گرانترین اثر فروخته شده در حراج اخیر تهران، تابلویی از حسین زنده‌رودی بود که با قیمت سه میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان به فروش رفت. اما اثر زنده‌رودی چه ویژگی‌هایی دارد که به این قیمت فروخته شده است؟ آیا حراج تهران را می‌توان در زمره حراجی‌های معتبر دنیا دانست و با آنها قیاس کرد؟
پرویز براتی نویسنده و روزنامه‌نگار حوزه هنرهای تجسمی به این پرسش‌ها پاسخ داده است.
مفهوم گرانقیمت‌ترین اثر حراجی
پرویز براتی درباره ویژگی‌های گرانقیمت‌ترین اثر فروخته شده در دوازدهمین حراج تهران به خبرنگار ایرناپلاس گفت: این اثر یکی از بهترین کارهای حسین زنده‌رودی است. به هر حال او در مکتب سقاخانه و شیوه نقاشی‌خط پیشتاز است. در واقع در کنار پرویز تناولی، ناصر اویسی، ژازه تباتبایی و دیگران از پیشگامان مکتب سقاخانه در ایران هستند. این اثر ادامه سبک حسین زنده‌رودی و برای سال ۶۶ است. در واقع این کاری که در اینجا شده همان حرف «ه» است. عنصر فرمال اینجا همان حرف ه دوچشم فارسی است. که به صورت قرینه حول یک محور، به شکل آینه‌وار آن را تکرار کرده و به این فرمِ نشانه بی‌نهایت از ه رسیده است. ویژگی‌هایی که در این اثر است در آثار دیگر حسین زنده‌رودی هم وجود دارد.
حضور در حراجی‌های متعدد نشان‌دهنده مزیت است
وی در ادامه افزود: این هنرمند به عنوان پیشگام مکتب سقاخانه ظرفیت حروف فارسی را کشف می‌کند و با این روش شکل تازه‌ای از هنر بصری را ارئه می‌دهد. این کار از طریق همین حروف و درهم تنیده شدن و با پیچ و تاب خوردن یک حرف انجام می‌گیرد و کاری که حسین زنده‌رودی می‌کند، حرکت از وحدت به کثرت است. البته ما این ویژگی را در معماری ایرانی می‌بینیم. مثلا در طاق معماری ایرانی و در گنبدهای معماری و طاق زیر گنبد می‌بینید که از یک فرم‌های اسلیمی، کثرت، تعدد، چندگانگی و ازدحام به یک وحدت می‌رسند، همان بحث وحدت وجود است که در عرفان ایرانی مطرح می‌شود.
قطعا رنگ‌های این اثر هم در راستای همین ماجرا بوده است و مهم کاری است که با حرف ه به تصویر کشیده است. رنگ‌های به کار برده شده همه در این راستا هستند که جنبه هویت خط در بستر نقاشی را نمایان کنند و اینجاست که در ساختمان هندسی کلمات و حروف نوعی ساختارشکنی به وجود می‌آید. کاری که زنده‌رودی در این اثر انجام می‌دهد، نوعی ساختارشکنی است. این کار از آثار خیلی مهم و شاخص زنده‌رودی است و قبلا هم در حراج ساتبیز لندن ارائه و فروخته شده بود. البته این رسم است که یک اثر در حراج‌های حرفه‌ای و متعدد دنیا شرکت کند و اصلا نقطه ضعف نیست. بلکه برتری و مزیت اثر را نشان می‌دهد و تمایل خریداران را برای مالکیت این اثر نشان می‌دهد.
چرا برخی تابلوها به این اندازه گران هستند؟
این نویسنده و روزنامه‌نگار در پاسخ به این پرسش که چرا بعضی از این آثار به این اندازه گران فرخته می‌شوند، بیان کرد: یکسری عوامل و فاکتورهایی وجود دارد که باعث بالا رفتن قیمت یک اثر در حراج‌ها می‌شود. اما این را در نظر داشته باشید، حراج یک بازار ثانویه است. یعنی شما در حراج یک اثری می‌بینید که در گالری به عنوان بازار اولیه به چشم نمی‌خورد. به عبارت دیگر پیدا کردن اثری به این زیبایی و باکیفیت از حسین زنده‌رودی در گالری‌ها که به اصطلاح بازار دسته اول هستند، بسیار دشوار است؛ در حالی که در حراج می‌توانید پیدا کنید.
براتی با اشاره به این نکته که نفس حراج این است که آثاری ارائه شود که هم ابعاد زیبایی‌شناسی قوی داشته باشند، هم آثار ارزشمند و نایاب باشند، افزود: این اثر از آن دسته کارهای ناب زنده‌رودی است و گران بودن آثار از خصائص حراجی‌هاست. حراج از پیشنهادهای خیلی کوچک شروع و به بالا می‌رود و مزایده انجام می‌شود. مزایده به این معنی است که پیشنهادهای مختلفی روی یک کالا داده می‌شود تا نهایتا به بالاترین قیمت فروش برود و این یک خصلت ذاتی حراج است. باید این اتفاق در حراج بیفتد. این اثر در تاریخ نقاشی و نقاشی مدرن بسیار شاخص است. عواملی که باعث می‌شود در حراج‌ها یک اثری شاخص شود، قدمت اثر، مولفه‌های زیباشناسی و نام هنرمند است. این اثر زنده‌رودی هر سه را با هم دارد.
ورود نسل جوان به باشگاه میلیاردی‌ها
پرویز براتی ویژگی و تمایز دوازدهمین حراج تهران نسبت به دوره های قبلش را چنین عنوان کرد: ویژگی خیلی متمایز و شاخص این دوره از حراج تهران که آن را از دوره‌های قبل متمایز می‌کند، این است که نسل جوان در حال حاضر در مارکت یکه‌تازی می‌کنند. یعنی قبلا مارکت و بازار هنر کاملا دست استادها بوده است. اما شهریار احمدی و پویا آریان‌پور که از نسل جوان هستند در حراج امسال وارد باشگاه میلیاردی شدند. در گذشته همه دنبال اسم‌های بزرگی بودند، اما پشت سر نسل پیشکوست‌ها و استادهای قدیمی، نسل جوانی می‌آید که در عرصه بازار هنر آینده‌سازان هستند. حتی جالب است که پشت‌بند همین نسل جوان و افرادی که نام برده شد و آثارشان نزدیک یک میلیاردی در حراج امسال فروش رفته است، نام افرادی مانند الهام فلاحی یا حسن روح‌الامین برده می‌شود که این اتفاق نشانگر این است که مارکت در دست عده‌ای خاص نیست. بازار هنر در دست عده‌ای خاص و انحصار به یک طبقه و گروه خاصی از هنرمندان نیست و تنها در دست یک سری استادهایی که همیشه بوده‌اند نیست.
حضور موفق عکس‌های دفاع مقدس
«نکته دیگر در حراج تهران این بود که عکس دفاع مقدس فروش خیلی خوبی داشت. از جمله کار سعید صادقی که سوم خرداد و آزادسازی خرمشهر را به تصویر کشیده بود و عکس دیگری از جاسم غضبانپور هم فروش خیلی خوبی داشت. این اتفاق نوید بخش این است که عکس دفاع مقدس جایش را بهتر از گذشته در حراج تهران و حراج های هنری باز می‌کند و این به مارکت عکاسی دفاع مقدس خیلی کمک می‌کند. هنرمندان جوان بیشتر مورد توجه مجموعه‌داران قرار گرفته‌اند و این اتفاق می‌تواند در آینده خیلی مهم و جریان‌ساز خواهد شد. »
ویژگی‌های بین‌المللی حراج تهران
نویسنده کتاب «سرگذشت نقاشی در ایران» درباره کیفیت حراج امسال تهران و قیاسش با حراجی‌های دیگر دنیا اضافه کرد: هر اندازه که دوره‌های بیشتری از حراج تهران می‌گذرد، نشان داده می‌شود که به سمت استانداردهای حراج جهانی نزدیک‌تر می‌شود. ویژگی‌هایی چون خرید تلفنی، چاپ کاتالوگ، برپایی منظم سالانه دوبار در سال همگی حاکی از این اتفاق هستند. دقیقا همان اوایل که حراج کریستی دوبی برگزار می‌شد، در اوایل برگزاری‌اش دوبار در سال یکبار در ماه آوریل و یکبار هم در ماه اکتبر حراج می‌گذاشتند. این نشانگر این است که حراج تهران برنامه و استراتژی مشخصی دارد و باعث می شود خریدار و مجموعه‌دارها با دقت بازار هنر را دنبال کنند و بتوانند در این مراسمات شرکت کنند. اینها ویژگی حراج‌های استاندارد بین‌المللی مانند کریستی و ساتبیز هستند. هر اندازه که حراج تهران جلوتر می‌رود به خاطر تجربه‌ای که مدیران و دست‌اندرکاران آن در حراج‌های خارجی دارند و چون آقای سمیع آذر مدیر حراج تهران سال‌ها مشاور حراجی کرسیتی بوده باعث می‌شود تجربیاتی که دارند را در حراج وطنی یا همان تهران استفاده کنند.
گفت‌وگو از هنگامه ملکی