاصله اجتماعی را رعایت کردند. فارغ از اینها، هنوز یک سری از مسائل گنگ وجود دارد، زیرا در برخی از کشورها که رفت و آمد و تردد آنها با چین بیش از کشورهای دیگر بود، وضعیتشان نسبت به دیگر کشورها بهتر است.
حاجی‌سعید با اشاره به محله‌های چینی - Chinatown- که در برخی از کشورها شکل گرفته است، گفت: در ایران محله‌های چینی وجود ندارد، یعنی شهرک‌هایی که چینی‌ها آنجا ساکن هستند. به‌شدت عدد و رقم روابط چینی‌ها با کشورهای دیگر، با اینجا فرق می‌کند، عدد و رقم گردشگری چینی‌ها در ترکیه و دبی -که نزدیک به کشور ما هستند- بالاتر از ایران است اما عدد و رقمی که افراد در این کشورها به کرونا مبتلا شدند، بسیار کمتر بود. فعلاً نمی‌توان تحلیل کرد و شاید باید صبر کرد تا پژوهش‌ها، مقداری عمیق‌تر شود.
محدودیت تردد، به ساختار اقتصادی آسیب می‌زند
به گفته حاجی‌سعید در بررسی جدی‌تر گردشگری، باید دید محدودیت‌های تردد، چه آسیب‌هایی به ساختار اقتصاد کشورها می‌زند. او توضیح داد: ما فقط گردشگری را به عدد تولید ناخالص ملی و تأثیر مستقیم گردشگری به اقتصاد منوط کرده بودیم، یعنی گردشگری را صرفاً در ارزآوری خلاصه کرده بودیم، اما الان که محدودیت بر سفر و تردد حاکم شده است، می‌بینیم گردشگری چه تأثیر عجیب‌تری بر اقتصاد داشته است. تقریباً ۵۰ درصد افراد، بخشی از درآمد خود را به خاطر کرونا از دست داده‌اند که بخشی از آن به محدودیت‌های تردد و گردشگری باز می‌گردد. بر اثر محدودیت تردد که برای محدود کردن گردشگری اتفاق افتاد، شاهد کاهش جدی سفرهایی بودیم که حتی به دلیل تجاری انجام می‌شد، حتی بخشی از سفر تجاری هم به گردشگری اختصاص داده می‌شد.
حاجی‌سعید با اشاره به اینکه مسئله گردشگری در ایران به شکل عمیق مورد بررسی قرار نگرفته است، ادامه داد: می‌بینیم که محدودیت تردد چه اثر عمیقی بر اقتصاد خانواده‌ها و کشور می‌گذارد. این مسائل را باید عمیق‌تر بررسی کرد. با ادله می‌توان اثبات کرد که توریسم موجب انتقال ویروس نشده است. کشور ما می‌تواند این مسئله را رد کند. روزهای ابتدایی گفتند بیماری از شهر قم شروع شده است، شهر قم چه ارتباطی می‌تواند به گردشگر و چین داشته باشد؟ چرا باید دنبال صنعت مظلومی که کمتر به آن توجه شده است، باشیم تا اعلام کنیم که آن صنعت کرونا را هدیه آورده است؟
او باور به نظریه تأثیر گردشگری بر شیوع کرونا را اشتباهی استراتژیک خواند و توضیح داد: حتی شاهد بودم صحبت از این است که آیا سرمایه‌گذاری در گردشگری درست بود؟ صنعتی که به این راحتی آسیب می‌بیند؟ مشخصاً چنین سرمایه‌گذاری درست است. بسیاری از کشورها هزینه‌ای که برای کنترل بحران کرونا خرج می‌کنند پیش از این، از راه گردشگری به دست آورده‌اند، ده‌ها میلیارد ارز خارجی به دست آورده‌اند و الان می‌توانند با یکی دو میلیارد دلار، کشورشان را از بحران کرونا خارج کنند. اینها تحلیل‌های سطحی است که در جامعه اتفاق می‌افتد و بهتر است عمیق‌تر به آن توجه کنیم.
نقش گردشگری در انتشار ویروس کرونا کمرنگ است
حاجی‌سعید با تأکید به اینکه نقش گردشگری در انتشار ویروس کرونا کمرنگ است، از کشورهای اروپایی یاد کرد که شیوع بیماری کرونا در آنها به اندازه ایران نبود در حالی که مراودات بیشتری با چینی‌ها داشتند. او گفت: طبیعتاً رفت و آمد می‌تواند بر انتقال بیماری اثرگذار باشد؛ اما رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی اهمیت بالایی دارد. همچنین شاید نکاتی هنوز برای ما مبهم است مانند اینکه چرا این بیماری در کشورهایی که همسایه چین بودند و حتی کشورهایی که بهداشت را کمتر از ایران رعایت می‌کنند، کمتر از ایران شیوع پیدا کرده است؟
گردشگری یکی از راه‌های فرار از تحریم‌هاست
گردشگری ایران پیش از شیوع بیماری کرونا هم وضعیت خوبی نداشت و روزگار سختی را می‌گذراند، بعد از کرونا هم ممکن است با کاهش سفرها، این صنعت دوران سختی را پیش رو داشته باشد. حاجی‌سعید در این‌باره گفت: بخشی از اقتصاد کشور ما با گردشگری گره خورده است. کشور زیر بار تحریم است و گردشگری یکی از راه‌های فرار از تحریم‌ها است، زیرا گردشگر ارز خارجی را با خود وارد می‌کند. اگر بخواهیم استراتژی‌هایی داشته باشیم برای اینکه بتوانیم کمر تحریم‌ها را بشکنیم، توجه به گردشگری یکی از بهترین استراتژی‌هایی است که باید در دستور کار دولت باشد. ما گردشگران را ابزار انتقال مستقیم پول به کشورمان می‌کنیم.
شاید با در نظر گرفتن سقوط قیمت نفت و کاهش امکان فروش آن، گردشگری یک از راه‌های باقی‌مانده برای تجارت در ایران باشد. حاجی‌سعید در این‌باره گفت: اگر بنای تجارت ما بر فروش نفت در بازار باشد، منابع خود را به حراج گذاشته‌ایم، اما گردشگری خدمات می‌فروشد. در گردشگری فرد خارجی پول را وارد کشور می‌کند و کالاهایی را خریداری می‌کند که منتقل کننده فرهنگ ما در خانه‌هایشان خواهد بود. آنقدر به این مسائل در دهه‌های گذشته نگاه سطحی داشتیم که نمی‌دانیم تأثیر گردشگری چقدر بالا است. گردشگری حتی در تصمیمات ملی یک کشور تأثیرگذار است. وقتی مردم یک کشور باور داشته باشند که ایران نباید تحریم شود، دولت‌مردانش تحریم نمی‌کنند. مردم برخی کشورها ایران و ایرانیان را نمی‌شناسند و فکر می‌کنند لایق تحریم هستیم، اما گردشگری این رویکرد را تغییر می‌دهد. اینها چیزهایی است که کمتر به آن توجه شده است.
هنوز دولت برای حمایت از صنعت گردشگری تصمیم درستی نگرفته است
به گفته عضو سابق هیئت مدیره فدراسیون جهانی راهنمایان گردشگری، حاکمیت باید به مسئله گردشگری وارد شود تا دولت موظف به جذب رقم درستی از گردشگران به کشور باشد. او ادامه داد: می‌بینیم بعد از گذشت نزدیک به دو ماه از اینکه مطمئن شدیم ایران درگیر ویروس کرونا شده، هنوز برای حمایت از صنعت گردشگری، تصمیم درستی گرفته نشده است. با اینکه علی اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نامه‌نگاری‌های درستی با هیئت دولت و بانک مرکزی انجام داده است، در حقیقت خروجی تصمیمات دولت بر اساس نظرات کارشناسی وزیر مربوطه هنوز نتوانسته راهگشا باشد.