بعد از ماجرای مخالفت با زنده پخش شدن برنامه جهانآرا، موج جدیدی از توییتها و هشتگها در حمله به دولت بهراه افتاد. بهطوریکه امیرحسین ثابتی، فعال رسانهای و مجری برنامه جهانآرا در صفحه توییتر خود نوشت:«کدام برنامه سیاسی صداوسیما تاکنون این حجم از حمایتهای مردمی را داشته است؟ #جهان_آرا ۲۴ ساعت است که ترند اول توییتر فارسی است.»
اما آیا بهراستی ترند شدن #جهان_آرا واقعی است یا دنباله دیگر ترندهای غیرواقعی در توییتر فارسی مانند هشتگهای #استخدام_بنفش، #دروغ_دخترآبی، #Do_not_deal_with_zarif و #ban_zarif و غیره، است؟
دادهکاویهای یک پژوهشگر نشان داده: ترند شدن این هشتگها به این صورت است که توییتر تعداد توییتها و ریتوییتها را میشمارد و هشتگهای مربوطه را بر همین اساس رتبهبندی میکند. نگاهی به اکانتهایی که در تولید محتوای ترند #جهان_آرا مشارکت داشتهاند، نشان میدهد #جهان_آرا از سوی ۱۴۵۴ اکانت که همگی در ژانویه ۲۰۲۰ ساخته شدند، ترند اول توییتر فارسی شده است.
ابوالفضل حاجی زادگان، پژوهشگر اجتماعی است که ترند شدن این هشتگ در توییتر فارسی را راستیآزمایی کرده. او پیش از این نیز، هشتگهای مربوط به سفر محمدجواد ظریف به سوئد و نهم دی را بررسی کرده و از فیک بودن برخی اکانتها خبر داده بود.
ترند شدن با اکانتهای تازه ساختهشده
حاجیزادگان درباره ترند شدن #جهان_آرا به ایرناپلاس میگوید: در راه اندازی هشتگ جهان آرا از روش متفاوتی نسبت به قبل استفاده کردند، بهطوریکه به نظر میرسد از ماجرای ترند شدن هشتگ نهم دی درس عبرت گرفتهاند. این بار برخلاف هشتگ نهم دی که تعداد کمی اکانت به انتشار محتوا میپرداختند، بار انتشار توییتها و ریتوییتها، بر روی دوش تعداد زیادی اکانت گذاشتهشده بود. اما زمان ساخته شدن اغلب این اکانتها برای ژانویه ۲۰۲۰ است و این اکانتها نسبت به قبل، تعداد کمتری ریتوییت انجام میدهند.
این دانشجوی دکتری جامعهشناسی دانشگاه تهران، با اشاره به دادهکاوی انجامشده، توضیح میدهد: من زمان انتشار این توییتها را چک کردم و غالب این توییتها در بازه زمانی مشخصی توییت و ریتوییت شدهاند. بر اساس دادهکاویها به نظر میرسد این توییتها و ریتوییتها در راستای ترند شدن، سازماندهی شده و بهصورت گروهی انجام میشود. یعنی با همان روشهایی که برخی گروههای مخالف جمهوری اسلامی در توییتر به انتشار و برجستهسازی محتوا میپرداختند، در مورد این موضوع نیز از همین روش استفاده شده است.
او در ادامه بیان میکند: آمارهای معناداری وجود دارد که تعداد زیادی از این اکانتها در قسمت بایو خود، مشخصات ثابتی نوشتهاند؛ این یعنی که محتواها بهصورت سازماندهی شده و فلهای تولید و از سوی اکانتهای مختلف انتشاریافتهاند. همچنین تعداد زیادی از این اکانتها، آیدی مشابهی دارند که فقط حروف آخر آیدی این اکانتها متفاوت است.
ترندهای فیک در ایران شایعتر است
حاجیزادگان همچنین اضافه میکند: دادهکاوی این اکانتهای فیک، جعلی یا گروهی درباره هشتگ نهم دی نشان داد که این اکانتها بیشتر مربوط به شهرهای استان خراسان شمالی هستند. بنابراین میتوان حدس زد که سازماندهی مربوط به این ترند، در آن استان انجامشده است. در دادهکاوی و بررسی بیگدیتا با روشهای مختلفی میتوان متوجه شد که اکانتها فیک یا جعلی هستند، بررسی تعداد فالویینگها و فالوئرها، پستها و فراوانی توییتها و ریتوییتها و مشخصات آیدی ها و بیو توییتر این اکانتها ازجمله مواردی است که در این بررسیها لحاظ میشود. بخش زیادی از اکانتهایی که درباره ماجرای جهان آرا توییت کردند، اصلاً هیچ فالوئر و فالوینگی نداشتند و فقط توییتهای اکانتهای دیگر دراینباره را ریتوییت میکردند.
این پژوهشگر اجتماعی همچنین معتقد است که ترند کردن هشتگ با استفاده از اکانتهای جعلی در توییتر، در کشورهای دیگر هم انجام میشود. اما طبق بررسیهای او، این اتفاق در ایران شایعتر است و فقط مربوط به جریان سیاسی خاصی نیست. متأسفانه همه جریانها این کار را میکنند؛ بعضی کمتر و بعضی بیشتر.
پلتفرم توییتر مستعد تقلب است
او همچنین بیان میکند: به نظر میرسد رسانههای جدید از یک جایی به بعد، بهجای اینکه ابزاری برای ابراز واقعیت باشند، ابزاری برای «بازنمایی» واقعیت هستند -و گویی مهم نیست که واقعیت چیست بلکه بازنماییای که از آن میشود اهمیت دارد- بخشی از دعواهای سیاسی حول محور همین موضوع میچرخد. البته خود پلتفرم توییتر مستعد این است که این تقلبها راحتتر انجام شود. موجی که علیه آقای ظریف در سفر به سوئد با چند هشتگ راه افتاد هم نمونه دیگری از این ماجراست که چند اکانت محدود، مدام توییت و ریتوییت میکردند. یعنی یک سری اکانت فیک و یا گروهی، آن هشتگ را با فراوانی زیادی توییت و ریتوییت میکردند؛ بعضی از این اکانتها هیچ فالوئر و فالویینگی ندارند و کاملاً مشهود است که بهصورت گروهی این کار انجام میشود.
این پژوهشگر اجتماعی میگوید که اگر توییتر از روش مناسبتری برای اعلام ترند شدن هشتگها استفاده میکرد این اتفاق کمتر میافتاد، یعنی اگر بهجای استفاده از فراوانی توییتها و ریتوییتها درصد مشارکت درباره یک موضوع را استفاده میکرد، بهتر بود. البته این موضوع نیز خطا دارد اما خطای آن کمتر است. هشتگ مربوط به دروغ دختر آبی، توییتهای سلطنت طلبانه برخی اکانتها، طرفداران محمدحسینی نیز از دیگر موارد هشتگهای جعلی است.
اغلب جریانها، از ترند فیک استفاده میکنند
او همچنین اضافه میکند: فضایی که شکلگرفته معلول این است که نگاه دموکراتیک به این معنا که جریانهای سیاسی دیگر را به رسمیت بشناسند، در نوع جریانهای سیاسی وجود ندارد. درواقع بعد از تنشهایی که در سالهای ۸۸، ۹۶، ۹۸ و غیره، رخ داد همه بهنوعی در تلاشاند که حقانیت خود و باطل بودن گروههای دیگر را ثابت کنند و همین تلاش برای اینکه گفته شود ما در اکثریت هستیم این اتفاقات را رقم میزند.
حاجیزادگان در انتها خاطرنشان میکند: مهمترین نکتهای که خوب است به آن توجه شود این است که هدف از این کار، بههیچوجه، رقابت سیاسی نیست. من یا پژوهشگران دیگر، با انجام این کارها دنبال کنشگری سیاسی نیستیم و بسیار اشتباه است که کسی بخواهد از کار پژوهشگری برای کنشگری استفاده کند. دغدغه من این است که فضای رقابت سیاسی سالمتر باشد و حتی اگر اصلاحطلبها هم این کار را بکنند، سعی بر افشای آن دارم. چراکه در فضای سالمتر بهتر میتوان گفتوگو کرد تا کسی نتواند از آب گلآلود ماهی بگیرد و سوءاستفاده کند. این نگاهها هم ناشی از این است که جریانهای سیاسی میخواهند در اذهان در اکثریت باشند، بنابراین ما باید جلوی این اتفاقات را بگیریم.