کتاب یکی از پیشنهادهای خوب و مهم برای روزهای کرونایی است؛ برای زمانی که افراد در خانه می‌گذرانند. کتاب کمک می‌کند تا به‌وسیله آن مردم بتوانند روز خود را سپری کنند و همچنین به آرامش برسند؛ اما نکته‌ای که در این میان ممکن است نادیده گرفته شود، مناسب نبودن هر کتابی برای این ایام است، حتی اگر آن کتاب یک اثر ادبی فاخر باشد.
بازار کتاب، امکان دسترسی بزرگی برای مخاطبانش ایجاد کرده است، از کتاب‌هایی که توسط نویسندگان ایرانی نوشته شده‌اند و آنهایی که مترجمان برای فارسی‌زبانان ترجمه کرده‌اند. تاریخ ادبیات شاهد آثار متنوعی در ژانرهای مختلف بوده است، کتاب‌هایی که در شرایط عادی مخاطب خود را شاد یا اندوهناک می‌کنند، گاهی کتاب‌ها افراد را وادار به تفکر می‌کنند؛ اما چه کتابی برای بحرانی که به ناگهان وارد زندگی ما شد و معلوم نیست تا چه زمانی ادامه خواهد داشت، مناسب است؟
حسن نورانی نویسنده، پژوهشگر ادبی و استاد دانشگاه با تأکید به اهمیت انتخاب کتاب مناسب برای دوره پاندمی بیماری کووید ۱۹ به خبرنگار ایرناپلاس گفت: در تاریخ شاهد بحران‌های گوناگونی بوده ایم، برای مثال در بحران جنگ، در فضای بیرون از خانه با مشکلات گوناگون مواجه هستیم. زمانی حوادثی مانند سیل و زلزله رخ می‌دهد که مشارکت‌جویی مردم در آن زیاد است؛ اما بحران‌هایی مانند بیماری‌های همه‌گیر ما را وارد حصار تنهایی می‌کند و در زندانی خودساخته قرار می‌گیریم. چنین بحرانی می‌تواند با خود عوامل بیماری‌زای روانی مانند افسردگی و حس خودکشی بیاورد. یکی از پناهگاه‌ها که در این شرایط می‌توان به آن رجوع کرد، کتاب است.
خواننده کتاب حرفه‌ای می‌تواند احساساتش را کنترل کند
نورانی با اشاره به اینکه اگر انتخاب هدفمند نباشد، مطالعه کتاب، خواه‌ناخواه می‌تواند مانند شمشیر دوسویه و مشکل‌ساز باشد، توضیح داد: زیرا دو دسته مخاطب داریم؛ یک سری مخاطب‌ها، کتابخوان‌های حرفه‌ای هستند، آنها با شرایط عجین‌اند و اگر حتی کافکا بخوانند، می‌توانند نگاه و دیدگاهش را کنترل کنند. این در حالی است که اگر به مخاطب عادی خواندن کتاب توصیه شود، در صورتی که کتاب مناسب این زمان به دستش نرسد، مثلاً برخی از آثار کافکا، جرج اورول یا حتی صادق هدایت را انتخاب کند -که آثار ادبی فاخری هستند- می‌تواند به شرایط افسردگی، ناامیدی و به پوچی رسیدن فرد کمک کند.
به گفته این پژوهشگر، نویسندگان و شاعرانی که این آثار را خلق کرده‌اند، دچار افسردگی همیشگی نبودند و گاه چنین احساسی برای خلق آثار داشتند. او افزود: ممکن است فردی یک آهنگ غمناک را چندین بار گوش کند در صورتی که خواننده چندین آهنگ شاد و غمناک خوانده و همواره در غم و اندوه به‌سر نمی‌برد. همچنین خواننده کتاب ممکن است غم و افسردگی ناشی از مطالعه را زمان زیادی همراه خود حفظ کند.
پژوهشگران می‌توانند مردم را برای انتخاب کتاب مناسب راهنمایی کنند
نباید فراموش کرد که در شرایط بحران، انتخاب مناسب کتاب، می‌تواند موجب بهبود شرایط روانی و کسب آرامش برای مخاطب باشد. نورانی دراین‌باره توضیح داد: یک پژوهشگر ممکن است در جریان سلسله مطالعاتش کتابی مانند طاعون نوشته کامو را بخواند، او پیش از خواندن این کتاب می‌داند با چه موضوعی مواجه خواهد شد، پس آمادگی لازم را دارد و از طرفی، تأثیرپذیری کمتری نسبت به مخاطب عادی خواهد داشت؛ حتی ممکن است کتاب را صرفاً از نظر ادبی بررسی کند.
نورانی با اشاره به اینکه پژوهشگران می‌توانند مردم عادی را راهنمایی کنند تا از کتاب‌های مناسب در روزهای بحران استفاده کنند، بیان کرد: افرادی که کتابخوان نبودند و در این روزها می‌خواهند شروع به مطالعه کنند، دو گزینه پیش روی خود دارند؛ نخست اینکه آثار طنز را مطالعه کند، مثلاً آثار جمال‌زاده یا فیروزه جزایری دوما را بخوانند، زیرا خواننده عادی از این آثار خسته نمی‌شود و با خواندن داستان‌های کوتاه، احساس بهتری خواهد داشت.
به گفته نورانی، خواندن زندگینامه گزینه بهتری نسبت به خواندن آثار طنز است، چراکه ساده‌تر از سایر سبک‌های نوشتاری، تألیف شده است. او ادامه داد: در زندگینامه اثری از جملات نمادین و استعاری نیست، نویسنده از لایههای پنهانی استفاده نکرده است، زیرا زندگی خود را تعریف می‌کند. همچنین کسی زندگینامه نوشته –خود نوشته است یا دیگری- که زندگی مهمی داشته است پس وقتی آن را می‌خوانیم متوجه می‌شویم که همه این انسان‌ها فقر و بدبختی‌های گوناگون را سپری کرده‌اند و در نهایت عمر چند ده‌ساله‌ای را تجربه کرده‌اند. نویسنده تجربیاتش را در اختیار ما می‌گذارد که می‌تواند به مخاطب عادی آرامش دهد، زیرا راه و رسم زندگی را به او نشان می‌دهد، برای ادامه کار و زندگی‌اش ایجاد انگیزه می‌کند. همچنین آیتم‌هایی را به افراد آموزش می‌دهد تا بدانند در شرایط سخت، چه اقداماتی می‌توانند انجام دهند. می‌توان گفت زندگینامه مانند کتاب راهنمایی برای زندگی عمل می‌کند.
افسردگی میان افراد پویای جامعه بالاست
تماشای فیلم، دیگر گزینه‌ای است که برای افرادی که قرنطینه خانگی را می‌گذرانند، توصیه شده است. این در حالی است که کمتر کسی برای انتخاب فیلم‌های مناسب به مردم کمک کرده است. نورانی با اشاره به اقداماتی که در بحران‌هایی مانند سیل یا زلزله و کمک به آسیب‌دیدگان می‌شود، گفت: در هیچ زمینه‌ای به نوع کتاب‌ها و سایر کالاهای فرهنگی که در اختیار افراد قرار داده می‌شود، توجه نکرده‌ایم. مثلاً به مردم پیشنهاد می‌شود فیلم تماشا کنند و تلویزیون فیلم‌هایی مانند «شبی که ماه کامل شد»–البته اطلاع‌رسانی می‌شود که مخاطب زیر ۱۵ سال این فیلم را نبیند- را پخش می‌کند. دیدن این‌گونه فیلم‌ها ممکن است مخاطب را در این برهه افسرده کند. مشکل جامعه این است که میزان افسردگی و ناامیدی افراد بین ۲۰ تا ۵۹ سال، بالا است، زیرا این افراد پویا هستند و می‌خواهند زندگی کنند، در صورتی که شرایط مهیا نیست.
انتخاب کتاب مناسب، مسئله‌ای است که تا کنون شاید بیشتر برای انتخاب کتاب کودکان در نظر گرفته می‌شد. اما در شرایط سختی که این روزها تمام کشورها درگیرش هستند، باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. تأثیر خواندن کتاب بر کسی پوشیده نیست و نمی‌توان منکر قدرت آن در زنده کردن احساسات و افکار شد، پس چه بهتر اگر در انتخاب مناسب این کالای فرهنگی، بیش از پیش توجه شود.
گزارش از آیدین پورخامنه