اسفند ۱۳۹۸ کرونا درهای سینما را به روی فیلم‌هایی که برای اکران نوروزی آماده شده بودند، بست. با بسته شدن درهای سینما، فیلم‌های زیادی در صف انتظار مانده‌اند تا تکلیفشان با کرونا و گیشه‌های سینما مشخص شود؛ جز «خروج» ابراهیم حاتمی‌کیا که به پشتوانه سرمایه‌گذارش از این صف انتظار خارج شده و تجربه نخستین اکران آنلاین را در سینمای ایران به نام خود ثبت کرده است.
«خروج» یکشنبه، ۲۴ فروردین، روی دو سرویس VOD ایرانی پخش آنلاین خود را شروع کرد و البته چند ساعتی بعد نسخه‌های قاچاق و باکیفیت بالای این فیلم در کانال‌های تلگرامی دست‌به‌دست می‌شد و این همان‌چیزی بود که دیگر فیلم‌سازان از آن واهمه داشتند؛ چه اینکه همه آنها سرمایه‌گذاران دست و دل‌بازی مثل سازمان اوج هم نداشتند.
جمعیت میلیونی بینندگان غیرمجاز
قاچاق فیلم و سریال، منحصر به کشورهایی مثل ایران نیست، که پای قانون کپی‌رایت در آنها می‌لنگد؛ بلکه یکی از محصولات این حوزه که بیشترین قاچاق را هم داشته است، سریال آمریکایی «بازی تاج و تخت» است. فصل هشتم این سریال در ۲۴ ساعت، حداقل ۷۱ میلیون بیننده داشت که بیش از ۷۵ درصد آنها (۵۴ میلیون نفر) از نسخه‌های غیرقانونی استفاده کرده بودند. این یعنی سه میلیون نفر بیشتر از جمعیت کشوری مثل کره جنوبی بیننده قاچاقی این سریال بودند و آن‌گونه که مدیرعامل شرکت تایم وارنر می‌گوید، این سریال رکورددار قاچاق است.
بیشترین قاچاق فیلم در هند صورت می‌گیرد و در چین که جایگاه دوم را دارد، نصف هند این کار انجام می‌شود. رتبه سوم نیز به ایالات متحده آمریکا اختصاص دارد.
سرقت در اسرع وقت
در مواقع عادی که فیلم‌ها ابتدا در سینما اکران می‌شوند، قاچاقچیان فیلم منتظر نمی‌مانند و با حیله‌هایی فیلم را از روی همان پرده سینما فیلم‌برداری می‌کنند و نسخه روی پرده را یا روی اینترنت می‌گذارند یا روی سی‌دی می‌ریزند و می‌فروشند. فناوری هم دست یاری به آنها داده و با تلفن‌های همراه هوشمندی که دوربین‌های قوی دارند یا دوربین‌های بسیار کوچکی که این روزها در بازار فراوان است، این کار هر روز ساده‌تر هم می‌شود. ۹۰ درصد فیلم‌های روی پرده که قاچاق می‌شوند، با این روش دزدیده می‌شوند.
تا مردم جهان مشغول تماشای نسخه‌های پرده‌ای فیلم‌های محبوبشان هستند، قاچاقچیان منتظر می‌مانند که فیلم از پرده سینما برافتد و در سرویس‌های پخش آنلاین و آفلاین توزیع شود. آن‌وقت می‌شود خیلی راحت‌تر نسخه‌های باکیفیتی از فیلم را سرقت و غیرقانونی پخش کرد. در این نسخه‌ها، برخلاف نسخه‌های پرده‌ای، دیگر نه خبری از صدای مردم داخل سینماست و نه رد شدن ناگهانی یک نفر از جلوی پرده نمایش فیلم اذیتتان می‌کند.
هیچ احساس گناهی در کار نیست
بسیاری از مخاطبان این نسخه‌های غیرقانونی درک درستی از آنچه با این کارشان بر سر عوامل فیلم می‌آید، ندارند. در حالی که صنعت قاچاق فیلم نه‌تنها می‌تواند به نابودی فیلم‌سازان منجر شود، که حتی روی اقتصاد کشوری مثل آمریکا هم تأثیر به‌سزایی دارد.
در تحقیقی که مؤسسه Launch Leap در آمریکای شمالی انجام داده است، ۴۷ درصد کسانی که در سرویس‌های قانونی پخش فیلم عضو شده‌اند، از سرویس‌های غیرقانونی هم استفاده می‌کنند. ۴۸ درصد شرکت‌کنندگان هم با اینکه نظر مثبتی درباره پلتفرم‌های قانونی دارند، همچنان از پلتفرم‌های غیرقانونی استفاده می‌کنند.
یکی دیگر از نتایج جالب توجه این تحقیق آن است که ۹۳ درصد شرکت‌کنندگان گفته‌اند هیچ احساس گناهی برای تماشای غیرقانونی فیلم‌ها ندارند و تنها هفت درصد چنین احساسی داشته‌اند.
۵۵ درصد از شرکت‌کنندگان در این تحقیق نسخه‌های غیرمجاز را به دلیل رایگان بودنشان ترجیح داده‌اند، ۳۵ درصد هم گفته‌اند که چون نمی‌توانند تا انتشار نسخه قانونی صبر کنند، چنین کاری را انجام می‌دهند. ۱۰ درصد دیگر هم اعلام کرده‌اند که هیچ‌گاه چنین کاری نکرده‌اند.
چطور جلوی قاچاق دیجیتال را بگیریم؟
هنوز برای قضاوت درباره شکست یا پیروزی اکران آنلاین زود است، اما اگر چنین مسیری بخواهد تداوم پیدا کند، باید به فکر مبارزه جدی با قاچاق فیلم بود. هیچ راهی برای ریشه‌کن کردن قاچاق فیلم، دست‌کم در حال حاضر، وجود ندارد. ما تنها می‌توانیم شدت این عمل را کاهش دهیم و برای این کار، باید به سراغ تجربه‌هایی برویم که جهان پیش از ما پشت سر گذاشته است.
مؤثرترین راه این است که مشوق‌هایی را که برای استفاده از محتوای قاچاق شده وجود دارد، حذف کنیم. این کار می‌تواند با قیمت‌گذاری به‌صرفه انجام شود، اما این کافی نیست. در کنار قیمت مناسب، نباید دسترسی‌پذیری آسان را نادیده گرفت. هرچه دسترسی به محتوای مجازی آسان‌تر باشد، مخاطبان بیشتری به سمت آن خواهند آمد. البته این دسترسی را برای قاچاقچیان باید تا حد امکان سخت‌تر کرد.
قانون و اجبار اگر درست به کار گرفته شوند، ابزاری بزرگ برای مقابله با قاچاق فیلم هستند. سال‌ها بود که سایت‌های دانلود فیلم بدون هیچ محدودیتی به کار خود ادامه می‌دادند تا آنکه مهر امسال به دستور دادستانی این سایت‌ها مسدود شدند. چنین سخت‌گیری‌هایی اگر صرفاً برای اغراض خاص نباشد و حقوق حرفه‌ای فیلم‌سازان و سینماگران را دنبال کند، یکی از کارسازترین ابزارها خواهد بود.
در کنار سخت‌گیری‌های قانونی، استفاده از فناوری‌های قوی‌تر از سوی تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان فیلم‌ها ضروری است. آنها همچنین باید بدانند چه کسانی و چگونه فیلم‌ها را قاچاق می‌کنند. مثلاً برخی از این قاچاقچیان حتی درگاه پرداخت دارند و می‌توان از طریق این درگاه‌ها یا به شیوه‌های دیگر، آنها را شناسایی کرد.
دیگر آنکه مخاطبان را باید درباره غیرقانونی بودن استفاده از نسخه‌های قاچاق و پیامدهای این استفاده مطلع کرد. برخی از مخاطبان آگاهی کافی در این باره ندارند و اطلاع‌رسانی می‌تواند این مخاطبان را به استفاده از نسخه‌های قانونی فیلم‌ها سوق داد.
آینده اکران آنلاین فیلم‌ها، آن‌هم در سینمای نحیف ایران، در گرو حفاظت از فیلم‌ها در برابر قاچاق است و البته که تجربه قاچاق فیلم‌هایی مثل «شبی که ماه کامل شد»، «متری شش و نیم» و حالا «خروج» نشان داده که کارنامه ما در این عرصه چندان درخشان نیست.
الیاس براهویی‌نژاد