ناشران و کتاب‌فروشان روزگار سختی را می‌گذرانند و وضعیت آینده‌شان تیره‌تر از امروز است. ناشران خود را برای سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی تهران آماده و کتاب‌فروشان برای فروش بالای قبل و بعد از عید، فروشگاه خود را پر از کتاب کرده بودند؛ اما حالا در شرایطی که هر تجمعی، خطری برای سلامت مردم شمرده می‌شود، برگزاری نمایشگاه کتاب چندان عملی به نظر نمی‌آید.
درباره احتمال برگزار نشدن نمایشگاه کتاب تهران، هومان حسن‌پور، رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران به ایسنا گفته است: برگزاری نمایشگاه برای ناشران بسیار مهم است. درباره احتمال برگزار نشدن این رویداد نمی‌خواهم اظهارنظری داشته باشم، اما درباره مشکلات زمان‌بندی برگزاری نمایشگاه، می‌توان با برنامه‌ریزی درست آن را حل کرد. برگزاری نمایشگاه هم به تصمیم ستاد ملی مبارزه با کرونا برای برگزاری تجمعات بستگی دارد. امیدوارم این بیماری هرچه زودتر از بین برود و به شرایط عادی بازگردیم.
احتمال برگزار نشدن نمایشگاه کتاب در حالی مطرح شده است که به گفته حسن‌پور، ناشران و کتاب‌فروشان دچار خسارت ۹۰ درصدی شده‌اند. همچنین محمود آموزگار، رئیس کمیسیون حقوقی اتاق اصناف تهران به ایبنا گفته بود: بعید می‌دانم سی‌وسومین دوره نمایشگاه کتاب تهران با توجه به شرایط فعلی برگزار شود. بسیاری از نمایشگاه‌های بزرگ دنیا که از نظر تعداد بازدیدکننده با نمایشگاه کتاب تهران قابل‌مقایسه نیستند، از جمله بولونیا، تعطیل شده‌اند. با توجه به زمان ۱۰ روزه، برگزاری نمایشگاه، نشدنی است.
روشی که آموزگار برای کم کردن خسارت به ناشران و کتاب‌فروشان پیشنهاد داده، تخصیص بخشی از بودجه فرهنگی برای خرید از ناشران و همچنین اجرای طرح‌های فصلی برای حمایت از کتاب‌فروشان است.
هنوز آینده برای تصمیم‌گیری روشن نیست
مهدی حسین‌زادگان، مدیر داخلی انتشارات ققنوس درباره احتمال برگزار نشدن نمایشگاه کتاب تهران به خبرنگار ایرناپلاس گفت: تغییر زمان برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب به‌سادگی اتفاق نمی‌افتد. تصور ما این بود که با تغییر زمان نمایشگاه کتاب که قبل از نوروز اعلام شده بود، این نمایشگاه امسال برگزار نشود؛ زیرا از طرفی به زمان امتحان ترم دانشجویان نزدیک می‌شد و از طرفی به کتاب‌فروشان لطمه می‌خورد. همچنین اگر برای انتخاب زمان برگزاری نمایشگاه کتاب، به سمت پایان سال برویم، کم شدن فاصله دو نمایشگاه کتاب –امسال و سال بعد- بی‌معنی خواهد بود. فقط با عقب انداختن زمان نمایشگاه، موضوع قابل‌حل نیست.
به گفته او، هنوز برای تصمیم‌گیری زود است، زیرا آینده روشنی برای برنامه‌ریزی وجود ندارد و بیماری کووید ۱۹ تحت کنترل درنیامده است. او ادامه داد: فکر می‌کنم به‌محض اینکه مشکل بیماری حل شود، می‌توان با صرف هزینه‌ای که قرار بود برای نمایشگاه کتاب خرج شود و اختصاص بن به افراد، با تبلیغات و مدیریت خوب، طرح‌هایی برای رونق کتاب‌فروشی‌ها برگزار کرد.
۷۰ درصد چک‌ها پاس نمی‌شود
با در نظر گرفتن شرایط به‌وجود آمده، به نظر می‌رسد بسیاری از ناشران که فعالیت محدودی داشتند، از بین بروند و فقط چند نشر بزرگ بتوانند به فعالیت‌هایشان ادامه دهند. ققنوس علاوه بر فعالیت در حوزه نشر، در بخش پخش هم شناخته شده است. حسین‌زادگان درباره شرایط بخش توزیع توضیح داد: ققنوس کتاب‌های نزدیک به ۴۰۰ ناشر را توزیع می‌کند که سر ماه پنج میلیارد تومان چک دارند. از طرفی، ۷۰ درصد چک‌های ما پاس نمی‌شود و ما حداکثر یک یا دو ماه بتوانیم از سرمایه، هزینه کنیم. اگر کتاب‌فروشی‌ها همکاری نکنند، امکان ندارد بزرگ‌ترین نشرها و پخشی‌ها هم بتوانند به کار خود ادامه دهند.
این مدیر نشر درباره اینکه آیا دولت می‌تواند اقدامی برای بهبود اوضاع انجام دهد، توضیح داد: فقط صنف ناشران نیستند که دولت بخواهد به آنها کمک کند. صنعت کافه‌داری و آژانس‌های هواپیمایی و ... همه متضرر شدند و فکر نمی‌کنم دولت بودجه کمک به همه اینها را داشته باشد. این خودخواهی است که از دولت بخواهیم تا فقط به ناشران یا کتاب‌فروشان کمک کند. البته دولت باید کمک‌هایی بکند و همچنین اداره مالیات و بیمه هم باید کمک کنند. کافه کتاب ققنوس دو ماه است که تعطیل شده؛ نزدیک ۱۵ پرسنل دارد و حق بیمه آنها رقمی است که من هر ماه باید رد کنم. دولت باید شرایط را تسهیل کند تا اصناف بتوانند سرپا بمانند.
کتاب‌هایمان را برای نمایشگاه تولید کردیم
حمید خلیلی، مدیر انتشارات شهید کاظمی با اشاره به اینکه این نشر تابع مقررات خواهد بود، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: برگزار نشدن نمایشگاه کتاب تهران ضربه بزرگی به نشر ما وارد می‌کند، چراکه کتاب‌هایمان را برای نمایشگاه تولید کردیم و پیش‌بینی نمی‌کردیم چنین اتفاقی بیفتد. پیش از این می‌شد کاغذ را به‌صورت چکی و قسطی بخریم، اما در این دوره باید هزینه کاغذ به‌صورت نقدی پرداخت شود و همین، کار را سخت کرده است.
او با اشاره به اینکه کتاب‌های این نشر آماده و در انبار است، افزود: نتوانستیم آنها را بفروشیم، فروش آنلاین نمی‌تواند جایگزین نمایشگاه کتاب باشد. نمایشگاه برای ناشران شرایط ویژه‌ای دارد و اگر کتابی در طول سال هزار نسخه به فروش می‌رفت، در نمایشگاه هم هزار نسخه به فروش می‌رفت. ما برای نمایشگاه آماده شده‌ایم و به همین دلیل امروز برای هزینه‌های جاری با مشکل مواجه هستیم.
تهدید کرونا را به فرصت تبدیل کنند
به گفته خلیلی باید از ناشران و کتاب‌فروشان در برنامه‌های جداگانه حمایت شود، چراکه کتاب‌فروشان برای خرید کتاب‌ها چک داده‌اند و برای بیمه و اجاره، هزینه پرداخت می‌کنند، اما ناشران هزینه تولید کتاب را نقدی پرداخت کرده‌اند. او پیشنهاد داد: با اجرای طرح‌های عیدانه و پاییزه، تأمین بیمه و کاغذ یا اعطای وام به ناشران، می‌توانند شرایط را تسهیل کنند. با این روش‌ها ممکن است تا این تهدید که منجر به برگزار نشدن نمایشگاه کتاب می‌شود، تبدیل به فرصتی برای ناشران و کتاب‌فروشان شود.
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران همواره مورد نقد بسیاری از اهالی فرهنگ قرار می‌گرفت. بسیاری این رویداد فرهنگی را فروشگاه کتاب می‌نامیدند. شاید تعطیلی یک‌ساله این نمایشگاه فرصتی باشد تا مسئولان بتوانند سازوکار تازه‌ای برای آن در نظر بگیرند و از طرفی برای رونق کسب و کار ناشران و کتاب‌فروشان هم برنامه‌های جدیدی در نظر گرفته شود.