کرونا به هیچ‌کس و به هیچ چیزی رحم نکرده است. از مبتلایانی که هر روز خبر درگذشتشان را می‌شنویم و در میانشان بزرگان و علما و مسئولان هم هستند تا تلنگر اساسی که به باورها و اعتقادات دینی و مذهبی زده است.
کرونا حرم‌ها و جماعت‌های مذهبی را تعطیل کرده و علامت سوال‌های زیادی در ذهن مردم پدید آورده است. اگر حرم‌های ائمه دارالشفاست، چرا باید تعطیل شود؟ چرا مساجد که مکان عبادت و دعاست تعطیل شده؟ چرا مراسم توسل و عزاداری برای ائمه در هیئت‌ها تعطیل شده است؟ مگر ائمه شفا نمی‌دهند پس چرا می‌گویید به هیئت و حرم نروید تا مبتلا به کرونا نشوید؟
این سوالات کرونا بر اعتقادات بسیاری از مردم نیز تاثیراتی داشته و برخی مسائلی را که بالای منابر شنیده بودیم، با سوال مواجه کرده اما از سوی دیگر البته باعث تعمیق و تفکر بیشتر هم شده است.
چند روزی است که فیلمی از مرحوم آیت‌الله بطحایی؛عضو مجلس خبرگان رهبری دست به دست می‌شود که ایشان اعلام می‌کند بیمار شده و با خوردن تربت سیدالشهدا شفا گرفته و حالش خوب شده است: «سحر دیشب فکر کردم که تمام کردم. چون این سینه‌ام چنان بود؛ به این ور می‌خوابیدم صدایی شبیه به قل قل می‌داد، آن طرف هم می‌خوابیدم باز هم قل قل می‌کرد. عجب. به یک زحمتی نماز را خواندم. بعد از آن یک ذره تربت امام حسین سلام الله علیه را [استفاده کردم] و تمام شد. تمام شد. عقیده می‌خواهد.» چند روز بعد از این سخنرانی، آیت‌الله بطحایی به دلیل بیماری کرونا دار فانی را وداع گفت و حالا برخی با این تکه فیلم، به نوعی خاصیت شفادهندگی تربت امام حسین(ع) را با سوال مواجه کرده اند.
به بهانه همه این مسائل مطرح شده به سراغ آیت‌الله محمد عندلیب همدانی از اساتید سطوح عالی حوزه علمیه قم رفتیم تا پاسخ این سوالات را بیابیم.
آیت‌الله عندلیب همدانی در پاسخ به این سوال که چه نسبتی بین علم و عقل با دستورات مذهبی وجود دارد، می‌گوید: دین اسلام عقلانی است و بر پایه عقل و دانش و ارزش‌های والای انسانی بنا شده است. دینی نیست که فقط بخواهد انسان به یک سری دستورات دینی منهای پشتوانه‌های عقلانی و علمی متعبد باشد. هرگز این‌گونه نیست. البته دین مراتب تعبد هم دارد؛ در مسائلی مانند عبادات و ... اما بقیه دستورات شرع طوری نیست که ما هیچ راز و رمز و فلسفه‌اش را درک نکنیم. حتی تعبدات دین هم پایه‌های عقلانی دارد. این همه دستوری که در قرآن و روایات درباره تعقل و تفکر آمده، بیهوده نیست.
درمان را خدا در دارو قرار داده
وی در توضیح نسبت بین علم پزشکی و اعتقادات دینی و و ظیفه دینداران در بیماری‌ها و مصائب، بیان می‌کند: درباره زندگی دنیوی هم همین رویه وجود دارد. در قرآن داریم که «واذا مرضتُ و هو یشفین»؛ اگر کسی بیمار شود آن کسی که شفا می‌دهد پروردگار است. اما آیا به این معناست که اگر مریض شدم بروم در یکی از بقاع متبرکه مشغول دعا و راز و نیاز شوم تا بیماری برطرف شود؟ نه؛ دین می‌گوید در عین حال که به راه‌های عادی طبابت عمل می‌کنی، بدان آن کسی که در آن دارو شفا قرار داده پروردگار است. والا آن دارو با مواد دیگر تفاوتی ندارد و آن‌که باعث تاثیر درمانی در آن دارو می‌شود، ذات خداوند است. اگر خدا بخواهد درمانگری را از دارو بگیرد و تأثیر نکند، باز هم دست اوست و هر چه دارو بخورم بی‌فایده خواهد بود. اما وظیفه من این است که نزد پزشک بروم و دستورات بهداشتی را دقیقاً رعایت کنم.
حرم دارالشفاست یا عامل ابتلا؟
اما موردی که این روزها مطرح می‌شود، مسئله معجزه و شفادهندگی ائمه و حرم‌های ایشان است. این استاد حوزه دراین‌باره افزود: بله، به صورت موردی و نه به صورت یک سنت و روش، خداوند درمانگری‌های خاصی هم دارد. مثلاً یک بیمار سرطانی که از همه جا قطع امید کرده و همه داروها و روش‌ها را امتحان کرده و از همه ناامید شده، حالا به حرم حضرت ثامن‌الحجج رفته و دعا کرده و خداوند او را شفا داده است. این‌ها موردی است و بنا بر این نیست که همیشه با کرامت و معجزه، کارها انجام شود. معجزه چه در زمان حیات ائمه و چه بعد از آن، محدود و موردی است. حرم‌های مقدسه دارالشفاست، اما دارالشفا را باید معنا کرد. دارالشفای معنوی و همیشگی هستند که انسان برود و در آنجا عزت و آبرو و معنویت بگیرد. دارالشفای ظاهری هم هستند که آنجا از خدا بخواهیم در این دارو درمان هم قرار بگیرد.
عندلیب همدانی معتقد است در ماجرای ویروس کرونا هم هر جور عقلای عالم رفتار می‌کنند، ما هم باید مانند آنها رفتار کنیم، و اضافه می‌کند: البته ما دعا و توسل هم داریم که شاید برخی از ملل و اقوام دیگر نداشته باشند. اما این باعث نمی‌شود از وظیفه اصلی‌مان که عقلانی رفتار کردن است فاصله بگیریم.
تربت شفا می‌دهد، اما شرایطی دارد
استاد عالی حوزه علیمه قم در پاسخ به سوالی درباره مستند بودن شفادهندگی تربت و خاک حضرت امام حسین(ع) گفت: ما روایات متعددی درباره تاثیر تربت حضرت سیدالشهدا(ع) داریم و البته از نظر فقهی هم بحث است که این تربت از کجا باید باشد؟ تربت کل کربلا یا تربت قبر مطهر یا ... که اگر کسی اندکی از آن را بخورد شفا دارد.
در این روزها فیلمی از سخنان مرحوم آیت‌الله بطحایی و ماجرای تربت خوردن و بعد از چند روز فوت ایشان منتشر شده است، آیت‌الله عندلیب این‌گونه پاسخ داد: چه در طب سنتی و چه در طب مدرن، داروهایی توسط طبیب تجویز می‌شود. در این داروها چه کسی اثر گذاشته؟ حالا اگر خدا در قسمتی از یک خاک و به جهت عظمت آن خونی که آنجا ریخته شده اثر بگذارد محال نیست و این خاک با خاک‌های دیگر تفاوت دارد. ما اگر به قدرت خدا معتقدیم، پس خدا این کار را می‌تواند انجام دهد. خدا در تربت حضرت سیدالشهدا توانایی درمان نهاده است. اما این توانایی معنایش شکسته شدن قانون طبیعت و نظانم علت و معلول نیست و این نیست که هر کس هر جا و با هر خصوصیتی از این تربت بخورد، قطعاً شفا پیدا می‌کند. معنای روایات اصلاً این نیست. اما معنایش این هم نیست که این خاک یک خاک معمولی است. توانایی در این خاک هست که هر جا حکمت الهی اقتضا کرد، تأثیر می‌کند، به صورت موردی.
شفادهندگی تربت زیاد بوده، ولی به حکمت الهی
«ما موارد زیادی داشتیم که درمان‌های معمولی مؤثر نشده و با مقداری از تربت درمان شده، اما نه این که دست از دارو و درمان برداریم و نظام علت و معلول را شکسته بدانیم و نه اینکه هر کس هرجا به هر اندازه و با هر انگیزه‌ای از این خورد، شفا پیدا کند. اقتضای شفابخشی را خدا در این تربت قرار داده و این اقتضا اگر به مانعی بربخورد تأثیر نمی‌کند، اگر حکمت الهی مانعش باشد تأثیر نمی‌کند. یک اقتضای موردی است طبق حکمت الهی. حکمت الهی قانونی است که حاکم بر همه این‌هاست. این اقتضا در این تربت هست و معنایش یک علیت تامه و درمان همیشگی و همگانی هم نیست.»
بین افراط و تفریط گیر کرده‌ایم
آیت‌الله عندلیب همدانی با نقد دو نوع رفتار در این‌گونه مسائل توضیح داد: متاسفانه بین افراط و تفریط گیر کرده‌ایم، گاهی برخی به دکتر نمی روند و فقط از تربت استفاده می‌کنند، برخی هم روشنفکرمابانه هر چیزی که ورای عالم ماده باشد انکار می‌کنند؛ هر دو غلط است، بیاییم به آنچه دستورات عقلانی است عمل کنیم. حالا اگر بیمار کرونایی داریم، بیمارستان برود و دارو و درمان را حتما داشته باشد و با آن شرایطی که حاج شیخ عباس قمی در مفاتیح آورده است، از تربت هم استفاده کند. اگر خداوند صلاح ببیند در آن دارو یا این تربت شفای بیماری را قرار می‌دهد.